Maarten Muis
Er zijn tijdens de formatie heel wat proefballonnetjes opgelaten van mogelijke ingrepen in de sociale zekerheid. Wat de mensen daadwerkelijk voelen in hun portemonnee is lang geleden ingezet beleid, in de lijn van de afspraken gemaakt door de economische elite in Lissabon in 2000. De presentatie van steeds nieuwe plannen heeft vooral een ideologisch doel om de geesten rijp te maken voor werkelijk drastische ingrepen, die Wientjes van het VNO-NCW al jaren op de plank heeft liggen.
De solidariteit tussen werkenden en uitkeringsgerechtigden moet weer een prominente plek op de politieke agenda krijgen. Want iedere werknemer kan door (massa)ontslag, of een burn-out zo in een uitkering terechtkomen.
Een van de doelen van de 'hervormingsagenda' is het verhogen van het percentage van de actieve bevolking ten opzichte van de inactieve bevolking. Concreet beschreven in de Lissabon-agenda met een doelstelling van 70 procent. Het stimuleren daarvan ging en gaat vooral in de vorm van perverse prikkels: verlagen van de uitkeringen, verkorten van de duur en strengere eisen om in aanmerking te komen. Er worden sluipenderwijs ook allerlei regelingen en toeslagen afgebouwd, die uitkeringsgerechtigden nog enige mogelijkheid boden normaal in de samenleving te participeren. Doel is meer financiële druk uitoefenen opdat de mensen de flexibele, onzekere en onderbetaalde baantjes, die het Nederlandse kapitalisme steeds meer kenmerkt, gaan accepteren.
Om geen misverstand te laten ontstaan: de Lissabon-agenda had niet een grotere werkgelegenheid als doel. Het ging er om dat het reserveleger van werklozen zodanig functioneert dat dit marktmechanisme het loonpeil drukt van de mensen die wel werk hebben. De plannen om mensen vanuit de Sociale Werkvoorziening en de Wajong regulier werk te laten verrichten, maar wel minder dan het minimumloon te betalen met verwijzing naar hun 'arbeidshandicap', is zo'n methode om het loon van anderen onder druk te zetten. Voor jou een goedkope en gesubsidieerde Wajonger in de plaats. De vorige regering heeft voor het betalen onder het minimumloon een speciale wet afgekondigd die, op wat zwak protest vanuit het FNV na, onder het grote publiek nog onbekend is. Het minimumloon moet verdedigd worden, in ieders belang.
Allang wordt vanuit werkgeverskringen een positieve intentie geventileerd wat betreft het in dienst nemen van mensen vanuit de bijstand en Wajong. In werkelijkheid wordt er van die intentie weinig waargemaakt. Meestal wordt met verwijzing naar de schaarste aan collega's die deze mensen wegwijs kunnen maken in het bedrijf afgezien van het daadwerkelijk in vaste dienst nemen. Vaak is er niet meer dan een onbetaalde stage mogelijk. Zo ontmaskeren werkgevers zichzelf: het gaat hun niet om het creren van banen, maar om het drukken van de lonen, omdat deze mensen weinig betaald krijgen.
De FNV heeft met de Nota Sociale Zekerheid eisen geformuleerd met als leidraad: 'Een betere arbeidsmarkt door meer zekerheid'. Maar de eisen moeten verdergaan dan het vraagstuk van het functioneren van de arbeidsmarkt als markt. Het gaat er ook om er bij te vertellen dat zolang we de mens niet boven de winst stellen er geen echte vooruitgang mogelijk is. In plaats van het combineren van iemands talenten met het maatschappelijk belang, wordt nu vooral door de economische marktwaarde van de arbeidskracht bepaald welke baan iemand krijgt.
Er moet duidelijk gewezen worden op hoe kapitalistische uitbuiting en uitsluiting er concreet uitzien. Kijk maar eens goed naar de wijze waarop uitzendkrachten van hun kracht en gezondheid beroofd worden door tijdelijke overbelasting en onzekerheid en hoe chronisch zieken met lage uitkeringen de marginaliteit ingejaagd worden. Voorbeelden uit het socialisme zoals nu op Cuba en vroeger in de DDR laten zien dat het anders kan.
Bij de strijd van uitkeringsgerechtigden binnen het kapitalisme gaat het van oudsher om twee zaken: banen opeisen met een rechtvaardige beloning en het verhogen van de uitkeringen voor die mensen die geen toegang krijgen tot die banen. Maar veel bondgenoten bieden zich nu nog niet aan. Door langdurige ideologische manipulaties heeft onder veel Nederlanders de illusie postgevat dat het vooral gaat om het functioneren van de arbeidsmarkt als markt. De toekenning van de Nobelprijs voor de economie aan drie economen die de werking van de arbeidsmarkt in rekenmodellen hebben onderzocht en concludeerden dat vooral flexibiliteit een gunstig effect heeft, is daar een voorbeeld van.
Hoe vaak is in de laatste decennia niet naar voren gebracht dat uitkeringsgerechtigden vooral gehinderd worden door een tekort aan persoonlijke inzet in het vinden van een baan. De uitkering zou een starre houding veroorzaken. Van het roepen door Lubbers dat Nederland 'ziek is' doelend op de vele WAO-ers tot aan redevoeringen van Piet Hein Donner in zijn rol als minister van Sociale Zaken, waarin hij betoogde dat Wajongers vooral te weinig 'geprikkeld' worden in het zoeken naar werk. De verantwoordelijkheid voor de uitsluiting op de arbeidsmarkt wordt zo bij het individu gelegd, en niet bij het systeem. Achteraf wordt wel duidelijk in wiens belang de mensen de WAO toen en nu de Wajong ingeduwd zijn.
De kansen op het vinden van een geschikte baan voor mensen met een Wajong- of bijstandsuitkering zijn juist minder geworden de laatste jaren. Door de crisis is het voor iedereen moeilijker geworden werk te vinden of te behouden. De kapitalistische wijze van selectie van werknemers werkt in het nadeel van mensen die om wat voor reden dan ook niet voldoen aan door werkgevers gestelde eisen van belastbaarheid, flexibiliteit en opleiding. En die eisen worden niet door de werkgever als individu bedacht, maar door de druk van het systeem waar winstmaximalisatie centraal staat.
(Minimum)lonen én uitkeringen omhoog zou de eis van links moeten zijn. Want in het kapitalisme is het bestaan van een vangnet met goede uitkeringen en minimumlonen van het grootste belang voor de arbeidersklasse. Want in deze samenleving kan iedereen elke dag zijn arbeidsplaats verliezen door overtolligheid of ziekte en daarmee het recht op een inkomen waarvan goed valt te leven. Het verdedigen van de sociale zekerheid kan niet zonder de ideologische strijd. Veel mensen voelen dagelijks wat kapitalistische uitbuiting en uitsluiting is, durf het dan ook zo te benoemen.