Wil van der Klift
Het zou zomaar bewust beleid kunnen zijn. Op de ene pagina van de krant staat dat de crisis min of meer over is, op de andere staan berichten dat het alleen maar erger wordt. De ene dag schieten overal de groene loten uit de grond en stijgen de beurzen, een dag later zijn de jonge scheuten vertrapt en de winsten op de beurs weer verdampt. Misschien dat er bewust verwarring wordt geschapen? Hoop doet immers leven en zolang er onduidelijkheid bestaat heeft hoop een goede voedingsbodem.
Alles in de wereld verandert en beweegt. Zelfs rust roest. Ups en downs volgen elkaar voortdurend op. Op dit inzicht zijn tal van films en tv-series gebaseerd: goede tijden, slechte tijden. Hoe met dit feit om te gaan is echter doorslaggevend. Mensen zijn in staat om die veranderingen (tot op zekere hoogte) te beïnvloeden. Je maar bij de 'feiten' neerleggen omdat het nu eenmaal zo is, het noodlot, was in vroegere tijden misschien een goede raad om het leven dragelijker te maken, maar nu er indrukwekkende wetenschappelijke kennis en instrumenten tot onze beschikking staan is zo'n houding niet meer nuttig. Toch lijkt het er regelmatig op dat de economische ontwikkelingen nu eenmaal zijn zoals ze zijn en dat tijden van crisis en opbloei elkaar gewoon opvolgen. Dat er sprake is van een kapitalistische crisis die bepaalde oorzaken heeft en ook op een bepaalde wijze zou kunnen worden bestreden, wordt voor het gemak over het hoofd gezien. We schreven er al veel over in Manifest en gaan er daarom nu niet dieper opin.
Leren leven met tegenstrijdigheden is vooral onder kapitalistische verhoudingen een dringende noodzaak. Een zekere toekomst bieden aan de bevolking en stabiele maatschappelijke verhoudingen zijn vreemd aan dit systeem. Flexibiliteit is het ordewoord en het wordt gebracht als een loffelijk streven, een verheven doel: dynamisch en passend bij een ondernemende marktconforme maatschappij. Wie niet meedoet is conservatief en behoudend. Alsof behouden van een goed inkomen, werkgelegenheid en een publieke dienstverlening vieze doelen zijn. Alsof knokken voor het behoud van de verworvenheden geen progressieve doelen zijn.
De harde feiten tonen onverbiddelijk aan dat de economische problemen voor het bedrijfsleven en de bevolking nog in volle omvang moeten gaan plaatsvinden (Manifest publiceerde de afgelopen periode een reeks artikelen die deze stelling onderbouwt). Op 15 augustus jl. werd ons in de NRC weer een blik gegund in de keuken van de Amerikaanse economie. Een reeks onverwacht negatieve berichten over het vertrouwen en de uitgaven van Amerikaanse consumenten heeft de hoop op aantrekken van de grootste economie ter wereld weer de kop ingedrukt. Het is vooral de arbeidsmarkt die maar blijft verslechteren. De herfst zal guur zijn, wist ook het FD op 19 augustus jl. te melden.
Minstens even belangrijk als het uitspreken van deze negatieve verwachting is het feit dat er in verschillende artikelen voor de zoveelste keer werd gewezen op de volstrekte onbetrouwbaarheid van de adviezen van specialisten en analisten. Die hebben uiteraard de keuze tussen drie economische mogelijkheden: verslechteren, verbeteren of (voorlopige) stabilisatie. Maar de meesten kunnen niet veel meer dan wat orakelen, omdat de kapitalistische economie nu eenmaal is overgeleverd aan de (vrije) markt en zich daardoor min of meer onttrekt aan objectieve wetten. Er wordt dus hevig gespeculeerd en 'hinein' geïnterpreteerd. De menselijke factor wordt fors opgeblazen.Ook speelt mee dat 'het volk' bereid moet blijven om geld uit te geven. Optimisme en idealisme voeren zo de boventoon.
Maar de grote vraag is of de kentering die zich de afgelopen maanden voordeed het begin is van een wereldwijd economisch herstel, zoals een reeks analisten opgewonden beweert, of dat er sprake is van een tijdelijke en zelfs te verwachten stabilisatie en dat daarna de volgende inzinking komt. De bakken met belastinggeld hebben uiteraard wel hun invloed gehad en de talloze maatregelen om de klappen vooruit te schuiven ook. Maar alle tijdelijke maatregelen zullen als een boemerang en verhevigd terugkeren als de crisis zich voortzet. Bovenop de huidige problemen zal de klap ongemeen hard aankomen. Immers de Duitse export ligt ondanks alle jubelverhalen nog steeds 22,3 procent lager dan een jaar geleden en de 'meevaller' in de VS, waarover zo juichend werd bericht, was dat 'slechts' 247.000 mensen in juli hun baan verloren.
De analisten die zich meer bezighouden met de objectieve economische ontwikkelingen zijn overwegend pessimistisch, d.w.z. hebben een realistischer beeld van de werkelijkheid. "Laat u geen geloof in een snelle opleving aanpraten", schrijven de analisten van Morgan Stanley in een brief aan hun klanten. Je zou er aan kunnen toevoegen: en zij kunnen het weten, zij weten als geen ander waar Abraham de mosterd haalt. De opleving van de economie is het gevolg van tijdelijke en specifieke maatregelen die zeer snel uitgewerkt zullen blijken te zijn.
Jammer genoeg overheerst op dit moment het optimisme onder de bevolking. De vakantieperiode en het mooie weer hebben uiteraard ook bijgedragen aan deze zorgeloosheid. "Je ziet het pas als je het doorhebt", om het in de woorden van Cruijff te zeggen. Maar de weerstand tegen het inzicht is groot, want de boodschap is zeer onaantrekkelijk.
Een aantal peilingen geeft aan dat de Nederlandse bevolking verwacht dat het ergste met de crisis wel achter de rug is. Daardoor ontstaat een vreemde zomerse stilte. De komende stormen zijn inderdaad nog enigszins aan het oog onttrokken. De grote kunst zal zijn om de rijken daadwerkelijk voor hun eigen crisis te laten betalen. Nog teveel willen delen van de bevolking hun steentje wel bijdragen aan het 'oplossen' van de crisis. Nog teveel wordt de noodzaak van gezamenlijke harde actie niet ingezien. Nog teveel hoopt men dat de crisis aan de eigen deur zal voorbijgaan.
Hoe kan worden voorkomen dat over lengte van jaren de cadeautjes van Bos aan de banken moeten worden betaald door de bevolking, bovenop de al eerder geplande Lissabon-maatregelen? Hoe voorkomen we afbraak van goede werkgelegenheid en sociale zekerheid? Hoe voorkomen we dat de werkgevers en rechtse regering elkaar steeds de bal toespelen en de ene keer linksom en vervolgens weer rechtsom de buit binnenhalen? Er zal nog hard aan moeten worden getrokken om dat voor elkaar te krijgen. Dat vereist een zeer nadrukkelijke aanwezigheid binnen de bonden om het beleid van de top van de vakbeweging op koers te houden. Dat vereist een grotere stem van linkse partijen, anders loopt Wilders met de politieke winst van het groeiende ongenoegen weg.
Om dat te realiseren wordt een aantal voorzichtige stappen gezet. Op 8 september vindt in Rotterdam een beraad plaats van FNVVechtVoorJeRecht. Binnen de bonden vinden al bijeenkomsten plaats om de acties te bespreken op 7 oktober als de SER met een negatief AOW-advies komt en op 26 september wordt 'De Nederlandse Bank' omsingeld (zie elders in de krant). Duidelijk is ook dat het inzicht binnen de vakbonden groeit dat het niet alleen maar gaat om de AOW-kwestie. De verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd past in een veel breder, zelfs Europees, verhaal dat al in 2000 het licht zag in de plannen van de Lissabon-strategen. Het verzet tegen de nieuwe neoliberale afbraakplannen bestaat nu nog vooral uit kleine stapjes, maar ze zijn wel het begin van de noodzakelijke hardere acties.
De strijd moet vooral binnen en door de bonden worden gevoerd. Daartoe zullen anticrisiscomités een nuttig instrument kunnen zijn. Intussen is het van zeer groot belang dat in het linkse kamp naar grotere eenheid wordt gestreefd. De naderende nieuwe grote aanvallen op de positie van werkenden en uitkeringsgerechtigden maken zo'n bondgenootschap dringend noodzakelijk. De begroting op Prinsjesdag 2009 heeft weinig goeds in petto voor werkenden en uitkeringsgerechtigden. Wellicht is de omsingeling van 'De Nieuwe Bank' een stap op weg naar verbreding, versterking en grotere samenwerking van links.