Wil van der Klift
De Nederlandse economie groeide een fractie en de recessie is daarmee voorbij. Maar het herstel is heel mager, allerminst blijvend en bovendien helemaal toe te schrijven aan het herstel van de export.
De uitvoer van goederen daalde in het derde kwartaal overigens nog steeds, met 8,1 procent in vergelijking met een jaar eerder. Maar de daling was minder groot dan in beide voorgaande kwartalen (rond de 12 procent). De consumentenbestedingen stagneren. Vooral bij de aanschaf van duurzame consumptiegoederen is er sprake van een grote krimp van 6 procent.
De Nederlandse detailhandel heeft, volgens het CBS, in het derde kwartaal van dit jaar 5,5 procent minder omzet behaald dan in hetzelfde kwartaal een jaar eerder. De daling van de omzet was zelfs groter dan in de eerste twee kwartalen van dit jaar. De afname werd grotendeels veroorzaakt door minder volume (4,5 procent). Winkels in de non-foodsector zagen de omzet zelfs met 8 procent dalen. De grootste daling was voor winkels die consumentenelektronica verkopen, de omzet daalde daar met bijna 13 procent. Winkels voor woninginrichting kregen een daling van ruim 10 procent voor hun kiezen. Speciaalzaken noteerden een min van ruim 4 procent.
Het aantal openstaande vacatures heeft zich in het derde kwartaal gestabiliseerd. Eind september waren het er 128.000, nagenoeg evenveel als een kwartaal eerder. Het aantal vacatures blijft volgens het CBS laag. Er zijn betrekkelijk weinig vacatures ontstaan en vervuld. Na het derde kwartaal van 2008 daalde het aantal vacatures zeer sterk.
De stagnatie van de groei van het aantal vacatures doet zich volgens het CBS over de gehele linie voor. In de commerciële dienstverlening is het aantal vacatures gelijk gebleven. In de industrie en bouwnijverheid zakte het aantal vacatures, evenals in de niet-commerciële dienstverlening (openbaar bestuur, onderwijs, zorg en cultuur). Nieuw werk wordt een schaars product. Nu de ene ontslagronde na de andere plaatsvindt zullen steeds meer mensen in de WW en bijstand terechtkomen.
In oktober werden vijfhonderd faillissementen van bedrijven en instellingen uitgesproken. Vergeleken met een jaar eerder was het aantal bedrijven dat over de kop ging nog steeds flink hoger. Het CBS neemt eenmanszaken niet mee in de telling. Gemiddeld over de laatste drie maanden kwam het aantal faillissementen in oktober uit op 550. In de zes maanden ervoor schommelde dat aantal rond de zeshonderd. In oktober waren er nog altijd veel meer faillissementen dan in oktober vorig jaar, toen het aantal uitkwam op 341. Een stijging van bijna 50 procent.
Volgens de uitkeringsinstantie UWV dreigt er door deze ontwikkelingen een nieuwe golf bijstandsgerechtigden. In 2010 zullen 150.000 werklozen geen recht meer hebben op hun WW-uitkering. Nu het vinden van een baan steeds moeilijker wordt, belanden ze in de bijstand of worden ze gedwongen eerst hun eigen vermogen op te eten alvorens ze voor de volgende uitkering in aanmerking komen. "Dit zijn de keiharde gevolgen van een jaar economischecrisis", zegt een UWV-woordvoerder.
Iedere werkloze die meer dan 5.455 euro bezit, moet dat eerst opsouperen voordat hij recht heeft op bijstand. Voor huiseigenaren gelden andere regels. Sinds enkele jaren is de duur van de WW verkort. Werknemers die hun baan verliezen hebben afhankelijk van hun arbeidsverleden drie tot 38 maanden recht op WW. Is er na die periode nog geen werk gevonden, dan kan iemand een - lagere - bijstandsuitkering aanvragen. Inmiddels zijn de gevolgen van het inperken van de WW-duur duidelijk merkbaar. Ook kwamen er veel jonge werklozen bij. Met hun korte arbeidsverleden zijn ze snel door hun WW-rechten heen.
Terwijl de druk om een nieuwe baan te vinden groter wordt, neemt het aantal banen af. Het gevolg is een zeer aanzienlijke loonderving. Het aantal slachtoffers van de crisis neemt in omvang en diepgang toe.
Nederland moet zijn begrotingstekort van de Europese Commissie in 2013 onder de EU-limiet van 3 procent van het bruto binnenlands product hebben gebracht. De meeste EU-landen hebben eveneens veel geld in de banksector gepompt om de voortwoekerende crisis te temperen, waardoor hun tekorten fors zijn opgelopen. Kapitalisten en politici hebben overigens niets geleerd.
Elke dag opnieuw wordt aangetoond dat het kapitalisme niet in staat is van zijn fouten te leren. Het huidige crisisverloop legt het structurele karakter van zijn oorzaken bloot. Voorstellen van bezorgde economen, die het systeem willen stutten door de gevaren die het bedreigen in te dammen, worden in de praktijk hardhandig genegeerd. Politici, bankbazen, speculanten en grootaandeelhouders gaan onverdroten op de oude voet verder. Zij kunnen ook niet anders. De winsten moéten omhoog, hoe dan ook. Daarom is er feitelijk ook geen weg terug. Dat is niet verwonderlijk: je kunt het kapitalisme niet oppoetsen, crisisbestendig of socialer maken. Net zomin als je een beetje zwanger kunt zijn, bestaat de mogelijkheid om een beetje kapitalist te zijn. Het is alles of niets.
Politici voeren de directieven uit van de kapitaalkrachtige groepen (multinationals en banken) of doen in het beste geval alleen aan symboolpolitiek. Zij proberen met marginale maatregelen de weerzin onder de bevolking te sussen. Door de aandacht te richten op bonussen, belastingparadijzen en hedgefondsen wordt een rookgordijn opgetrokken. Maar die verschijnselen hebben de crisis niet veroorzaakt, hooguit verergerd of versneld. Ook politici kunnen niet veel anders, gebonden als zij zijn aan de gunst van de kiezer. Bovendien weten ze weinig van wat er speelt in de financiële wereld. Electorale overwegingen en onkunde maken dat ze met 'oplossingen' komen die kiezers willen horen, maar alle ruimte laten aan de werkelijke machthebbers om gewoon door te gaan met hun malafide zaken.
Daarop past maar één antwoord: werken aan een andere samenleving. Deze praktijken, die steeds tot gevolg hebben dat de werkende bevolking de dupe is, kunnen alleen worden gestopt als er andere maatschappelijke verhoudingen bestaan. Zolang het kapitalisme kan voortwoekeren, zal de (wereld)bevolking daarvoor moeten bloeden. Dat inzicht zal de komende jaren zeker gaan groeien, nu de omstandigheden ervoor zorgen dat de illusies over de voordelen van het kapitalisme boven het socialisme elke dag meer door depraktijk zullen worden opblazen.