Het onderzoeksteam van de website Europe 2020 is in januari 2006 begonnen met de publicatie van GEAB, het maandelijkse Global Europe Anticipation Bulletin. Daarin kijkt het op basis van wetenschappelijke analyses vanuit een Europees kapitalistisch perspectief vooruit op de mondiale politieke, economische en financiële ontwikkelingen, en doet vervolgens aanbevelingen aan de Europese politieke beleidsmakers. Door zijn onafhankelijke en kritische analyses is GEAB ook voor marxisten een interessante bron van informatie.
In mei 2006 (GEAB nr. 5) heeft het LEAP/E2020-team aangegeven dat de mondiale systeemcrisis in vier elkaar overlappende fasen zou verlopen. In de eerste zogenoemde 'triggerfase' komen heel verschillende factoren samen die tot dan los van elkaar stonden. Ze werken op elkaar in op een manier die eigenlijk alleen voor zorgvuldige waarnemers en centrale spelers zichtbaar is. In de tweede 'acceleratiefase' wordt de grote meerderheid van de spelers en waarnemers er zich plotseling van bewust dat er sprake is van een crisis en dat die al een toenemend aantal onderdelen van het systeem aantast. In de derde zogenoemde 'impactfase' verandert het systeem radicaal (implosie en/of explosie) onder druk van de gecombineerde factoren die dan tegelijkertijd het hele systeem aantasten. In de vierde en laatste 'decanteringsfase' worden de kenmerken van het nieuwe systeem die uit de crisis voortkomen, zichtbaar. Begin 2009, in GEAB nr. 32, heeft het team een vijfde fase geïdentificeerd, de 'fase van de geopolitieke ontwrichting', die eind 2009 begint als gevolg van het onvermogen van de G20 om een geloofwaardig proces te starten dat leidt tot een nieuw internationaal systeem, met name op monetair terrein.
(Zie ook De belangrijkste trends die horen bij de 4e en 5e fase van de mondiale systeemcrisis openbaren zich dagelijks. Voor iedereen is het nu duidelijk dat de Verenigde Staten meegesleurd worden in een oncontroleerbare spiraal van algehele nationale insolventie en van een overduidelijk onvermogen van de Amerikaanse elite om de noodzakelijke maatregelen te nemen. Het voorspelde bankroet van de VS is aanstaande, zoals blijkt uit de val van de dollar en de kapitaalvlucht uit het land; alleen de naam van de curator en de faillissementsverklaring ontbreken nog, maar dat duurt niet lang meer. Het westerse blok verkeert in navolging van zijn leider in een staat van volledig verval: terwijl Japan zich ervan af begint te wenden met een geheel nieuw politiek, economisch, financieel en diplomatiek beleid, willen steeds meer NAVO-landen die betrokken zijn bij het Afghaans conflict, zich in 2010 uit dat land terugtrekken.
Volgens LEAP/E2020 zal de Europese Unie in 2010 geconfronteerd worden met vier centrale strategische uitdagingen en gedwongen zijn om een aantal urgente besluiten te nemen in verband met de snelle ondergang van het westerse kamp, gesymboliseerd door de ondergang van de Amerikaanse dollar. De besluiten die de EU dan zal nemen, zullen de rol bepalen die de Europeanen in de wereld na de crisis zullen spelen: of ze verschijnen op het toneel als sleutelspelers die de wereld van morgen hervormen en zo hun eigen visieop de toekomst naar voren brengen, en daarbij onbelemmerd alle partners kiezen die ze nodig hebben; of ze blijven de gewillige slachtoffers van een zinkend westers blok dat blind achter Washington aan naar de verdoemenis gaat. In het eerste geval vervult de EU haar historische rol door de zeggenschap te herstellen van de Europeanen over hun gemeenschappelijke toekomst; en anders bewijst het slechts de westerse equivalent van de Comecon te zijn, een hulpeloos aanhangsel van een beschermende supermacht.
Volgens ons team zijn er al een aantal krachtige tendensen zichtbaar die Europa in een aantal voorspelbare richtingen duwt. De intellectuele zwakte van het huidige Europese politieke leiderschap (zowel in de EU als in de lidstaten) noodzaakt ons echter om voorzichtig te zijn met onze voorspellingen.
Omdat de EU de grootste economische en handelsmacht ter wereld is (het is ook de enige economische macht met een munt die een alternatief voor de Amerikaanse dollar zou kunnen worden), zal de voortgaande ontwikkeling van deze tendensen in alle gevallen binnenkort directe gevolgen hebben voor een groot aantal van de belangrijkste economische, financiële en strategische factoren: wisselkoersen, goederenprijzen, groei, sociale systemen, overheidsbegrotingen, mondiaal beleid...
In dit 38e nummer van GEAB besteedt ons team aandacht aan "strategische en operationele aanbevelingen om de crisis te overleven" en de erbij horende "vooruitzichten van de crisisgerelateerde landenrisico's voor de periode 2009-2014". Daarnaast hebben we besloten tot een analyse van de vier uitdagingen waarop de EU antwoorden met verstrekkende gevolgen zal moeten vinden:
Het is niet voorstelbaar dat tot na 2011 gewacht wordt met het aanpakken van elk van deze aspecten, die zowel voor de Europeanen als voor de rest van de wereld cruciaal zijn. Stel je maar eens voor wat er gebeurt als de Europeanen, geconfronteerd met deze vier uitdagingen, tot na 2010 passief blijven:
Onze onderzoekers twijfelen er niet aan dat 2010 een cruciaal jaar zal worden voor de Europeanen en hun gemeenschappelijke toekomst. De relatie van de EU, en in het bijzonder de euro, met de dollar zal beslissend zijn voor de Europeanen, maar ook voor de dollar en de mondiale monetaire orde. Niet dat de Europeanen het jaar (2010) of het onderwerp (de dollar) uitgekozen hebben (de leiders van het euroland zouden veel liever door willen gaan met hun 'business as usual'), maar de geschiedenis daagt nu heel ironisch de 'bondgenoten' van de VS uit: nu samen met Washington verdrinken of zonder Washington zwemmen.
Als we alle ontwikkelingen die te maken hebben met de huidige mondiale systeemcrisis, overzien, dan lijkt het wel alsof de tijd ineengedrukt wordt: gebeurtenissen vinden veel sneller plaats. Wat dit betreft horen we met verbazing dat verscheidene 'deskundigen' het artikel van Robert Fisk, getiteld 'De ondergang van de dollar', omschrijven als zonderling. De schrijver oppert hierin dat de Russen, de Chinezen, de Fransen, de Japanners en de olieproducerende landen in de Golf aan het discussiëren zijn over het idee om binnen negen jaar de olie te prijzen in een andere valuta dan de dollar. Volgens LEAP/E2020 is het enige verrassende element in deze analyse het uitstel van negen jaar. Onder druk van de gebeurtenissen zal deze ontwikkeling veel eerder, binnen twee jaar, plaatsvinden.
Om een idee te krijgen van de buitengewone versnelling van de geschiedenis als gevolg van de crisis kunnen we in herinnering roepen hoe de wereld er negen jaar geleden uitzag. Toen was G.W. Bush net gekozen; twee jaar later zou 9/11 plaatsvinden; de VS hadden nog geen troepen in Afghanistan of Irak; Katrina had New-Orleans nog niet verwoest; een euro was 0,9 dollar waard; Rusland was een land op drift; de EU bereidde een grondwet voor die breed gedragen moest worden; China was een zwakke internationale speler; de Amerikaanse economie werd aan de wereld ten voorbeeld gesteld en het Verenigd Koninkrijk preekte in heel Europa het ultraliberalisme; de investeringsbanken van Wall Street leken onoverwinnelijk, ... en zo kunnen we nog wel even doorgaan. Wat in elk geval duidelijk wordt, is dat elk van deze gebeurtenissen voor de meeste 'deskundigen' nog tot een paar weken voordat ze zou plaatsvinden, ondenkbaar leek. Daarom is het eigenlijk zeer naïef om te denken dat het negen jaar zal duren voordat de olie geprijsd zal worden in iets anders dan de dollar, een valuta die volkomen afhankelijk is van de wil (overigens in toenemende mate de onwil) van centrale banken om er steeds meer van te blijven kopen, alleen maar om hem overeind te houden.
Al in het tweede kwartaal van 2009 besloten de centrale banken wereldwijd te stoppen met de accumulatie van Amerikaanse dollars (dollars maakten slechts 37% uit van hun valuta-aankopen, maar 63% van hun reserves). Al in de maand juli van 2009 ontvluchtte, netto gezien, kapitaal ter waarde van bijna 100 miljard Amerikaanse dollar de VS, precies op het moment dat die beweerden meer dan 100 miljard dollar per maand aan te kunnen trekken om het federale tekort te financieren (om maar te zwijgen van de andere tekorten).
Hier moet een fundamentele vraag gesteld worden: wie koopt eigenlijk elke maand dit staatsschuldpapier (schatkistpapier en staatsobligaties) ter waarde van 100 miljard dollar? Zeker niet de Amerikaanse burgers die tot over hun oren in de schulden zitten en spaargeld noch krediet hebben. Zeker niet de buitenlandse private investeerders die zich steeds meer zorgenmaken over de economische gezondheid van de VS. En zeker ook niet de Chinese, de Russische of de Japanse centrale bank die momenteel meer aandacht hebben voor het beperken van hun aankopen van langlopend staatsschuldpapier en die zelfs begonnen zijn het te verkopen of hun langlopend papier in te ruilen voor kortlopend. Vreemd genoeg schijnt alleen de Bank of England (centrale bank van het VK) hier nog zin in te hebben. Daarom blijven alleen maar de 'bekende verdachten' over, namelijk de Fed (centrale bank van de VS) en diens netwerk van belangrijkste effectenhandelaars. Het 'gelddrukken' vindt dus op een veel grotere schaal plaats dan de Fed toegeeft onder zijn officieel beleid van 'kwantitatieve versoepeling'.
De VS hebben een federaal begrotingstekort aangekondigd van 1.000 miljard dollar per jaar gedurende het komende decennium. Wie gelooft nu werkelijk dat de rest van de wereld nog negen jaar betaald wil worden met onbetrouwbaar geld? Misschien diegenen die het in september 2008 onmogelijk achtten dat Wall Street zou ineenstorten? Of zij die dachten dat Obama Amerika en de wereld wel zou veranderen? Of misschien zij die blijven denken dat de Amerikaanse consument uit zijn as zal herrijzen en het 'onmogelijke herstel' van brandstof zal voorzien?
In tegenstelling tot afgelopen jaar zal paniek de dollar niet komen redden. Deze keer wordt de Amerikaanse munt meer gezien als misleiding dan als een veilige haven. De rest van de wereld (Azië, Zuid-Amerika en Europa in het bijzonder) begint zich los te maken van de VS en dat is precies de reden waarom 2010 zo'n cruciaal jaar voor de Europeanen is. Als zij er niets aan doen, zal de euro de 'valuta van de veilige haven' worden en zoveel in waarde stijgen dat de Europese export ernstig wordt aangetast. De eurozone moet daarom agressiever worden en met de andere grote economische en financiële spelers bespreken hoe voorkomen kan worden dat de euro stijgt ten opzichte van de yuan, de yen en al de andere valuta's van zijn handelspartners.
Wat dit betreft heeft de EU geen keuze: de politiek van het dagelijks kopen van miljarden Amerikaanse dollars kan niet doorgaan, de waarde ervan daalt immers elke dag als gevolg van de toenemende snelheid waarmee dollars worden gedrukt. Sterker nog, de EU verkeert momenteel in de positie om met het IMF te onderhandelen over de afschaffing van het vetorecht van de VS en over de machtsdeling met 'rijzende' economische machten als China, India en Rusland.
Zoals gewoonlijk zullen externe gebeurtenissen de Europeanen ertoe aanzetten om op een gezamenlijke en proactieve manier te handelen. In dit geval zal volgens LEAP/E2020 de kwestie van de dollar een krachtige stimulans zijn voor Europese actie in 2010. De geschiedenis, waarvan ons team al vaak gezegd heeft dat het een uitgesproken gevoel voor ironie heeft, staat blijkbaar op het punt om de Europeanen de rol te geven waarvan iedereen dacht dat die door de Chinezen zou worden gespeeld...
(*) Strategie is ook de kunst om ogenschijnlijk onoplosbare situaties om te zetten in kansen. Er bestaat een manier om de Iraanse nucleaire crisis om te vormen tot een middel om het Midden-Oosten in evenwicht te brengen en de wereld enkele decennia van strategische stabiliteit te geven. Dat kan door het achterhaalde nucleaire non-proliferatieverdrag te vervangen door een verdrag dat gecontroleerde verspreiding van kernwapens mogelijk maakt.
Bron: www.leap2020.eu
Persbericht GEAB nr. 38 (16 oktober 2009)
Vertaling en inleiding: Louis Wilms