Maarten Muis
De economische crisis is weer 'uit' verklaard. Communistische analyses vinden weer minder gehoor. Veel mensen lijken zich meer zorgen te maken over hoestende medeburgers dan om het spook van de werkloosheid. Het afgelopen kwartaal was er weer een lichte economische groei in Duitsland en Frankrijk, zo juichte de pers. De spreekbuis van de zakenwereld, The Economist, voorspelt dat de Aziatische economieën de wereldeconomie uit de 'dip' gaan trekken. Een jaar na de dreun die het opliep is het kapitalisme weer in een overwinningsstemming.
Linkse critici die er op wezen dat deze crisis veel slachtoffers zal gaan maken onder de bevolking worden als azijnpissers weggezet. Recent onderzoek van onder meer het NIBUD toont aan dat de meeste Nederlanders ervan uitgaan het wel te gaan redden financieel, ondanks het dreigend baan- en pensioenverlies. Een grote groep gelooft dat het spaargeld wel voldoende is om de crisis uit te zitten. Maar het onderzoek heeft ook als bijkomende conclusie dat de meeste mensen helemaal geen vat op en inzicht in hun financiële situatie hebben.
De 'Bekende Nederlander' Jort Kelder veegde in de NRC de vloer aan met iedereen die maar zat te 'zeuren' over de beloning van 'onze topmensen'. We zouden volgens hem een land zijn dat gedomineerd wordt door 'kneusjes' die zich maar 'matig' willen inspannen. En dan maar 'zeiken' als de 'hardwerkende elite' een 'beetje' beter betaald wordt. De kapitalistische elite heeft haar woordvoerder gevonden in de man die opzien baarde door elk jaar de Quote 500 te publiceren van puissant rijke Nederlanders.
De bij rechts zo geliefde opvatting dat de kapitalistische ondernemers en hun politieke huurlingen de ruggengraat vormen van de welvaartsmaatschappij wordt hier en daar in stelling gebracht. Ga rustig slapen want het land is in goede handen, is de boodschap. Nu is het ook maar een kleine groep die werkelijk aan de touwtjes trekt. Zij zit helemaal niet verlegen om deze ernstige economische crisis 'samen' op te lossen. Zij zal de crisis juist gebruiken om van een heleboel, in haar ogen overtollige, bescherming van de arbeid af te komen. Het gevoel dat bij veel mensen leeft dat ze aan de verliezende kant staan tijdens de huidige sociale afbraak wordt door de extreem-rechtse provocateurs van de PVV gekanaliseerd richting haat tegen de islam.
De mensen die zich in het centrum van de economische macht bevinden kennen heel goed de werkelijke krachtsverhouding in de maatschappij. En die is op dit moment nog erg ongunstig voor de werkende klasse. Niet alleen is er ideologisch een stevig fundament gelegd om het grootste deel van de arbeiders te laten denken dat er geen alternatief is voor het kapitalisme, ook structurele veranderingen op de werkvloer maken dat voor eenheid van strijd nog heel wat obstakels moeten worden overwonnen.
De werkvloer wordt gekenmerkt door een grote diversiteit aan soorten arbeidscontracten. Toen de oproepkrachten en freelancers massaal verdwenen uit de bedrijven bleek er te weinig organisatiekracht onder de werkers te bestaan om daadwerkelijk solidariteit te organiseren. De angst die bij zulke reorganisaties heerst wordt vaak overschreeuwd met een aangeprate houding van zelfredzaamheid. Want dat tekent de afgedwongen sfeer van optimisme: iedereen moet zich weten te redden anders ben je zo'n 'kneusje'waar Jort Kelder op doelt.
Ook al weten we uit de sociale wetenschappen dat het individu zich het beste ontwikkelt in een stabiele situatie met een maximum aan zekerheid wat betreft inkomen en werk, toch worden we iedere keer weer zo gek gemaakt om onszelf en elkaar te laten geloven dat een plotselinge verandering positief is. Flexibiliteit is de meest overschatte kwaliteit op dit moment. Zoals de bedrijfsleider die heeft geleerd uit de managementboeken om een ontslag te verkopen als een 'kans'.
Steeds meer mensen raken psychisch ontregeld door de werkstress, de onzekerheid en de veel te hoge eisen die aan hen gesteld worden. In veel gevallen maken de mensen zich druk om het persoonlijke leven, de gezondheid, over ouderen die niet de juiste zorg krijgen, over kinderen die geen perspectief geboden wordt, over de verloedering van de buurt, de bus die steeds minder gaat rijden, de openbare zwembaden die verdwijnen, enzovoort.
Maar de weg om deze zorgen te delen en als collectief naar oplossingen te zoeken wordt vaak afgesneden door de dominante individualistische ideologie. Nederlanders zitten vaak op eilandjes wat betreft hun inspanning voor een betere wereld en verliezen zich in goedbedoeld hobbyisme. In plaats van dat de discussie gaat over hoe de kwaliteit van leven te behouden en te verbeteren, worden er via de media allerlei 'kansen' in de crisis geprojecteerd. Die kansen zijn groen, innovatief, technologisch, maar nooit sociaal rechtvaardig.
Veel van de sectoren waar economische groei wordt gestimuleerd zijn speeltjes van de elite. Er is zo goed als geen noemenswaardig debat over wat te doen met de wegkwijnende publieke sector. Dat het na jaren van afbraak nu meer dan ooit nodig is te investeren in zorg, in sociale woningbouw, in veilig openbaar vervoer, in welzijn en in cultuur wordt weggemoffeld met vals optimisme.
De vakbeweging maakt zich wel op om een aantal verworvenheden te verdedigen, maar de voorbereiding van die strijd wordt gehinderd doordat er in de media steeds valse tegenstellingen worden verspreid. Tussen jongeren en ouderen, tussen uitkeringsgerechtigden en werkenden, tussen de vernederde gewone man en de verketterde migrant, tussen werknemers met een vast contract en zij die elke dag weer moeten zien waar en hoeveel uren ze kunnen werken.
De voorzitter van CNV-jongeren ontmaskert zichzelf als politiek huurling van Donner door juist te pleiten voor verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd naar 67 jaar en ondergraaft zo de eenheid van de vakbeweging. De mediacampagne van de FNV om het 'samen' te doen draagt niet bij aan duidelijkheid. Want deze leus ondersteunt de wijdverbreide illusie dat we er 'allemaal' onze schouders onder moeten zetten en inleveren van loon, uitkering en rechten een noodzaak is voor ons 'allen'.
Hoeveel optimisme er ook verspreid wordt, de rekening van deze crisis wordt een veel zwaardere dreun dan die van een jaar geleden. Veel mensen zitten objectief in een heel fragiele situatie. Inleveren van loon en uitkering gaat meteen ten koste van de kwaliteit van leven. De sociale vangnetten zitten zo vol gaten dat er veel schrijnende gevallen zullen ontstaan. Maar die worden in de media nooit gekoppeld aan het kapitalistische systeem, altijd aan 'persoonlijke tragedies'. Wie het systeem aanvalt is nu nog een azijnpisser die de schoonheid van de 'dynamiek' niet wil zien. Het hangt er maar helemaal vanaf vanuit welke klassenpositie je de werkelijkheid benadert, om te weten hoeveel optimisme gerechtvaardigd is. Voor de werkende klasse stapelen de donkere wolken zich op.