Rinze Visser
We kennen het soort programma's. Het genre 'Opgelicht'. Soms kijken we ernaar. Sommige kijkers smullen ervan. Heldhaftige journalisten achtervolgen oplichters en confronteren hen met hun oplichterij en met hun slachtoffers. De oplichters die meestal goedgebekt zijn - een voor hun 'vak' onmisbaar talent - laten zich verbaal niet uit het veld slaan. Zij blijven kalm, reageren koel op de niet malse aantijgingen van de journalist. Maar de journalist bijt zich vast in zijn prooi. Ook een onmisbaar talent voor een goede tv-misdaadjournalist.
De oplichter begint toe te geven en zegt dat hij inmiddels regelingen met zijn slachtoffers (schuldeisers noemt hij ze!), heeft getroffen of van plan is dat te doen. De oplichter bevindt zich nu in het stadium van 'alles komt goed'. Doch de camera registreert meedogenloos elke aarzeling, elke schrik, elke oogopslag die het gevecht tussen schaamteloosheid en schaamte verraadt. De camera pakt elk moment waarop het gezicht en de gebaren van de in het nauw gedrevene enige gelijkenis vertoont met het visuele vooroordeel dat de gemiddelde kijker van een boeventronie heeft.
De kijker is nu op het punt gekomen waarop hij denkt: nu komt boontje om z'n loontje. De toeschouwer voelt al zijn ooit verrichte daden waar hij niet zo trots op is in het niet verzinken bij zóveel gemeenheid, sluwheid en onmenselijkheid van de tentoongestelde, aan de schandpaal genagelde oplichter. Vol bewondering, bijna jaloers, kijkt hij naar de journalist, die zoveel bescheidenheid - want hij probeert zelf op de achtergrond te blijven - paart aan zoveel inzet voor gerechtigheid op deze aarde. De oplichter, de smerige crimineel heeft wel twintig mensen opgelicht. Ze bij elkaar wel vijftigduizend euro op een doortrapte wijze afhandig gemaakt. Om nog maar niet te spreken van de immateriële schade die hij heeft aangericht.
Wat de oplichter, die uiteindelijk toch als een gieter afgaat, op dat moment niet beseft is dat hij de opgedrongen hoofdrol heeft in een tv-programma, waarbij het gevecht om de kijkcijfers en reclame-inkomsten het belangrijkst is. In een land als Nederland moeten er vele duizenden mensen zijn van wie het leven voor een groot deel uit onwettige praktijken, uit criminaliteit bestaat. Weer een deel daarvan heeft een groot talent voor het oplichten van andere mensen. Veelal wordt op sluwe wijze misbruik gemaakt van de goedheid en de goedgelovigheid van anderen. Ieder weldenkend mens vindt zoiets terecht walgelijk.
Als schrijver dezes het heeft over 'de kijker', dan zitten daartussen ook kritische kijkers. Je kunt je ook afvragen waarom die oplichters die vaak al jarenlang bezig zijn op een louche manier mensen van hun zuurverdiende geld af te helpen, steeds maar in het openbaar - dus buiten de gevangenismuren - door tv-journalisten gevolgd kunnen worden. Met andere woorden: waarom ze wel steeds gevolgd, maar kennelijk nooit vervolgd worden...
Maar waar is nu die heldhaftige, onverschrokken tv-journalist, die tegen de misdaad ten strijde trekt, die de multimiljonair die een bonus van tientallen miljoenen heeft opgestreken, op straat achtervolgt? Die bodyguards ontwijkt, met camera en al het driesterrenrestaurant binnenvalt? Waar is nu die held van het breedbeeld die meneer kritisch vraagt waarom hij zich niet schaamt omdat er op de wereld massa's mensen elke dag moeten vechten vooreen hap rijst? En vraagt waarom hij die miljoenen zomaar aanpakt, terwijl hij zijn eigen zweet nog nooit geroken heeft? Of hij zich wel realiseert hoeveel zweet en moeite het heel veel anderen heeft moeten kosten om zijn ontvangen bonus bij elkaar te werken? Waar is de held van het breedbeeld die de zelfgenoegzame superrijke, voor het front van de kijkers, laat stotteren en peentjes laat zweten?
Het zou toch een grote uitdaging moeten zijn voor hem of haar die hunkert naar een televizierring of andere onderscheiding, om niet steeds maar makkelijke prooien als kleine oplichters, zonder lijfwacht, te kijk te zetten, maar ook eens de moeilijk doordringbare oplichter, de volgens de kapitalistische moraal wel deugende oplichter - de miljoenenheer - in het openbaar uit te horen. En verantwoording af te laten leggen voor de vele slachtoffers die er aan zijn euro- en dollarbezit kleven. Dat zou nog eens mooie 'reality-tv' opleveren!