Mondiale systeemcrisis: op jacht naar het onmogelijke herstel

Deze grafiek toont aan hoe vanaf de jaren zeventig in de VS de gebruikte productiecapaciteit van de industrie procentueel steeds verder terugloopt, een indicatie van overproductie. Met de donkere periodes de recessies. (Bron GEAB)

Sociaaleconomische redactie

Na een vakantieonderbreking van twee maanden heeft het onderzoeksteam van de website Europe 2020 weer een bulletin gepubliceerd met economische, financiële en sociale vooruitzichten, GEAB nr. 37. Het begeleidende persbericht dat we hieronder afdrukken bespreekt de hoofdpunten eruit.

Daarnaast wordt in het bulletin nog apart aandacht besteed aan strategische ontwikkelingen in Azië: Japan en Taiwan raken in een snel tempo los uit de geopolitieke orde van na 1945. Japan, al 60 jaar een trouwe bondgenoot van Washington, bezit momenteel na het Verenigd Koninkrijk de grootste voorraad Amerikaanse dollars en staatsobligaties, en is daardoor zeer gevoelig voor de waardeontwikkeling daarvan. LEAP/E2020 verwacht dat Japan zich na de overweldigende overwinning van de Democratische Partij van Japan bij de onlangs gehouden parlementsverkiezingen steeds meer bewust zal worden van zijn eigen belangen en afstand zal gaan nemen van de Verenigde Staten en hun dollar. Japan zal daarom meer toenadering gaan zoeken tot China en de rest van Azië, een einde gaan maken aan de politiek van de zwakke yen en gaan stoppen met de blinde aankoop van steeds meer Amerikaans schatkistpapier.

Taiwan bestaat dankzij de steun van de Verenigde Staten als zelfstandige staat los van China, maar is in hoge mate economisch afhankelijk van het Chinese vasteland. Omdat ook China een belangrijke financier is van de toenemende tekorten van de Verenigde Staten, voorziet LEAP/E2020 dat de Verenigde Staten er stilzwijgend mee akkoord zullen gaan dat China op termijn Taiwan op vreedzame wijze als "satelliet" zal inlijven zoals dat ook met Hongkong is gebeurd.

Persbericht GEAB nr. 37, 16 september 2009:

Voor de zomer berichtte het LEAP/E2020-team dat er geen zicht op herstel zou zijn in september 2009 en in elk geval ook niet tot de zomer van 2010. In tegenstelling tot de beweringen van de media en de financiële en politieke kringen handhaven we onze verwachting.

De vertraging in de snelheid waarmee de mondiale economie instort, de basis van al het 'goede nieuws' [1], is enkel te danken aan de enorme mondiale inspanningen met gemeenschapsgeld gedurende de laatste twaalf maanden [2]. De tijd die nu wereldwijd 'gewonnen' is met behulp van belastinggelden, had besteed moeten worden aan de reconstructie van het internationale monetaire systeem dat de kern vormt van de huidige systeemcrisis [3]. Op enkele cosmetische beschouwingen na [4] en grote giften aan Amerikaanse en Europese banken is er echter niets serieus ondernomen en wat de toekomst betreft geldt de regel: ieder voor zich [5].

Nu de zomer van 2009 ten einde loopt en de drie monstergolven de mondiale economie hard beginnen te treffen (werkloosheid [6], faillissementen [7] en monetaire schokken [8]) is de tijd voorbij om het systeem te repareren of om voorbereidingen te treffen voor een soepele overgang naar een nieuw mondiaal systeem [9]. De eerste tekenen van een ingrijpende ontkoppeling [10] beginnen zichtbaar te worden: de rest van de wereld neemt in snel tempo afstand van de dollarzone. We achten de kans zeer groot dat ter financiering van de Amerikaanse staatsschulden op korte termijn 1.000 miljard nieuwe Amerikaanse dollars zullen worden gedrukt... en dat is geen erg aantrekkelijk vooruitzicht voor de dollarzone.

Tegenstrijdige statistieken weerspiegelen een chaotische wereldeconomie

We stevenen rechtstreeks af op een fase van geopolitieke ontwrichting aan het begin van het vierde kwartaal van 2009 [11]. In dit nummer 37 van GEAB analyseert ons team de trends die momenteel waar te nemen zijn (onroerendgoedmarkt, strategische onderwerpen, ...) in de chaos die het resultaat is van een stortvloed aan ongecontroleerde publieke uitgaven en van een nog steeds onbeheerst financieel systeem, en dat alles in een context van statistieken die almaar tegenstrijdiger worden. Paradoxaal genoeg is volgens onze onderzoekers ontwrichting de enige weg naar economisch herstel geworden, een herstel dat zal plaatsvinden rondom een mondiale architectuur en een interactie tussen economische, sociale en financiële sferen, die fundamenteel verschillen van alles wat we in de afgelopen decennia gekend hebben. Ons team gelooft dat in de zomer van 2010 de eerste kenmerken van de "wereld na de crisis" zichtbaar zullen worden en het zal die de komende maanden in kaart gaan brengen.

Zoals we in voorgaande nummers van GEAB al hebben voorzien, kan inmiddels niemand meer een reëel beeld geven van de mondiale economische situatie, omdat de macro-economische cijfers steeds tegenstrijdiger of gewoonweg absurd zijn [12]. Meetgegevens en meetinstrumenten zijn zo gemanipuleerd [13] en zo exclusief gekoppeld aan de zeer veranderlijke Amerikaanse dollar als enige referentiepunt [14], dat geen enkele regering, internationale organisatie of bank [15] nog in staat is om te zeggen welke richting het mondiale systeem opgaat. De media weerspiegelen deze chaos en dragen bij aan de verwarring van hun lezers, luisteraars en kijkers: afhankelijk van de dag of zelfs van het uur geven ze tegenstrijdige informatie over financiële, economische en monetaire onderwerpen. Beleidsmakers, ondernemers, werknemers,... economen of analisten... allen zijn veroordeeld tot de weddenschap van Pascal [16] bij het inschatten van wat de komende maanden zal gebeuren.

Volgens LEAP/E2020 kunnen een aantal feiten niet meer ontkend worden: het mondiale economische, financiële en monetaire systeem is steeds meer op drift, zijn zwakte bereikt in de moderne geschiedenis ongekende dieptepunten, en de geringste schok (financieel, geopolitiek of zelfs van natuurlijke aard) kan het nu vernietigen [17]. De adembenemende duik van landen in bodemloze staatsschulden [18] (regeringen hebben het gevoel dat zonder de hulp van gemeenschapsgeld de economieën op de wereld snel weer verder zullen gaan ineenstorten) veroorzaakt een letterlijk explosieve situatie in de vorm van enorme belastingverhogingen in Japan, Europa, de Verenigde Staten... Als er al herstel in zicht is, dan is dat van de belastingen. Trouwens, de Japanse kiezers hebben, geconfronteerd met historische werkloosheidspercentages en een economie in vrije val, besloten om hun jarenlange leiders weg te stemmen: ze hebben waarschijnlijk de grote politieke omwenteling van de volgende fase van de crisis ingeluid [19]. Deze zomer werd de regering Obama ook al verrast door de ontdekking van het belang van de volkswoede die zich richtte op haar hervormingsprogramma van het gezondheidszorgstelsel (ook al is dat zeer noodzakelijk).

Een treffende analogie voor de huidige crisis, die zich aan onze onderzoekers opdrong, is een rubberen bal die van een trap stuitert. Hij lijkt bij elke trede omhoog te komen (zo de indrukwekkend dat zijn val is gestopt), maar daarna valt hij steeds weer lager naar de volgende trede, zijn ondergang tegemoet.

"Gedesoriënteerde" economische spelers en beleidsmakers

Dit alles creëert natuurlijk geen gunstig investeringsklimaat voor het bedrijfsleven. De bezettingsgraad van de productiecapaciteit is overal historisch laag. De voorraden worden overal slechts zeer mondjesmaat aangevuld en daarmee verdwijnt alle hoop op een herstel dat gebaseerd is op voorraadvervanging. De consumenten zijn economisch gezien realistisch geworden: geen geld, geen aankopen. Hun salaris daalt, als ze dat niet al gewoon kwijt zijn door het verlies van hun baan. De banken lenen niets meer uit omdat ze weten dat ze zelf insolvabel zijn (ondanks het zand dat het publiek de laatste maanden in de ogen gestrooid is) [20]. De staat zelf kan in zijn eentje niet als vervanger optreden voor het dolle consumentisme van het verleden. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld is een terugkeer naar de vroegere situatie alleen mogelijk als elk jaar ongeveer 2.500 miljard dollar in de economie wordt gepompt. Het stimuleringspakket van Barack Obama is minder dan 400 miljard dollar per jaar gedurende twee jaar en dus verre van voldoende om de weggevallen bestedingen van gezinnen en bedrijven te vervangen. Zo staat de Amerikaanse economie er momenteel voor.

Maar de Verenigde Staten staan wat dit betreft niet alleen. Ook Azië en Europa worden na deze zomer getroffen door een drastische stijging van de werkloosheid. Statistische manipulatie [21] kan dit niet langer verbergen: werklozen die geen recht meer hebben op werkloosheidsuitkeringen, jongeren die geplaatst worden in parkeerstages of zonder baan gerekruteerd worden voor kortlopende projecten van publieke werken, ontslagen die uitgesteld worden middels tijdelijke maatregelen van werktijdverkorting, fabrieken die kunstmatig in bedrijf gehouden worden met gemeenschapsgeld... van Peking tot Parijs, in Washington, Berlijn, Londen of Tokio, elke truc wordt gebruikt om de werkelijkheid zo lang mogelijk te verbergen... totdat het herstel komt. Helaas zal het herstel niet op tijd komen. Het is Blücher in plaats van Grouchy [22]. In plaats van een herstel in september krijgt de wereld deze zomer te maken met de gevolgen van drie monstergolven:

De eerste golf heeft aan het eind van de zomer van 2009 de kust al bereikt. De tweede komt eraan. En de derde verschijnt aan de horizon.

Ook al zijn de Eurozone en Azië beter toegerust om de schok van deze golven op te vangen (zoals afgelopen oktober reeds geanalyseerd in GEAB nr. 28), hun situatie is in elk geval toch niet zo goed dat ze al een herstel kunnen verwachten. De gevolgen van de drie golven zullen echter ernstiger zijn voor de Verenigde Staten, de dollar en de Amerikaanse schatkist aan de ene kant en het Verenigd Koninkrijk en het pond aan de andere. Ook midzomernachtdromen komen tot een eind!

Maar voor allen die nog genoeg geld hebben om te reizen, kunnen de vakanties gewoon doorgaan, nu hotels, vliegmaatschappijen, vakantieoorden... ongekende prijskortingen geven. Volgens sommige 'deskundigen' ook een teken van herstel!

Noten:


[1] Bijvoorbeeld: het gebruik van percentages is deze zomer onderdeel van de operatie "euforie". Veel banken waarvan de aandelenkoersen dicht bij nul lagen, konden sprongen laten zien van + 200%, + 300% of + 500%5. Een blik op de aandelenkoersen van Natixis, Citi of Royal Bank of Scotland helpt om de truc te begrijpen: een herstel van 500%5, als het aandeel eerder is gekelderd tot 1, levert 5 op ... maar dat laat je wel zitten met een verlies van 40 als je het aandeel 2 jaar tevoren voor 45 hebt gekocht (of in ruil ervoor geld hebt geleend).
[2] Dit wordt geïllustreerd door de recente aankondiging van Frankrijk dat de staat het bancaire systeem tot eind 2010 wil blijven steunen. Bron: Reuters, 13-9-2009
[3] Zie de open brief van LEAP aan de G20, afgelopen april gepubliceerd in de Financial Times aan de vooravond van de G20-top in Londen.
[4] De grote "jacht op de bankiersbonussen" is moreel prijzenswaardig. We moeten echter niet vergeten dat deze bankiers slechts de "kaperkapiteins" van de banken zijn die hen inhuren, en van de financiële centra die deze banken huisvesten. Deze werkgevers en hun gastheren geven hen hun "kaperbrieven" (of zouden we moeten zeggen "bonusbrieven"?) die hen machtigen om op de financiële wereldzeeën piraterij te bedrijven. Het beperken van hun bonussen tot hun gehele salaris zou betekenen dat de banken hen gaan inhuren als scheepskapiteins in plaats van als vrijbuiters.
[5] Bron: Times, 2-9-2009
[6] In de Verenigde Staten blijft het werkelijke groeitempo van de werkloosheid tussen 600.000 en 1 miljoen nieuwe werklozen per maand; werklozen die besluiten om niet meer naar werk te zoeken, tellen bij deze berekening niet meer mee. (bron: CNBC/New York Times, 7-9-2009). Om een idee te krijgen van de sociaal explosieve golf die de Amerikaanse economie momenteel treft: in Californië hebben sinds 1 september 143.000 nieuwe werklozen geen recht meer op verzekeringsuitkeringen; als we hun gezinnen meetellen komt dat neer op 1 miljoen personen extra in nood ... alleen al deze maand. Bron: MyBudget360, 2-9-2009. In Europa, Azië, ... bijna overal zijn de werkloosheidspercentages de hoogste in de moderne geschiedenis (met 5,7 procent heeft Japan in juli al zijn historisch hoogste punt bereikt - bron: Japan Times, 8-9-2009) ... ondanks alle vormen van manipulatie om de cijfers te drukken.
[7] Tekenend voor de situatie: er waren in de Verenigde Staten in de periode tussen GEAB nr. 36 (16 juni 2009) en GEAB nr. 37 (16 september 2009) meer faillissementen dan in heel 2008, en daartoe behoorden twee van de belangrijkste faillissementen van 2009. Maar natuurlijk kunnen de media niet zowel de Mexicaanse griep als de faillissementen tot hoofdpunten van het nieuws maken. Hetzelfde geldt voor het tempo van de bedrijfsfaillissementen in de Verenigde Staten, dat met 12,2%5 het hoogste niveau in de geschiedenis heeft bereikt (bron: Yahoo, 9-9-2009). In Spanje was het aantal faillissementen in de eerste helft van 2009 drie keer zo hoog als in 2008 (bron: Spanish News, 6-8-2009). In Frankrijk verwachten de werkgevers 70.000 bedrijfsfaillissementen tegen het einde van dit jaar (bron: Capital, 2-9-2009).
[8] De toenemende snelheid waarmee de Amerikaanse dollar verzwakt, veroorzaakt wereldwijd nieuwe monetaire spanningen en het binnenkort te verwachten verzoek van de regering Obama om de hoogte van het toegestane plafond voor de Amerikaanse federale schuld te verhogen met 1.500 miljard dollar zal waarschijnlijk de vlucht uit de Amerikaanse munt niet vertragen. Het huidige schuldplafond van 12.000 miljard dollar wordt binnenkort zeker bereikt. Bronnen: Wall Street Journal, 12-9-2009; Bloomberg, 8-9-2009.
[9] Zoals we al eerder hebben aangegeven, bestond een dergelijke ontsnappingsmogelijkheid in het voorjaar en de zomer van 2009. Maar nu niet meer.
[10] Zie GEAB nr. 22, februari 2008.
[11] Zie GEAB nr. 32, februari 2009.
[12] Bijvoorbeeld de daling van de werkloosheidscijfers in de Verenigde Staten en Frankrijk aan het begin van deze zomer, of de groei in de Chinese productie. Bronnen: New York Times, 10-8-2009; Expansion, 27-7-2009; Wall Street Journal, 25-5-2009.
[13] Het is zeer de moeite waard om het artikel "Statistiek, een overheidsdienst verdraaid" van Marion Selz te lezen waarin ze een onlangs verschenen boek bespreekt dat geschreven is door een anonieme groep Franse statistici met de veelzeggende titel: "Het grote bedrog: Hoe de overheid statistieken manipuleert". In deze tijden van mondiale crisis slaan de onthullingen in dit boek natuurlijk op bijna alle overheden. Bron: La vie des idées, 2-9-2009
[14] Toen we in februari 2008 in GEAB nr. 22 voorspelden dat de wereld afstevende op een "dollar carry-trade", geloofden niet veel mensen ons. Maar dit is nu precies wat er op de valutamarkten gebeurt. Bron: Le Monde, 12-9-2009 (Een "carry-trade" is een investeringsconstructie op de valutamarkt: een investeerder leent geld in een valuta met een lage rente en leent het vervolgens uit in een valuta met een hogere rente. Zo ontvangt hij de "spread", het verschil tussen de beide rentepercentages. Noot vertaler)
[15] Deze banken wilden in april 2009 graag terug naar het systeem van "fair value" (ik schat dat mijn aandeel 100 waard is) (bron: Bloomberg, 2-4-2009) in plaats van het waarderen van hun aandelen naar "market value" (op de markt is uw aandeel 10 waard). Zo blijven ze op hun balansen aandelen houden die ze niet op een realistische manier kunnen waarderen, juist omdat ze vermoeden dat deze aandelen 10 of 20 procent waard zijn van hun "fair value". Het platteland en de steden van de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Spanje, Letland, Japan, China en andere landen staan vol met huizen, flats en gebouwen die niemand koopt omdat de prijs ervan kunstmatig hooggehouden wordt boven de marktprijs, en zo laten de balansen van de banken niet zien dat die in feite insolvabel zijn omdat bijna al hun aandelen "rot" zijn. Ook bankiers proberen tijd te winnen in de hoop op een terugkeer naar de wereld van gisteren. Zijn het grote kinderen met heimwee naar hun gouden eeuw of grote boeven die de samenleving in gevaar brengen? De toekomst zal ons dat binnenkort leren als de volgende fase van mondiale geopolitieke ontwrichting tot ontwikkeling komt.
[16] Een verwijzing naar de redenering van Blaise Pascal, die ongelovigen moest overhalen om in God te geloven: wed er maar op dat God bestaat, want als dat zo is dan is het paradijs de beloning, en zo niet dan maakt het ook niet uit; als je wed op het tegendeel dan kan je dat in de hel brengen.
[17] In het volgende GEAB (nr. 38, oktober) zullen we onze vooruitzichten voor landen en grote regio's actualiseren, en natuurlijk ook een beoordeling geven van de situatie met betrekking tot de betalingsproblemen van de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk.
[18] Met een recordhoge schuldenemissie in Europa (1.100 miljard euro in 2009, en in het Verenigd Koninkrijk alleen al meer dan 250 miljard euro) en met een federaal tekort in de Verenigde Staten over de komende tien jaar van 9.000 miljard dollar bestaat er geen enkele twijfel over het feit dat de situatie oncontroleerbaar is. Bronnen: Yahoo/Reuters, 4-9-2009; CBS, 25-8-2009
[19] Eveneens in de Verenigde Staten, Europa en China. Bronnen: Reuters, 8-9-2009; Financial Times, 6-9-2009; BBC, 26-72009
[20] Met betrekking tot de banken wijst ons team met nadruk op het uitstekende artikel van Matt Taibbi: "Inside the great American Bubble machine" (Binnenin de grote Amerikaanse zeepbellenmachine) (Rollingstones, 2-7-2009). Het beschrijft de geschiedenis van Goldman Sachs en werpt een helder licht op diens financiële praktijken en centrale rol in de huidige financiële crisis. Vergelijkbaar met de verdwenen Indische Compagnieën of de Tempelridders zal de Amerikaanse politieke macht, geconfronteerd met een sociaaleconomische ineenstorting en onder publieke druk, waarschijnlijk binnen nu en vijf tot maximaal tien jaar gedwongen zijn om deze instelling die op alle niveaus van overheidsactiviteit interfereert, te liquideren.
[21] Uiteindelijk hangen al deze indicatoren af van de Amerikaanse dollar als meeteenheid. Maar als de beweeglijkheid van de dollar overgebracht zou worden naar een kompas, dan zouden we de naald elke maand zien zwaaien tussen noord, zuid, oost en west. Geen wonder dus dat de politieke, economische en financiële leiders zo "gedesoriënteerd" zijn!
[22] Ook Napoleon geloofde er tijdens de slag om Waterloo heilig in dat het geluk nog aan zijn zijde zou zijn, en dat versterkingen (Grouchy) op het beslissende moment van de slag zouden opduiken. Helaas, de lang verwachte troepen die vergezeld van stofwolken snel naderden, bleken de versterkingen van de vijand (Blüchner). Wij weten wat er daarna gebeurde... en we kunnen er niet zeker van zijn dat de G20-leiders even ervaren strategen zijn als Napoleon.
[23] De crisis bezit ook enige "Britse humor" en bewijst daarmee dat we nog lang niet al zijn consequenties hebben gezien. Londen verwacht bijvoorbeeld nu een hoge rekening te moeten betalen om zijn kleine netwerk van belastingparadijzen te redden. Zo kunnen de Kaaimaneilanden hun ambtenaren niet meer betalen. De Britse belastingbetalers zullen ongetwijfeld heel blij zijn met dit vooruitzicht! Overigens zouden deze eilanden hun toevlucht kunnen nemen tot een simpel idee: belasting heffen. Bron: Guardian, 13-9-2009

Bron: www.leap2020.eu
Vertaling en inleiding: Louis Wilms.