De leden de baas!

Interview met Meindert van den Berg, nieuw lid Dagelijks Bestuur Abvakabo FNV

Meindert van den Berg (Foto: Ron Jenner)

Manifest ging op 16 juni jongstleden voor het volgende gesprek in de reeks van interviews met progressieve vakbondsbestuurders naar de zesde verdieping van het hoofdkantoor van Abvakabo FNV in Zoetermeer. Op deze verdieping zetelt het Dagelijks Bestuur van de vakbond van werknemers in de publieke sector. Sinds enkele weken heeft Meindert van den Berg hier zijn werkplek nadat hij op het laatste congres van AbvaKabo FNV was verkozen tot de nieuwe penningmeester. Manifest sprak met hem over zijn motivatie voor de kandidatuur voor het Dagelijks Bestuur, de trendbreuk binnen de bond en de noodzaak dat de bond van werkers in het publieke domein gaat strijden voor de kwaliteit van de dienstverlening.

Wil van der Klift: Wat bracht je er toe je nu kandidaat te stellen voor het Dagelijks Bestuur? Speelde hier het initiatief van de kandidaatstelling van de 'kloofdichters' (11 progressieve vakbondskaderleden) voor het onbezoldigde deel van het bestuur een rol?

Meindert van den Berg

Het initiatief van de 'kloofdichters' was geen directe aanleiding. Toen er kandidaten naar voren werden geschoven door het zittende bestuur waren wij vier, Jan Willem Dieten, Corrie van Brenk, Hanan Yagoubi en ik, van mening dat er een alternatief tegenover moest staan. Voornamelijk omdat het op een bondscongres niet alleen hoort te gaan over het invullen van een vacature van dagelijks bestuurder, maar dat de afgevaardigde leden bepalen welke koers de bond moet gaan volgen. Het doel van onze kandidaatstelling was voornamelijk om het congres inhoudelijk te laten discussiëren over de vraag waar de bond heen moet.

Wat beviel jullie niet in de koers van het zittende bestuur?

MvdB

Onze zorg was dat de bond een steeds meer bedrijfsmatige koers ging varen, waarbij leden eerder gezien werden als consumenten van onze diensten dan als eigenaren van de organisatie. Er kwam een klant-benadering, er kwamen marketingtechnieken, marktsegmentatie en zo verder. Hiermee werd voorbijgegaan aan de kern van ons bestaan die is gelegen in een specifieke vorm van belangenbehartiging van werknemers en uitkeringsgerechtigden: namelijk de vorm dat je mensen zelf, met elkaar, laat bepalen wat goed voor hen is. En dat dan samen uitvoert.

Als je vijftien jaar de kreet 'FNV: Uw Zaakwaarnemer' de wereld instuurt creëer je een klimaat waarbij mensen denken dat als je maar contributie betaalt iemand anders wel de kastanjes voor je uit het vuur haalt. Dat was in onze ogen dodelijk voor de toekomst van de bond. Dan onderscheiden we ons als vakbond niet van een rechtsbijstandsverzekering of een advocatenkantoor.

Hoe kijk je terug op de verkiezingscampagne voor het Dagelijks Bestuur?

MvdB

Ik ben blij dat we er voor gekozen hebben om ons op deze manier kandidaat te stellen. De campagne was soms heftig, er speelden veel emoties op. Maar met het resultaat ben ik tevreden. Achteraf gezien betekende onze kandidaatstelling dat de leden veel actiever, alerter en assertiever nagedacht hebben waar het met de bond naar toe moet. Het was geen vlekkeloze campagne, maar wel wenselijk en noodzakelijk.

Vroeger was lang voor de verkiezing op het bondscongres al duidelijk wie in het Dagelijks Bestuur zitting ging nemen. Is jullie kandidaatstelling een omslag in die vakbondscultuur?

MvdB

De verkiezingen van het bondsbestuur van de Abvakabo FNV had tot voor kort meer het karakter van coöptatie. Oftewel het beleid werd eens in de vier jaar wel vastgesteld maar bij de koers die we varen hoefde er niet lang en breed te worden stilgestaan. Het had minder een karakter van verkiezingen, maar meer van het invullen van een vacature. Nieuw was dat niet meer alleen gesproken werd over wie het beste de klus zou kunnen klaren, maar dat de koers zelf ter discussie stond.

Jullie werden wel als 'tegenkandidaten' neergezet door het zittende bestuur en de verkiezingscampagne was soms heftig. Was er sprake van tegenwerking?

MvdB

Het zittende bestuur maakte zich na onze kandidaatstelling zorgen over tweespalt. Maar wie veronderstelt dat tweespalt de ambitie kan zijn van een vakbondsman, die heeft niet goed begrepen waar het bij vakbondswerk om gaat. Na de discussie treedt een vakbondsman met het gekozen beleid in eenheid naar buiten. Onze zorg was dat die discussie gevoerd moest worden. De discussie is gepaard gegaan met de nodige emotie, heftigheid van discussies, boosheid, gekwetstheid. Achteraf zeg ik dat dit hoort bij een volwassen democratische vereniging. Het resultaat was namelijk dat meer dan ooit in vele geledingen van de bond gediscussieerd werd over de inhoud en de koers.

Werd er ook daadwerkelijk ingegrepen door het zittende bestuur, waarom trok bijvoorbeeld Hanan Yagoubi haar kandidatuur in?

MvdB

Ik heb me wel verbaasd hoe in de campagne er allerlei beelden werden verspreid die vaak niet klopten met de werkelijkheid. Het was heftig dat geef ik toe. Maar Hanan heeft zich teruggetrokken omdat zij zich te weinig gerealiseerd had dat de geambieerde functie moeilijk te combineren was met het aankomende moederschap. Er hebben geen intimiderende gesprekken plaatsgevonden. Maar er zoemden allerlei verklaringen rond. Zo wist men mij bijvoorbeeld ook te vertellen dat wij op internet gepubliceerd zouden hebben dat het na onze verkiezing 'bijltjesdag' zou worden. Er waren van dit soort idiote uitwassen van vooroordelen en veronderstellingen in de campagne.

Wat was de steun uit de organisatie voor jullie kandidatuur?

MvdB

In de campagne vond continu discussie plaats over gelijke kansen tussen onze kandidatuur en diegenen die werden voorgedragen door het zittende bestuur. We hebben er maar op één moment een formeel probleem van gemaakt en daar is een extra bondsraad aan gewijd toen de vraag rees wie mocht bepalen of en hoe wij aan het congres voorgedragen zouden worden. De procedure was alleen gericht op het vervullen van een vacature en dus werd de geschiktheid van de kandidaten losgekoppeld van de koers waarvoor zij stonden. Kandidaten van het oude bestuur moesten zo bepalen of andere kandidaten voor het nieuwe bestuur wel geschikt zouden zijn. Wij weigerden dit assessment te ondergaan, wat de sollicitatiecommissie ertoe bracht in de aanbeveling aan het congres twijfels uit te spreken over onze geschiktheid, maar gezien de commotie wel onze kandidatuur toe te staan. Dit was natuurlijk geen gelijke strijd en daar hebben we ook tegen geprotesteerd.

De conclusie is legitiem dat je heel tevreden bent met het resultaat van het congres?

MvdB

Met inachtneming van de gevoelens van gekwetstheid die klaarblijkelijk zijn ontstaan binnen onze organisatie. Zo snel mogelijk moeten we alle collega's zien te overtuigen dat kwetsen niet de bedoeling was en ten tweede dat we samen weer een klus te klaren hebben. De beste manier om de wonden te helen, die geslagen zijn door de kandidaatstelling van ons vieren en de heftige verkiezingscampagne, is samen die klus te klaren.

Is er sprake van een trendbreuk binnen Abvakabo FNV?

MvdB

De ontwikkelingen in de samenleving gaan niet aan de bond voorbij. Zoals politieke partijen zich ook steeds meer realiseren, is de bond van mening dat er lang te weinig aandacht is besteed aan het betrekken van de mensen bij het maken van een analyse van wat er aan de hand is. En er is te weinig inspanning geleverd hen te activeren om mee te werken aan de oplossing van de problemen. We zullen als bond moeten investeren in goede informatievoorziening, heldere analyses, heldere discussie, doorzichtige besluitvorming en het activeren van mensen.

Wat je zegt heeft overeenkomsten met het vakbondsconcept dat in de 'organizing'-methode zit. Wordt binnen de bond ook aandacht gegeven aan de kenmerken van 'organizing': de waarde van respect, vaktrots, mensen zelf aan het woord laten en als bondsbestuurder vooral de strijd op de werkvloer faciliteren?

MvdB

Het congres van Abvakabo FNV heeft duidelijke uitspraken gedaan over het investeren in organizing. Oorspronkelijk had de methode in de VS vooral als doel om een organisatiegraad van 50 procent binnen een bedrijf te halen, omdat dan de werkgever wettelijk gedwongen is zaken te doen met de vakbond. De gebruikte technieken zijn zeer leerzaam, maar het concept is niet één op één in te voeren in de Nederlandse situatie.

Het goede van de manier waarop FNV Bondgenoten de organizing-methode toepast, is dat het geïntegreerd wordt in de reguliere structuren van de bond. Bij Abvakabo FNV is organizing separaat van het reguliere vakbondswerk ontwikkeld. Dat is niet de juiste manier. Wij gaan nu een inspanning leveren om de werkwijze van organizing te introduceren waarbij iedereen doordrongen zou moeten zijn van de meerwaarde ervan. Niet topdown met aparte projecten, maar door aansluiting te vinden bij de mensen die nu al het vakbondswerk doen.

De belangrijkste conclusie in de discussie over de toekomst van Abvakabo twee jaar geleden was: 'terug naar de werkvloer'. Krijgen we nu dus een Abvakabo die aandacht gaat besteden aan het vinden van een weg terug naar de werkvloer, naar de actieve leden?

MvdK

'Terug naar de werkvloer' en 'Zichtbaar op de werkvloer' zijn bulkbegrippen. Het is makkelijker gezegd dan gedaan. Het is een reactie op de manier om vakbondsleden als klanten te benaderen. We moeten ons realiseren dat Abvakabo FNV afwijkt van andere vakbonden zoals Bondgenoten of de Politiebond. Onze bond organiseert mensen niet op basis van hun vak of beroep. Wij organiseren stratenmakers of verpleegkundigen niet op hun beroep, maar op basis van het feit dat zij in dienst zijn van hun gemeente of ziekenhuis, dus op grond van hun rechtspositie, op basis van hun cao. Wij maken bijvoorbeeld de cao voor gemeenten of een sociaal plan bij reorganisaties, in zulke zaken zijn wij kanjers. We hebben daardoor in tegenstelling tot andere vakbonden veel minder aandacht besteed aan de inhoud van het werk. Tot ongeveer 1995 hebben wij nagenoeg niet geïnvesteerd in het versterken van de positie van vakmensen, van professionals in hun werk.

Tijdens de laatste actie van verplegenden op het Plein in Den Haag was de boodschap ook: 'wij willen mensen helpen, ons beroep goed uitvoeren'. Florence Nightingale liep er rond. Is dat besef bij het dagelijks bestuur van de Abvakabo FNV aanwezig?

MvdB

We hebben een campagne gestart: 'Waardevol werk'. We hebben ook een campagne gehad: 'Toch handig zo'n ambtenaar'. Dan moet ik altijd terugdenken aan Jaap van der Scheur die in de jaren tachtig voor het eerst de burgers vertelde dat ambtenaren ook gewone werknemers waren. Dat zij ook een product ontwikkelen, of dat nu vuil ophalen is of zorgen dat er een paspoort komt, het zijn gewone werknemers. Tot die tijd werden ambtenaren vaakmeer als opvreters gezien die belastinggeld kosten. We moeten als bond voortdurend de burger duidelijk maken dat het om gemotiveerde professionals gaat die je de kans moet geven om een klus te klaren waar iedereen in dit land van profiteert.

En nu is daar wel aandacht voor? Gaat Abvakabo FNV aansluiting zoeken bij de vak- of beroepstrots, die ik ook ken uit mijn tijd dat ik werkzaam was in de sector Welzijn?

MvdB

Met de 'witte woede', de acties van verpleegkundigen begin jaren negentig, is het besef bij de bond doorgedrongen dat we aandacht moeten besteden aan de inhoud van het werk. De conferentie over kindermishandeling die Abvakabo FNV organiseerde voor werkers in de sector Welzijn, Kinderopvang, Jeugdzorg en Jongerenwerk trok 400 bezoekers. Een cursus over waar we naartoe moeten met de nieuwe cao inspireert mensen veel minder.

We beseffen nu dat we mensen ook moeten organiseren op wat hen primair bezighoudt, namelijk hun vak. Werknemers willen de ruimte van hun werkgevers om hun professionaliteit waar te kunnen maken. Men maakt zich druk over de regelmogelijkheden die ze hebben om hun klus te klaren.

Er komen van onze kant dan ook meer campagnes die raakvlak hebben met de dagelijkse omgeving waarin mensen werken. Een campagne over agressie en geweld heeft impact. Een campagne over de mogelijkheden die een werker in de publieke sector heeft om de kwaliteit van de samenleving te bevorderen zal voorspelbaar op belangstelling kunnen rekenen. De vormgeving van deze campagnes moet niet topdown zijn, maar moet groeien vanuit de praktijk.

Kunnen we, gezien de afslankplannen bij nogal wat politieke partijen, ook een campagne verwachten met een titel als: 'de noodzaak van een sterke ambtelijke ondersteuning in dit land'?

MvdB

De komende tijd gaat het gezien de bezuinigingsplannen om een ernstige bedreiging voor de kwaliteit van de publieke dienstverlening. Daarachter ligt de bedreiging voor de kwaliteit van de samenleving. In het verleden lieten we ons, begrijpelijk, meer leiden over wat de negatieve gevolgen waren voor de positie van de werknemers, en met name onze leden, in het publieke domein. Nu zullen we als bond veel pro-actiever in beeld moeten komen als de bond die zich zorgen maakt over de kwaliteit van de samenleving, over de rol van de werknemers in de kwaliteit van de publieke dienstverlening en - voor onze bond uiteraard het belangrijkste doel - zorgen voor werkzekerheid en een goede inkomenspositie van de werknemers in de publieke sector.

Welke mogelijkheden zie je, tegen het licht van de naderende bezuinigingen, om de doelstelling van je kandidaatstelling te verwezenlijken?

MvdB

De bedreigingen maken het juist noodzakelijk om de discussie met elkaar aan te gaan en ons te organiseren op het besef van welbegrepen eigenbelang. Ik heb er vertrouwen in dat de bedreigingen die op ons afkomen, zowel voor onze organisatie als voor onze leden en potentiële leden, ons zullen stimuleren om weer de rol van de brede vakbond volwaardig op ons te nemen.

Merk je al dat mensen anders met de dingen omgaan, dat zij zich zorgen maken en weer de bereidheid hebben om de knok aan te gaan?

MvdB

Veel hangt af van het bewustzijn van mensen. Er is een omslagpunt bereikt. Sinds vanaf 1980 het 'ik-tijdperk' werd ingeluid met het introduceren van het idee dat iedereen voor zichzelf moet zorgen en dat vanaf toen deregulering, individualisering en privatisering de norm werden is er nu weer meer een trend richting het bewustzijn bij de mensen dat we elkaar hartstikke hard nodig hebben en dat we samen moeten optrekken. Dat merk je ook aan het feit dat op het congres openlijk gediscussieerd werd over ofgeprivatiseerde bedrijven niet weer in publieke handen moeten komen. Dat was eerder geen issue.

Merk je dat ook al hier op de zesde etage?

MvdB

Ja zeker. De gekweekte gemakzucht dat het voldoende is contributie te betalen willen we nu omzetten in activerend vakbondsbeleid. Nadrukkelijker dan ooit zal naar voren gebracht worden dat de vakbondsleden samen, als collectief, ervoor verantwoordelijk zijn dat de bond een stevige stem krijgt in welke richting de maatschappij zich moet ontwikkelen.

Wat zie je als grootste uitdagingen voor de bond de komende tijd?

MvdB

De kwaliteit van de publieke dienstverlening waarborgen en daarmee de kwaliteit van de samenleving. De meerwaarde die de werkers in het publieke domein leveren voor de kwaliteit van de samenleving moet richtinggevend zijn. Deze werkers verdienen niet alleen dat zij hun taak goed en kwalitatief kunnen uitvoeren, maar daar hoort ook werkzekerheid en een rechtvaardig inkomen bij.

Uitwerking interview: Maarten Muis.