Rinze Visser
De herdenkingen, de documentaires en alle andere uitzendingen en publicaties die met de twintigste jaardag van de val van de Berlijnse Muur te maken hebben liggen al weer achter ons. Het zal niet lang meer duren voor er een aanvang wordt genomen met de toewerking naar een nieuw hoogtepunt: dat het twintig jaar geleden is dat de beide Duitslanden herenigd werden. Als het al wel mogelijk zou zijn dat een ondertoon de boventoon kan voeren dan kwam dat bij het uitvoerig stilstaan bij de val van de muur wel erg dicht in de buurt.
De bassen die 'dat nooit weer' bromden waren boven alles uit te horen. En met 'dat nooit weer' werd zeker niet de val van de muur bedoeld, maar wel:
socialisme... Want diegenen die in de donkere ritmische ondertonen 'nooit meer een muur tussen mensen' meenden te kunnen horen, die waren dan wel vergeten dat er in het nabije Oosten, tijdens de overwinningsmuziek in Europa, wel degelijk een muur tussen mensen opgetrokken is. Geen muur tussen kapitalisme en socialisme. Maar een muur tussen kapitalisme en kapitalisme... Doch voor de intentie van dit stuk en voor het gemak zetten we dit ernstig ongemak even opzij.
Voor schrijver dezes was al die publiciteit ook een aanmoediging om terug te blikken in het verleden. Hoe zouden die en die - toch vele jarenlang met hart en ziel communist, zelfs ook landelijk en daarbuiten het gezicht ervan bepalend - dit allemaal ervaren? Hoe zouden anderen die, hoewel minder bekend, de communistische politiek onvermoeibaar in praktijk brachten dit met opgetogenheid doordrenkte, dit gevierde verlies van socialistische invloed ervaren hebben? Met schaamte? Met de 'gemengde-gevoelens-blijdschap' van de bekeerde of van de uitgetredene? Of met het verdriet van de verliezer na een zware nederlaag?
De val van de socialistische staten was het resultaat van twee oorlogen. Die tussen kapitalisme en socialisme en die tussen communisten onderling. Hoewel het in dit verband oneerbiedig lijkt is een sportvergelijking toch het meest aanschouwelijk. Een elftal dat tijdens de wedstrijd onderling ruziet, verre van een eenheid is, geeft de tegenstander de overwinning cadeau. En dan hebben we het hier niet over een wedstrijd van anderhalf uur, maar een eeuwenlange. Waarbij wel aangetekend - ook om de moed erin te houden - dat de competitie nog lang niet afgelopen is...
Zoals de overgang van het slaventijdperk naar het feodale tijdperk en vandaar naar het kapitalistisch tijdperk vele eeuwen, met overwinningen en nederlagen, ellende en narigheid, in beslag nam, gaat ook de overgang naar socialisme met schokken, met terugslagen en vooruitgang, ook met slachtoffers gepaard. Zij die nu de beschuldigende vinger heffen dat hier nu verantwoordelijkheden worden ontlopen met de in dit verband niet zo spreekwoordelijke dooddoener 'waar gehakt wordt vallen spaanders', wil ik wijzen op hun oneindig zwijgen over of zelfs hun goedkeuren van het vele hakken en de vele neergestorte spaanders, waaraan de geschiedenis - ook onze vaderlandse! - zo rijk is.
Wie het huidige politieke slagveld op de wereld aanschouwt: de gevolgen van de kapitalistische 'vooruitgang' na het echec van de socialistische staten in zich opneemt, ernstig nadenkt over de desocialisering en de gevolgen van de kapitalistische marktverheerlijking - zelfs het voorkómen van wereldmilieucatastrofes zou door marktwerking moeten geschieden - mag zich toch ook wel eens afvragen: waar zijn al die eertijdse communisten van naam gebleven? Ze kunnen toch niet állemaal gestorven zijn?
Als we de huidige stand van zaken met betrekking tot de kapitalistische arbeidsdeling bezien, dan is deze hard bezig zich op wereldniveau verder te ontwikkelen. Er heeft een grote verschuiving plaatsgevonden van productieve bedrijvigheid van goederen (ook van diensten inmiddels), van concentratie van (hoofd)kantoren vanwaaruit handel en wereldhandel en wereldproductie, transport, financiering, inzet van arbeiders etc. geregeld worden. Deze ontwikkeling gaat, ook omdat de technologie dat mogelijk maakt, nog verder. Er moet rekening mee worden gehouden dat, vanuit een klassenbeoordeling geredeneerd, de natuurlijke doelgroep van communisten (ook van socialisten en sociaaldemocraten) in de toonaangevende kapitalistisch-imperialistische landen - zoals ook Nederland - tot de minderheid gaat behoren, of dat misschien al is. Een minderheid die op wereldschaal een overweldigende meerderheid vormt. Het resultaat van het steeds verschuivende niveau van arbeidsdeling, van de mondialisering ervan.
Dat is, ook al is dat proces al lang gaande, ook voor communisten en alle weldenkende mensen een nieuw fenomeen, waarmee niet zo gemakkelijk is om te gaan. Dat laatste wordt ook bewezen door het recente verleden waarin met veel hardnekkigheid getracht werd andere objecten van solidariteit te vinden, groepen die als onderste laag beschouwd konden worden. Beïnvloed door nogal vaak verkondigde standpunten dat er geen arbeidersklasse meer bestaat, dat er een zeer grote, welvarende middenklasse is ontstaan. Dat er alleen nog wat achterblijvers zijn die niet van de vele kansen welke deze maatschappij biedt willen gebruikmaken.
Sovjet-Unie weg. ADM en NDSM weg. Twentse textielindustrie weg. Yuppen en trotse middenklassers bepalen het medialandschap. Teleurstelling? Het is allemaal moeilijk bij te houden, maar communisten horen zich niet door de feiten (kapitalistische feiten) terneer te laten drukken. Zij moeten vanuit de interpretatie van die feiten de zaak overzien en weten dat er in het kleinste gehucht mensen zijn die de ernstige gevolgen van die feiten ondervinden of zullen ondervinden.
De wereld smeekt om mensen die opstaan uit hun stoelen! In een krant las ik dat iemand uit het oosten van Duitsland, de voormalige DDR, met weemoed zei dat vóór de val van de muur er iedereen werk had en er niemand in de goot lag. Hoeveel mensen op deze wereld zouden toch zoiets eenvoudigs niet graag bereikt willen hebben? Ook in een krant las ik dat iemand felle kritiek had op de marktwerking en privatisering, maar ook vond dat de regering in moest grijpen... Men ziet: ook uit een juiste weergave van de feiten kunnen de meest bizarre conclusies getrokken worden...
De vroegere communistische partij, de CPN, beschikte over nogal wat actieve mensen, die anderen wisten te motiveren en te activeren tot beweging voor verbetering en tegen verslechtering. Sommigen hebben zich aangesloten bij de sociaaldemocratie. Anderen zijn 'voor zichzelf begonnen' of zijn de weg kwijt. Teleurgesteld in de communistische partij, in zichzelf, in de wereld, in de mensen, in de arbeiders? Tegen hen zeg ik: vraagt u zich wel eens af hoeveel mensen ú teleurgesteld hebt? De man wiens naam boven dit stuk staat is er één van...