'Erin go Broke'

Paul Krugman

"Wat", vroeg mijn gesprekspartner, "is het ongunstigste vooruitzicht voor de wereldeconomie?" De volgende dag bedacht ik pas het juiste antwoord: "Amerika zou Iers kunnen worden."

Wat is daar zo slecht aan? Nou, de Ierse regering voorspelt op dit moment dat het bruto binnenlands product (bbp) in Ierland zal dalen met meer dan 10 procent ten opzichte van zijn top, waarmee de lijn wordt overschreden die soms wordt gehanteerd om de grens aan te geven tussen een recessie en een depressie.

Maar er is meer aan de hand: om nerveuze kredietverschaffers tevreden te stellen is Ierland, geconfronteerd met een economische inzinking, gedwongen om de belastingen te verhogen en overheidsuitgaven drastisch terug te dringen; maatregelen die de inzinking uiteindelijk juist zullen verergeren.

En het is juist die eindigheid aan de beleidsmogelijkheden waarvan ik vrees dat die ons allemaal kan overkomen. De slogan 'Erin go bragh', meestal vertaald als 'Ierland voor altijd' ('Ireland forever'), wordt traditioneel gebruikt als een uiting van de Ierse identiteit. Maar ik ben bang dat het ook uitgelegd kan worden als een voorspelling van de wereldeconomie.

Hoe is Ierland in dit dilemma terechtgekomen? Door net als wij [De VS, nvdr] te zijn, alleen nog erger. Net als haar bijna naamgenoot IJsland is Ierland met beide benen in de 'moedige nieuwe wereld' van toezichtloze wereldmarkten gesprongen. Vorig jaar verklaarde de Heritage Foundation [conservatieve Amerikaanse denktank, nvdr] dat Ierland de derde vrije economie ter wereld was, na Hong Kong en Singapore.

Eén deel van de Ierse economie werd bijzonder 'vrij', namelijk de banksector, die haar vrijheid gebruikte om een monsterlijke 'woningbouwzeepbel' te financieren. Ierland werd in feite een koudere, slangenvrije versie van de kust van Florida.

En toen spatte de zeepbel uit elkaar. De ineenstorting van de woningbouwsector bracht de economie in een neerwaartse spiraal, want door dalende huizenprijzen hadden veel mensen hogere hypotheekschulden dan de waarde van hun huizen. Het resultaat was, net als in de Verenigde Staten, een vloedgolf aan wanbetalingen en zware verliezen voor de banken. De problemen van de banken zijn voor een groot deel verantwoordelijk voor het feit dat de Ierse regering noodgedwongen in een politiek keurslijf zit.

Aan de vooravond van de crisis leek Ierland in goede vorm, belastingtechnisch gesproken, met een sluitende begroting en een lage overheidsschuld. Maar de overheidsinkomsten, die zeer afhankelijk waren geworden van de enorme groei van de woningbouw, spatten samen met de zeepbel uiteen.

En nog belangrijker was dat de Ierse regering zichzelf genoodzaakt zag om verantwoordelijkheid te nemen voor de fouten van private bankiers. In september 2008 wilde Ierland het vertrouwen in zijn banken vergroten door hen een overheidsgarantie te bieden voor de schulden van de banken, waardoor de Ierse belastingbetaler een potentieel verlies boven het hoofd hangt van meer dan twee keer het bbp, voor de VS zou dat een bedrag van 30 biljoen dollar betekenen.

Door de combinatie van tekorten en het bekend worden van de verliezen van de banken ontstond er twijfel over de solvabiliteit van Ierland op de langere termijn. Dat vertaalde zich in een hogere risicopremie op Ierse schulden en waarschuwingen over mogelijke waardedalingen door 'rating agencies' [beoordelaars van de kredietwaardigheid van instellingen, nvdr].

En dan nu de nieuwe harde maatregelen. Eerder deze maand kondigde de Ierse regering een plan aan om een groot deel van de slechte bezittingen [zoals hypotheken, nvdr] van de banken op te kopen, waarmee de Ierse belastingbetalers met een nog grotere potentiële schuld worden opgezadeld, en tegelijkertijd de belastingen te verhogen en de overheidsuitgaven verder terug te dringen, om de kredietverleners gerust te stellen.

Is het juist wat de Ierse regering doet? Als ik kijk naar het debat onder Ierse experts is er sprake van veel kritiek op het bankplan, waarbij veel van de toonaangevende economen van het land in plaats daarvan oproepen tot een tijdelijke nationalisering van de banken (Ierland heeft al één grote bank genationaliseerd). De argumenten van deze Ierse economen lijken erg veel op een aantal argumenten van Amerikaanse economen, inclusief die van mijzelf, over hoe om te gaan met onze eigen bankenchaos.

Maar er zijn weinig meningsverschillen over de noodzaak voor fiscale soberheid. Met betrekking tot haar reactie op de recessie lijkt Ierland absoluut zonder enige andere optie dan hopen op een op export gebaseerd herstel als en wanneer de rest van de wereld weer opveert.

Wat zegt dit alles nu over diegenen onder ons die niet Iers zijn?

Op dit moment worden de Verenigde Staten niet ingeperkt door een fiscaal keurslijf zoals Ierland: de financiële markten beschouwen de regeringsschuld van de VS-regering als veiliger dan alle anderen.

Maar we kunnen niet aannemen dat dit altijd zo zal blijven. Helaas hebben we niet gespaard voor slechtere tijden: dankzij belastingverlagingen en de oorlog in Irak is Amerika het 'Bush-tijdperk' uitgekomen met een naar rato hogere regeringsschuld ten opzichte van het bbp dan voordat Bush president werd. En als we die schuld naar rato met nog eens 30 of 40 punten verhogen, niet ondenkbaar als er de komende jaren verkeerd economisch beleid wordt gevoerd, zou het kunnen dat we geconfronteerd worden met onze eigen problemen op de obligatiemarkt.

Niet om al te pietluttig te zijn, maar dat is één van de redenen waarom ik zo bezorgd ben over het bankenplan van de regering Obama. Als, zoals sommigen van ons vrezen, de fondsen van de belastingbetaler worden ingezet als vangnet voor financiële instellingen, in plaats van dat wordt hersteld wat hersteld moet worden, zou het kunnen dat we geen geld meer over hebben om opnieuw te beginnen en het goed te doen.

En de les uit de Ierse situatie is dat je jezelf echt niet in een positie moet brengen waarin je de economie van je land moet straffen om je banken te redden.

Bron: Op-Ed Columnist, 20 april 2009, vertaling J.Bernaven.