Deze 'ring van vuur' laat zien dat Griekenland beslist niet het enige land is met problematische overheidsfinanciën. (omvang van staatsschuld in procenten van bbp op horizontale as en saldo van overheidsbegroting in procenten van bbp op verticale as) - Bron: Reuters Ecowin, 02/2010
De mondiale systeemcrisis heeft inmiddels de fase van geopolitieke ontwrichting bereikt. Zoals in GEAB nr. 42 aangekondigd beschrijft het LEAP-team van de Europese denktank E2020 in het maartnummer (nr. 43) in detail een mogelijk scenario voor deze fase.
In februari 2006 had het team op grond van een meervoudige benadering (geopolitiek, economisch, financieel en monetair) de komst voorspeld van een mondiale systeemcrisis. Op basis van deze zelfde benadering voorziet het nu dat in de 'wereld na de crisis' de reële economie weer een centrale rol zal spelen en dat er een einde komt aan de overheersing van de financiële sfeer. De Londense City en Wall Street zullen blijvend hun invloed verliezen ten voordele van opkomende economieën als China en India.
Met behulp van de meest recente informatie over het tekort op de overheidsbegroting en de financiering van de staatsschuld heeft LEAP/E2020 de classificatie van de landenrisico's herzien: acht economisch belangrijke landen (waaronder Nederland) staan er slechter voor dan Griekenland. Het Griekse probleem wordt in de media dus als een rookgordijn gebruikt om er ernstiger problemen achter te verbergen.
Uit de maandelijkse opiniepeiling GlobalEurometre blijkt dat in maart een ruime meerderheid van de (Europese) respondenten rekening houdt met de mogelijkheid van politieke en sociale onrust in hun land: 76 procent tegen 31 procent in februari.
We zien momenteel, aan het einde van het eerste kwartaal van 2010, op internationaal niveau de toename van confrontaties op monetair, financieel, commercieel en strategisch terrein, en in het centrum van de belangrijkste landen en regio's de ernstige sociale gevolgen van de crisis. Op grond hiervan geeft LEAP/E2020 een eerste vooruitblik op de aanstaande fase van mondiale geopolitieke ontwrichting.
Let wel, deze fase kan alleen dan de voorbode zijn van een duurzame reorganisatie van het internationale systeem, als tussen nu en het midden van het huidige decennium alle pijnlijke consequenties worden getrokken van de ineenstorting van de wereldorde, zoals we die sinds de Tweede Wereldoorlog en de val van het ijzeren gordijn kennen. Dit betekent in het bijzonder een volledige hervorming van het internationale monetaire systeem: in plaats van het huidige systeem dat steunt op de Amerikaanse dollar, moet het nieuwe gebaseerd worden op een nieuwe internationale valuta die opgebouwd is uit de belangrijkste internationale valuta's overeenkomstig de omvang van hun economieën.
Vorig jaar rond deze tijd hebben we aan de vooravond van de G20-top in Londen een hele pagina in de Financial Times gebruikt om duidelijk te maken dat het ideale moment om zo'n radicale verandering door te voeren lag tussen de lente en de zomer van 2009, en dat anders de wereld tegen het einde van 2009 te maken zou krijgen met een fase van mondiale geopolitieke ontwrichting.
Het mislukken in december 2009 van de klimaattop in Kopenhagen bevestigt onze voorspelling. Daar eindigden immers bijna twee decennia van internationale samenwerking en klimaatbeleid als gevolg van toenemende spanningen tussen de Verenigde Staten en China, en het ontbreken van overeenstemming over actuele onderwerpen in het westerse kamp. Door toenemende spanningen (zowel geografisch als inhoudelijk) verslechteren de internationale verhoudingen en vermindert langzaam maar gestaag het vermogen van de VS om de leidersrol te blijven spelen. Aan het einde van het eerste kwartaal van 2010 zien we de volgende bijzonderheden:
Zonder dat er enig economisch herstel in zicht is, verscherpen zich in Europa de sociale conflicten en raakt in de VS de maatschappelijke structuur volledig ontregeld. Ook al is het eerste zichtbaarder dan het tweede, toch is het laatste des te belangrijker. Omdat de VS het instrumentarium van de internationale media controleren, zijn ze in staat de sociale gevolgen te verdoezelen van deze afbraak van overheidsdiensten (zoals openbaar vervoer, politie en brandweer) en sociale voorzieningen (zoals gezondheidszorg, onderwijs en oudedagsvoorziening) die ten koste gaat van een toenemende verarming van de Amerikaanse middenklasse. Ook speelt hierbij een rol dat in de VS de maatschappelijke structuur beduidend zwakker is dan in Europa: de vakbonden zijn er niet sterk, vaak zeer sectoraal georganiseerd en zonder een gemeenschappelijk pakket van sociale eisen (het stellen van sociale eisen wordt van oudsher trouwens beschouwd als een anti-Amerikaanse houding ...).
Niet alleen aan beide zijden van de Atlantische oceaan maar ook in Japan, worden overheidsdiensten en sociale voorzieningen afgebroken, als ze niet simpelweg worden beëindigd. In Europa zien we steeds meer, soms gewelddadige, demonstraties, terwijl in de VS het aantal gevallen van binnenlands terrorisme en politiek extremisme stijgt (van Joe Stack tot de Tea Parties). In China is de toenemende controle over het internet en de media bovenal een betrouwbare aanwijzing voor de stijgende nervositeit van de Chinese leiders als het gaat om de mate van hun populariteit. Demonstraties tegen werkloosheid en armoede nemen in aantal toe, in weerwil van de optimistische verhalen van de Chinese leiders over de staat van de economie. In Afrika is sinds het afgelopen jaar de frequentie van staatsgrepen toegenomen. Ondanks de relatief positieve macro-economische cijfers vergroot in Latijns-Amerika de sociale ontevredenheid de kans op radicale politieke veranderingen, zoals we onlangs in Chili zagen.
Al deze ontwikkelingen creëren in een snel tempo een explosief sociaal-politiek mengsel dat rechtstreeks leidt tot conflicten tussen onderdelen van dezelfde geopolitieke eenheid (conflicten tussen de Amerikaanse deelstaten en de VS zelf, spanningen tussen de Europese Unie en haar lidstaten, de Russische republieken en de Russische federatie, de Chinese provincies ende centrale regering); tot spanningen tussen etnische groepen (bijna wereldwijd een toename van de stemming tegen immigranten); en tot een terugvallen op regionalisme en nationalisme om deze destructieve spanningen te kanaliseren. En dit vindt allemaal plaats ten koste van de verarming van de Amerikaanse, de Japanse en de Europese middenklasse, met name in het Verenigd Koninkrijk en die Europese en Aziatische landen waar de schulden van de gezinnen en de lokale overheden het grootst zijn.
Op basis van deze overwegingen meent LEAP/E2020 dat de fase van mondiale geopolitieke ontwrichting in vijf stappen zal verlopen:
Bron: www.leap2020.eu
Vertaling: Louis Wilms