Niek Stam: Niet polderen, maar strijden

Wilco Mulhuijzen en Wil van der Klift (*)

Daags na Prinsjesdag sprak Manifest met Niek Stam, vakbondsbestuurder bij FNV-bondgenoten en een van de drijvende krachten achter het vakbondsactiecomité 'FNV vecht voor je recht', onder meer over de miljoenennota en de toekomst van de vakbeweging.

Wat is je eerste reactie op de miljoenennota?

NS

Ik heb de officiële reactie van Agnes Jongerius nog niet gelezen, maar ik vind dat de FNV een persbericht moet doen uitgaan waarin staat dat er na 30 april weer een terroristische aanslag is gepleegd in Nederland. Het doelwit was nu niet de koninklijke familie maar de werkende klasse van Nederland en de daders zijn Bos en Balkenende. Vergelijkbaar met Afghanistan zijn er bermbommen geplaatst die op het geëigende moment tot ontploffing zullen worden gebracht. Dat zal komend voorjaar gebeuren als de echte klappen zullen vallen.
Wouter Bos presenteerde zich bij Pauw en Witteman als de daadkrachtige minister. Hij heeft het toch maar aangedurfd om als eerste na Drees aan de AOW-leeftijd te komen. Van de PvdA-fractie hoef je dus ook niets te verwachten. Die is vooral bezig om vast te houden aan de posities die ze heeft, want ze weet ook wel dat velen van hen na de verkiezingen niet meer zullen terugkeren in de Tweede Kamer. Het CDA heeft hier veel minder last van. Zijn aanhang is trouwer. De Christen Unie tel ik niet eens mee. Die zit er maar bij om tot een meerderheid voor dit kabinet te komen. Het zijn toch vooral het CDA en de PvdA die de koers van dit kabinet bepalen.

Wat is de rol van Europa in het oplossen van de crisis?

NS

Europa speelt op de achtergrond een rol onder andere daar waar de overheid wel financiële steun wil verlenen aan bedrijven. Dat kan Europa ook niet anders, gevangen als ze is door de agenda van Lissabon, maar als er één ding door deze crisis duidelijk is geworden is dat het neoliberalisme, de vrije markt, niet heeft gewerkt. Europa is gewoonweg niet in staat om de crisis op te lossen

Wat moet de vakbeweging de komende tijd doen?

NS

De vakbeweging, met name de FNV, moet alles op alles zetten om de politieke agenda te veranderen. Ze is echter tot nog toe niet in staat geweest om het debat aan te gaan. Daar komt bij dat zowel het CNV als de MHP interne problemen hebben door onder andere voorzitterswisselingen. Daardoor wil men de strijd niet aangaan, bang om te verliezen. Dus hebben zij, en daarom wij ook, al verloren. Natuurlijk kun je een gevecht verliezen, maar zelfs van zo'n verlies kun je leren. Daarom is er niets mis met strijden.

Er is een nieuw Museumplein nodig. Met minder redden we het niet. De vakbeweging moet mobiliseren om massaal de strijd aan te gaan. In 2004 hadden we de Coolsingel waar 50.000 mensen op straat kwamen. Een paar weken later hadden we het Museumplein vol met 350.000 mensen en zo'n 50.000 die er nooit zijn aangekomen omdat ze op stations gestrand waren. Dat was een beweging van de vakbondsbasis, die vervolgens door de leiding van de vakbeweging is afgepakt met een slap akkoord als resultaat.

Om weer zo'n beweging op gang te brengen moet wel het hele verhaal verteld worden. Want natuurlijk zegt een jongere vandaag dat hij best tot zijn zevenenzestigste wil doorwerken. Dat is immers nog ver weg. Dus je moet hem ook duidelijk maken dat die AOW-maatregel niet op zichzelf staat; dat het hem of haar 25.000 euro kost, maar ook dat de lengte van de WW drastisch zal worden verkort. Dat is natuurlijk niet zo prettig als je wordt ontslagen en net een gezin hebt gesticht of een huis hebt gekocht. Daarmee laat je zien dat de ouderen ook voor de belangen van de jongeren strijden en kun je daarop de solidariteit organiseren.

In het voorjaarsakkoord is afgesproken dat de SER met een advies mag komen over alternatieven voor het verhogen van de pensioenleeftijd. Hoe gaat dit lopen denk je?

NS

Dat advies moet ook nog unaniem zijn. Die unanimiteit zie ik nog niet gebeuren. En dan is de vraag: wat dan? Volgens mij kan de FNV dan niet anders dan uit de SER stappen. De vakbeweging moet dan haar eigen agenda gaan bepalen. Ze moet de bedrijven weer ingaan om een sterke vakbeweging op te bouwen zodat de tegenstanders wel genoodzaakt zijn om je aan tafel te krijgen. Niet zoals nu om een ritueel op te voeren maar omdat je kracht uitstraalt. Dat ze je serieus nemen en dat je er niet voor Jan Doedel bijzit. Dat betekent dat vakbondsbestuurders zichtbaarder moeten zijn. Gebeurt dit niet dan zou het wel eens de laatste strijd van de vakbeweging, zoals wij die nu kennen, kunnen zijn. Want vergeet niet dat de organisatiegraad in Nederland dramatisch laag is, die zakt steeds verder naar de 10% toe. Dit komt niet zozeer doordat er in absolute zin minder mensen lid zijn van een bond, maar dat de beroepsbevolking is toegenomen.

Hoe doen jullie dat in de Rotterdamse haven dan? Daar is de organisatiegraad toch veel hoger?

NS

Inderdaad is de organisatiegraad veel hoger, gemiddeld 50 procent, dan in andere sectoren. Daar wordt ook hard aan gewerkt. Kijk wij hebben bijvoorbeeld in de haven nog steeds een automatische prijscompensatie, die heeft sinds 2003 een loonsverhoging van zo'n 14,5 procent opgeleverd. Daar hebben wij nog niet eens voor hoeven knokken. De cao-loonsverhoging komt daar nog bij. Die regelen we meestal in euro's. Zo krijgt bijvoorbeeld iedereen er 80 euro exclusief toeslagen per maand bij. Dat is voor de jongere havenwerkers een flink bedrag en procentueel gezien hoger dan voor de ouderen. Dat is de manier waarop je solidariteit organiseert. Solidariteit begint toch met de vraag: waar zit mijn voordeel dan? Bovendien laat je zien wat de vakbond voor hen doet, zodat ze eerder geneigd zijn lid te worden.

Het gesprek wordt hier onderbroken omdat een collega-bestuurder van Niek Stam wil overleggen over de acties tegen de verhoging van de AOW-leeftijd die op 7 oktober op stapel staan. In het Rotterdamse havengebied zal worden gewerkt om die acties zo massaal mogelijk te laten zijn.

Hoe schat je in hoe de acties op 7 oktober zullen verlopen?

NS

Er zijn positieve dingen gaande. Zo gaat het distributiecentrum van 'Het Kruidvat' plat. Dat is voor het eerst dat we daar een actie hebben. We zullen echt aan de bak moeten, we moeten naar de bedrijven toe. Alleen met acties in de bedrijven worden de werkgevers en de dames en heren in Den Haag nerveus. We moeten de acties echter niet verengen tot alleen de AOW maar zoals ik al eerder heb gezegd verbreden tot bijvoorbeeld de aanvallen op de WW en wat ons nog meer te wachten staat als de 'bermbommen afgaan'. De vakbeweging zou eigenlijk met een soort 'New Deal' moeten komen met daarin hoe de crisis niet op de werkende klasse wordt afgewenteld.

Terug naar de politiek, wat met Wilders?

NS

Het lijkt erop dat hij zich heeft overschreeuwd met zijn hoofddoekjesbelasting, alhoewel hij weer alle publiciteit heeft gekregen. We zullen met hem in gesprek moeten, want hoe je het wendt of keert een groot deel van de leden van de vakbeweging, misschien wel een derde, zal op hem stemmen. Dus Wilders negeren is hen negeren. We moeten hem ontmaskeren door met hem in gesprek te gaan. Wat betekenen zijn economische ideeën echt voor de gewone mensen?

Denk je dat het kabinet het aandurft om harde beslissingen te nemen volgend jaar? 2011 is immers een verkiezingsjaar.

NS

Dat moet natuurlijk nog blijken, maar als dat het geval is moet de FNV met haar 'New Deal' ook een stevig stemadvies geven.

In de troonrede zat ook nog een dreigement naar de vakbeweging toe als zij hun looneisen niet zouden matigen. Hoe kijk jij daar tegen aan?

NS

De loonontwikkeling is op dit moment mijn laatste zorg. De werkgelegenheid staat voorop. In de Rotterdamse haven is de situatie dramatisch. De prijzen die de stuwadoors kunnen berekenen zijn gekelderd als gevolg van het lage aanbod van vracht en overcapaciteit aan terminals. Er is onvoldoende lading in de havens. Dat heeft directe gevolgen voor de werkgelegenheid. Die kachelt achteruit. Het zal nog jaren duren eer we weer op hetzelfde niveau als begin 2008 zijn. Daarom kan ik ook niet zoveel met eisen voor werktijdverkorting met behoud van loon en volledige herbezetting. Die eis kwam naar voren op de bijeenkomst van 'FNV vecht voor je recht' op 8 september jl. in Rotterdam. Natuurlijk kun je die eisen stellen, maar het is niet reëel. Je haalt ze niet binnen, want wie moet het gaan betalen?

Hoe beoordeel je die bijeenkomst en de verdere taak van 'vecht voor je recht'?

NS

Het was een redelijk bezochte bijeenkomst, zo'n 150 aanwezigen. Die hoefden niet meer overtuigd te worden om in actie te komen. Zij moeten anderen overtuigen. Wij hebben dit al eerder zo gedaan met 'De maat is vol'. Dat actiecomité heeft ervoor gezorgd dat er een Coolsingel kwam. Deze bijeenkomst kan weer een begin daar naartoe zijn. We moeten wel, ik val in herhaling, steeds over het totale pakket praten. Dus strijden voor de ouderen is ook strijden voor de WW.

Er was enige kritiek dat de bijeenkomst te eenzijdig Belgisch was. Er waren twee Belgische gastsprekers. Wat doe je met die kritiek?

NS

Daar doe ik weinig mee, omdat het niet zo was. Ook in België is er een crisis gaande, ook daar worden door de regering de maatregelen afgewenteld op de werkende klasse. Op sommige terreinen zijn die maatregelen al verder doorgevoerd dan bij ons. Het kan zeer leerzaam voor ons zijn om te horen hoe daar tegen gestreden is. Dus als we Duitsers, Belgen of weet ik wie moeten uitnodigen om informatie te verkrijgen moeten we het vooral niet laten.

Er kwam ook een voorstel voor lokale 'vecht voor je recht' afdelingen. Hoe zie jij dat?

NS

Dat is op zich prima, als het juiste en volledige verhaal maar wordt verteld. 'Vecht voor je recht' is een organisatie van de vakbondsbasis en die mag niet worden afgepakt door de vakbondsleiding zoals met het Museumplein is gebeurd. De basis wilde toen verder gaan dan de leiding. Verder vind ik dat als je actief bent met 'vecht voor je recht' je de plicht hebt om de ledenvergaderingen van jouw bond bij te wonen.

Hoe breed kan 'vecht voor je recht' worden vind jij?

NS

Het doel is belangrijk genoeg om zo breed mogelijk te gaan. De koers moet echter door de coördinatiegroep worden bepaald. Daar kun je bij aansluiten. Opbouwende kritiek is welkom. We moeten bovendien centraal houden dat het een vakbondscomité is.

Het interview eindigde met de strijd die wordt gevoerd door de Rotterdamse havenwerkers om het beklemde pensioenvermogen dat Aegon niet wil vrijgeven. Daarover meer in een apart artikel. Voorlopig gaan de havenarbeiders in hoger beroep en starten zij een videoblog om Aegon publicitair te treffen, verder lopen de pensioencontracten in 2011 af.

(*) Uitwerking interview: Wilco Mulhuizen.