Rinze Visser
Wij communisten, maar ook anderen, vragen zich meer dan eens af hoe het komt dat de toch kolossale sociale veranderingen in negatieve zin van de afgelopen tijd in verhouding weinig volksverzet opriepen en die situatie nog steeds voortduurt. Dat was nog maar enkele tientallen jaren geleden wel anders. Zulke verzuchtingen zijn meer dan eens te horen.
De meerdere oorzaken zijn allemaal terug te brengen onder één politiek-ideologische koepel: het individualisme. Individualisme is dé levenssfeer, dé denksfeer waarbinnen anticommunisme en antisocialisme in het denken postvatten. Na een periode van ideologische terugdringing van het individualisme, waarin het denken in collectieven, in gemeenschappen veld won, is het weer helemaal terug. Dieper hierop ingaan zou nodig zijn, maar kan op deze plaats niet vanwege de benodigde ruimte voor een kwestie die onder de koepel van het individualisme speelt. Zonder individualistisch ingestelde mensen - ook diegenen die als slachtoffers ervan ertoe gedwongen worden zo te handelen - kan het kapitalisme niet standhouden, kan de kapitalistische markt zijn werk niet doen. Zonder dat geen overwinningen op het socialisme, op sociale verworvenheden binnen het kapitalisme. Maar ondanks het feit dat na het uitbreken van de crisis er overal vraagtekens bij het individualisme, bij de kapitalistische marktwerking - doorgeschoten marktwerking, zeggen sommigen - worden geplaatst, rijdt de trein van privatisering, van terugtredende overheid in het land gewoon verder.
Een sprekend voorbeeld van dit fenomeen is de gang van zaken met betrekking tot gemeentelijke herindeling en fusies, het creëren van grote uitgestrekte gemeenten. Onder de koepel van individualisme bevindt zich de decentralisatie van rijkstaken naar de gemeenten. Ook hier worden belangrijke beslissingsbevoegdheden en verantwoordelijkheden naar meerdere en kleinere eenheden gedelegeerd. Zie de sociale wetgeving, waar de verschraling ervan, de inbreng van kapitalistische marktwerking hierin qua uitvoering en verantwoordelijkheid bij de gemeenten is gedropt. En die ontwikkeling gaat nog steeds verder. De 'modernisering' van de WSW (Wet Sociale Werkvoorziening); de Wet Werk en Bijstand; de WMO (Wet Maatschappelijke Ondersteuning), waarin delen van de AWBZ (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten) zijn opgenomen. (Zie ook de landelijke discussie over het afschaffen van deze centrale wet). Dan hebben we het nog niet over andere opgedrongen taken waar gemeenten ook verantwoordelijk voor zijn gemaakt, zoals de professionalisering van de brandweer, ambulancevervoer en meer.
Individualisme in zijn uiterste consequentie leidt ertoe dat ieder persoon economisch zelf verantwoordelijk is voor zijn leven. Geen gezamenlijke (collectieve) afspraken meer. Geen collectieve arbeidsovereenkomsten (cao's); geen ziekenfondsen; geen sociale uitkeringen bij ziekte of werkloosheid; geen subsidies; geen toeslagen, enzovoort. De kapitalistische markt zorgt wel voor 'oplossingen', waarbij individuen zelf keuzes kunnen maken... Individualisme in de praktijk is het tegenovergestelde van socialisme. Het bevorderen van meer individualisme is het in economische zin delegeren naar het individu en in politieke zin naar kleinere lagere bestuurseenheden, vooral gemeenten. Het is niet zomaar dat in door het rijk opgedragen studies de gemeente de 'eerste' overheid wordt genoemd.
Het kapitalisme in zijn ontwikkeling heeft andere daaraan aangepaste politieke structuren nodig. Met name de politiek-economische doelen met betrekking tot Europa noodzaken daartoe. Minder macht bij de onderscheiden overheden, meer Europese centrale macht. Meer centralisatie aan de ene kant, meer decentralisatie aan de andere kant. Ondanks de crisis stroomt die rivier verder. De voorstanders van deze ontwikkeling willen de problemen die dit alles zal geven voortijdig oplossen door de grotere en meer specialistische taken die gemeenten hierdoor krijgen in grotere gefuseerde gemeenten onder te brengen. Meer specialisatie, minder volksvertegenwoordiging, minder democratie. Grotere afstand tussen bevolking en politiek bestuur én gemeenteraadsleden. Het lijkt misschien tegenstrijdig dat decentralisatie van taken (politieke individualisering!) tot grotere bestuurlijke eenheden leidt, maar is het niet. Want om economische verantwoordelijkheid voor het leven naar de mensen zelf (de kleinste eenheden) te verleggen, moeten in die visie de verantwoordelijke bestuurseenheden 'dicht bij de burger' staan. Maar individualisering van economische verantwoordelijkheid betekent dat veel minder politiek bestuur nodig is in het belang van al die individuen. Waar is nog een volksvertegenwoordiging voor nodig als inwoners toch voor zichzelf verantwoordelijk zijn?
Alleen nog om een elite die de macht heeft te gerieven en in wiens belang de ontmanteling van het sociale en van arbeidersrechten wordt doorgevoerd. Zie daar wat er met 'de burger' die zo belangrijk gevonden wordt bedoeld wordt. Terug naar de betekenis ervan in het Communistisch Manifest van Marx en Engels: de bourgeoisie!
Om de bestuurlijke individualisering snel door te kunnen voeren, wordt in de praktijk alles wat met democratie te maken heeft met voeten getreden. Eerder ingenomen raadsstandpunten worden genegeerd of verdraaid. Onjuistheden, zelfs leugens, alles wordt benut voor het hanteren van argumenten voor schaalvergroting. Zoals bijvoorbeeld in onze gemeente.
Eerder kwam een aantal beleidsambtenaren met een brief aan de gemeenteraad waarin duidelijk druk werd uitgeoefend om met twee andere gemeenten te gaan fuseren. Een standpunt dat niet overeenstemde met een kort daarvoor door de raad ingenomen standpunt. Wat normaliter onvoorstelbaar is - ambtenaren die in het openbaar een ander standpunt dan de raad promoten - gebeurt hier. En een meerderheid van de raad slikt dit. Een college dat wegsluipt van zijn verantwoordelijkheid voor het ambtenarengedrag. Men mag zich in gemoede afvragen wie in deze gemeente bestuurt!
Een eerder unaniem ingenomen raadsstandpunt, dat de gemeente zelfstandig blijft, wordt tegenover de fusiefanaten elders en in de gemeente zelf (waaronder grote ondernemers) niet verdedigd door een raadsmeerderheid. De boegbeelden van CDA en PvdA (wethouders en lijstaanvoerders) hebben zich nu openlijk voor het afschaffen van de gemeente uitgesproken, maar deze fracties zeggen zelf nog geen standpunt te hebben...
Zelfs wordt ermee geschermd dat een (nu pas!) gemeld tekort aan personeel dwingt tot een fusie met andere gemeenten. Door de NCPN-fractie als de grootste onzin bestempeld. Er is binnen het kapitalisme nog nooit een fusie geweest die niet minder maar meer arbeidsplaatsen opleverde. De twee andere erbij betrokken gemeentebesturen die voor een fusie zijn hebben het over het scheppen van een krachtige plattelandsgemeente. Waarbij de NCPN smalend in de raad opmerkte dat de door het kapitalisme van hun land verdreven boeren weer hoop krijgen, dat in die krachtige plattelandsgemeente de grote banken en supermarktketens hun eerder in de kleine plaatsen gesloten filialen weer zullen openen. Postkantoren en agentschappen zullen weer verrijzen...
Het streven van de bovenklasse en haar volgelingen is niet meer en niet minder dan het streven naar meer macht, naar inkrimping van de volksvertegenwoordigende democratie. Gemeentepolitiek, ja politiek in het algemeen remt in hun ogen de ontwikkeling. Het duurt allemaal zo lang, er moet veel teveel ook met andere belangen rekening worden gehouden, zo vinden zij. Bestemmingsplannen moeten sneller aangepast kunnen worden, maar als het bedrijf van meneer na een paar jaar weer verdwenen is en de werknemers op straat staan, komt daar geen politiek aan te pas... Onlangs heeft een meerderheid in de raad een fusie afgewezen. Dit tot verdriet van de voorstanders van opdoeken van de gemeente. Wij hebben de indruk dat de tegenstanders van de raadsmeerderheid hun druk zullen opvoeren en ook niet zullen schromen om wanorde te scheppen teneinde daarmee onbestuurbaarheid van de gemeente aan te kunnen tonen.
Als mensen op zichzelf teruggeworpen worden, in die sfeer de collectieve verbanden dreigen te ontwrichten, via de media nauwelijks nog kennis hebben van naderende verslechteringen op sociaal gebied (de interesse bij de media is hier te verwaarlozen); als mensen bedolven worden onder, door privatiseringen veroorzaakte, bureaucratie en als het ook nog eens ontbreekt aan aanspreekbare strijdbare leidingen die in staat zijn om mensen tot verzet te inspireren, dan mag het bijna een wonder heten dat er zo nu en dan toch nog verzet plaatsvindt.