Kabinet Wientjes loopt van stapel

Afbraakkabinet Wientjes loopt hard van stapel (Foto Manifest).

De eerste barsten tussen Verhagen (l) en Wilders (r) zijn al zichtbaar. Maar de scheuren zullen vooral door de bedrogen bevolking worden aangebracht. HTM-buschauffeurs betichten een Haags PVV-raadslid al van 'verraad'. De illusies die Wilders heeft verspreid kan hij niet waarmaken.

De uitslag van de verkiezingen maakte de vorming van een kabinet links van het midden vrijwel onmogelijk. Maar ook op de rechterflank ontstonden aanzienlijke drempels om een meerderheidsregering te vormen. Het resultaat is nu, na meer dan 125 dagen achterkamertjesgesprekken, politiek getouwtrek en mediavolksvermaak, een minderheidskabinet van VVD en CDA met gedoogsteun van de PVV. Zowel het CDA als de VVD leveren ieder zes ministers. Winnaars van de formatie zijn de grote en middelgrote ondernemers en de rijken. De banken lijken het voor elkaar te krijgen dat hun 'redding' verhaald wordt op cultuur, zorgvoorzieningen, ambtenaren, arbeidsvoorwaarden, uitkeringen en pensioenen. De economische crisis wordt dan betaald door de werkende bevolking, niet door de veroorzakers: de banken en multinationals. Wientjes, als vertegenwoordiger van de grote ondernemers, haalde niet alles binnen wat hij wenste, maar zal daar later ongetwijfeld bij dit kabinet op terugkomen. De verliezers leven vooral aan de onderkant van de arbeidsmarkt waar zeer fors wordt bezuinigd, bijvoorbeeld op de regelingen voor arbeidsongeschikten, minima en bijstandgerechtigden. Ook kinderopvang en cultuur worden niet ontzien. Verschillende orkesten dreigen te worden opgeheven.

Van meet af aan was duidelijk dat in ondernemerskringen de voorkeur uitging naar een rechts ondernemerskabinet. Vanuit de Malietoren werden en worden met grote regelmaat signalen afgegeven dat vergaande drastische sociaaleconomische hervormingen en ombuigingen onverkort moeten worden voortgezet. Landbouwlobby, vertegenwoordigers van het MKB en het grootkapitaal hebben hun aanvankelijke bedenkingen tegen de PVV opzijgeschoven en verruild voor 'gedoogsteun'. Zonder deze partij zou geen rechtse regering kunnen worden gevormd en hun hervormingsagenda niet kunnen worden uitgevoerd.

Hierdoor is er een gecompliceerde situatie ontstaan. De populist Wilders heeft naar buiten toe het imago opgebouwd vóór de sociale belangen van zijn kiezers te staan. Hij verbindt dit wel met nationalisme. Exportland Nederland is echter gebaat bij goede internationale contacten. De wensen van VVD en CDA staan haaks op de nationalistische koers van de PVV.

Met zijn sociale imago heeft Wilders bovendien politieke drempels opgeworpen om snel en resoluut de hervorming van de politieke en sociaaleconomische structuur van het land af te ronden. Sommige ombuigings- en bezuinigingsdoelen moeten worden doorgeschoven. Die plannen moet het minderheidskabinet nu met wisselende coalities in de kamer en georkestreerd vanuit de Malietoren - het hoofdkwartier van werkgeversorganisatie VNO-NCW - samen met het MKB en de agrarische sector en ondersteund door de media, proberen te realiseren. In de Malietoren wordt er ook op gegokt dat er met de vakbeweging nieuwe akkoorden kunnen worden gesloten tijdens het najaarsoverleg met regering en vakbeweging. Onder invloed van Wilders worden voorts sociale en humanitaire rechten van vreemdelingen afgebroken.

Of het zal gaan om een stabiele coalitie zal mede afhangen van mondiale economische ontwikkelingen. De VNO-NCW publiceerde in april jl. een ondernemersvisie op de economische kansen van Nederland met de titel 'Optimistisch'. Het rapport past binnen de visie dat de crisis overwonnen zou zijn en de economische koek weer zal kunnen groeien. In ondernemerskringen denkt men dat ons land met dit regeerakkoord meer zal kunnen profiteren van de wereldhandel die weer enigszins op gang is gekomen. Volgens de ondernemers zorgt schuldenreductie voor een verbetering van de internationale positie, waardoor makkelijker geld kan worden geleend waarmee het bedrijfsleven wordt gesteund. Maar bij de minste economische tegenslag kan dit optimisme omslaan en dreigen Ierse toestanden.

Belangrijke rol voor de rechtse media

De rol van het mediaspektakel moet niet worden onderschat. De veramerikanisering van de politiek neemt steeds duidelijker vormen aan. In tegenstelling tot wat Wilders beweert zijn er in Nederland overwegend rechtse media. Politiek wordt vooral voorgesteld als een toneelstuk, gespeeld door politieke acteurs voor de camera's en microfoons van de mediabedrijven, bedoeld om de bevolking af te leiden van de echte vraagstukken. Werkelijke politieke keuzes en oplossingen voor de grote economische en sociale vraagstukken blijven buiten beeld. Zondebokken en helden wisselen elkaar af, gesneden koek voor bepaalde politieke acteurs. Berlusconi, Sarkozy en Wilders zijn toptalenten voor dit soort theater.

De rechtse media schudden de laatste restjes redelijkheid en objectiviteit van zich af, nemen het voortouw in de verruwing en verharding van omgangsvormen en conformeren zich en masse aan dezelfde eenzijdige nieuwsvoorziening en berichtgeving. Wilders en andere medialievelingen zijn als held of als zondebok voor- achter- en zijpaginanieuws. Wilders zorgt voor het spektakel, andere politici spreken de bevolking met gezag en vaderlijke duidelijkheid toe. Radio en tv beperken zich tot hetzelfde nieuws. Objectieve nieuwsgaring, voorzover nog aanwezig, wordt gemarginaliseerd. Informatie en onderzoek zijn geen leidend beginsel meer, alleen nog gericht op effect en winstbejag. De kijkcijfers bepalen wat belangrijk is.

Het Italië van Berlusconi is een goed voorbeeld van wat ons te wachten staat als deze tendens zich verder voltrekt. De parlementaire democratie wordt verengd tot een mediaspektakel en daaraan ondergeschikt gemaakt. Net als in Italië probeert Wilders bovendien de positie van de rechterlijke macht te ondergraven. De rechtervleugel binnen het CDA heeft deze ontwikkelingen waargenomen en weet geen ander antwoord dan zich in hoog tempo te ontdoen van politici als Klink en andere CDA-prominenten, die deze ruk naar rechts niet mee kunnen of willen maken. Als deze partij door zich te vervreemden van oude politieke elite, die geloofde in maatschappelijk middenveld, maakbare samenleving en de noodzaak van sociale vangnetten, haar positie als centrumpartij opgeeft, verandert het politieke landschap in Nederland ingrijpend.

Afscheid van de verzorgingsstaat

Het 'nieuwe' CDA ziet kennelijk geen andere optie dan een keihard afbraakbeleid. VVD en CDA vormen een regering bestaande uit vertrouwelingen van Rutte (VVD, 43) en Verhagen (CDA, 54). Zij hebben een regering samengesteld met ministers die hebben bewezen gezaghebbend op radio en tv te kunnen optreden, zoals Opstelten (VVD, 66), Donner (CDA, 61), Kamp (VVD, 58), Hillen (CDA, 63), Rosenthal (VVD, 65), Leers (CDA, 59) en de laatste tijd ook de nieuweling De Jager (CDA, 41). Zij worden ingezet om de beoogde afbraakplannen via de media door de bevolking geaccepteerd te krijgen.

CDA en VVD hopen met deze ploeg ook het populistische succes van Wilders te kunnen indammen. Zijn onredelijke uitvallen moeten worden geneutraliseerd door 'wijze oude mannen', bekend van radio en tv. CDA en VVD trachten op deze wijze de politieke nadelen van een minderheidskabinet, dat van Wilders afhankelijk is, te compenseren. Een kleine slagvaardige, eensgezinde en vertrouwenwekkende regeringsploeg moet het afbraakprogramma realiseren.

Afbraak van het kapitalisme met het menselijke gezicht

Rutte en Verhagen zullen zich in hun beleid laten leiden door VNO-NCW, MKB-Nederland en LTO Nederland. Hun wensen voor versoepeling van het ontslagrecht, verkorting van de duur van de WW-uitkeringen en de nullijn voor de lonen zagen zij nog niet gehonoreerd. Nu al keren de werkgeversorganisaties zich tegen gerechtvaardigde looneisen en trachten de vakbeweging te intimideren. Het neoliberale doel van ondernemend Nederland en het nieuwe kabinet is een fundamentele verandering te bereiken: van sociale verzorgingsstaat naar individuele verantwoordelijkheid. Deze nieuwe sociale realiteit zal het bestaande 'contract', dat na de Tweede Wereldoorlog tot stand kwam, moeten vervangen. Wat er nog over is van solidariteit zal definitief worden omgebogen naar het recht van de sterkste. Verhagen als nieuwe minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie en Kamp op Sociale Zaken zullen hieraan gestalte geven.

Hillen zal er alles aan doen om weer aansluiting te vinden bij de buitenlandse politiek van kapitalistische bondgenoten en de Nederlandse aanwezigheid in Uruzgan verlengen. De Jager heeft bewezen bereid te zijn de bezuinigingsaanslag van 18 miljard door te voeren. De aanval op de minima, de lagere inkomensgroepen, de uitkeringsgerechtigden en andere zwakkeren in de samenleving is met steun van de media wel aan Kamp toevertrouwd. Donner zal met verve proberen de zwaarste klus, de reorganisatie en kostenbeperking van het binnenlandse bestuur, uit te voeren en uit te leggen. Leers zal de wensen van Wilders voor een harder vreemdelingenbeleid op 'christelijke' wijze gaan uitvoeren. Het duo Rosenthal/Knapen krijgt de taak Nederland internationaal op de kaart te houden nu dat door het nationalisme van Wilders in diskrediet dreigt te geraken. Het is niet voor niets dat de oud journalist Knapen (59) als staatssecretaris wordt aangesteld. Er zal immers internationaal heel wat moeten worden uitgelegd.

Rijkeluiskabinet, maar vooral een ondernemerskabinet

De vakcentrale FNV rept van een rijkeluiskabinet en spreekt haar zorg uit over de toenemende kloof tussen de villabewoner in Aerdenhout aan de ene kant en de uitkeringsgerechtigden, werknemers in de Sociale Werkvoorziening en de lage en middeninkomens aan de andere kant. De FNV stelt terecht dat nu de winsten nieuwe records naderen ook hogere looneisen kunnen worden gesteld, ook voor ambtenaren. De verdeling van de nationale koek moet worden herzien. Het aandeel van werknemers wordt al jaren kleiner. Dat van bedrijfswinsten groeit (in 2010 van 16 naar 20 procent). Het kapitaal oefent ondubbelzinnig zijn macht uit, waardoor dit regeerakkoord de koopkracht voor de bevolking nog verder zal uithollen. De FNV zet in op 2 procent meer loon. Dat is zeker niet te hoog, eerder andersom en niet alleen voor bedrijven waar het zeer goed gaat.

Links en centrumlinks lijken voorlopig politiek te zijn uitgeschakeld. Om voor de belangen van de werkende bevolking te kunnen optreden zal de buitenparlementaire strijd moeten worden versterkt. Doorslaggevend daarbij is de vakbeweging. Die zal haar rol voor de belangen van de werkende bevolking met hernieuwde en offensieve kracht moeten vervullen. Gezien de ervaringen van de afgelopen jaren is het echter de vraag of de huidige vakbondstop voldoende tegenspel weet te bieden tegen de ambities van de georganiseerde werkgevers en niet opnieuw voor Wientjes en co door de knieën gaat.

Rol en optreden vakbeweging van doorslaggevend belang

De huidige vakbondstop lijkt nog niet ervan overtuigd dat 'het polderen' over is. Dat er een keiharde strijd voor de deur staat. Voor het ontpolderen van de vakbeweging is tijd, energie en lef nodig. De Nederlandse vakbeweging heeft zich immers al vanaf eind 1970, begin 1980 laten inpakken. Door een terugloop van het ledental zijn bonden kwetsbaar geworden en zelfs deels afhankelijk van werkgeverssteun. De omvorming van de vakbeweging tot een sociale ANWB, met leden die wel contributie betalen maar niet actief mede vormgeven aan de vereniging, is al ver gevorderd. Tal van professionals in de bonden dragen dat beleid en zijn voor hun carrière afhankelijk van de voortzetting van het polderoverlegmodel. Nieuwe aanzetten, zoals het invoeren van het 'organizingmodel', om de bonden aan de basis te versterken en aantrekkelijker te maken voor nieuwe leden en jongeren, stuiten op actief en passief verzet door het 'polderkader'.

De Abvakabo FNV heeft een aantal stappen in de goede richting gezet als het gaat om een nieuwe democratische en actieve aanpak. Binnen FNV Bondgenoten heersen nog overwegend de eilandjes- en poldercultuur. De voorzitter van FNV Bondgenoten, Van der Kolk, bleek zelfs al bereid de WW- en ontslagplannen van Donner te steunen, die niet eens in het regeerakkoord zijn opgenomen. Het is daarom niet vreemd dat werkgeversvoorzitter Wientjes verwacht dat hij die plannen later toch kan binnenhalen.

De NCPN roept op tot versterking van de vakbeweging door een actief lidmaatschap. De noodzakelijke buitenparlementaire acties zullen alleen slagen als ze verbonden zijn met de versterking van een strijdbare vakbeweging.

Partijbestuur NCPN, 14 oktober 2010.