Wiebe Eekman
Zondagmorgen voor het Centraal Station van Antwerpen: Een 40-tal fietsers verzamelden voor een manifestatie van vele kilometers langs de petrochemie in de Antwerpse haven. Er vinden verschillende stops plaats aan het Noordkasteel waar we verbroederen met de actiegroep Ademloos, bij een panorama over de Schelde, bij de Total-raffinaderij waar we luisteren naar de vakbondsman van het grote bedrijf BASF, bij Bayer-Noord waar de E.ON haar steenkoolcentrale gepland had. We sloten af in het pittoreske Lillo-Fort met een optreden van zanger Alois.
De eis van de beweging 'Klimaat en Sociale Rechtvaardigheid' is dat er nu dat geïnvesteerd moet worden in hernieuwbare energie. De klimaatbeweging vraagt een drastische daling van de CO2-emissie. In de westerse landen met een factor 10 tegen 2050. We willen bekendmaken en aantonen dat dit kan. En ons daarom verbinden met de arbeiders die het moeten waarmaken in de nabije toekomst. De verbroedering met de vakbondsmannen Ivo van de firma BASF en Levi van de Bayer was voor vele fietsbetogers enorm verhelderend. We moeten dit meer doen.
In de Antwerpse haven zijn er heel wat mogelijkheden om aan hernieuwbare energieopwekking te doen. Bij het panorama over de Schelde konden we al heel wat duiden: We zien de eerste windmolens staan. Ja ze draaien, terwijl bij dit zonnig weer we weinig wind bemerken. Voor windenergie is nog veel mogelijkheid.
Aan de overkant op de linkeroever zien we de gebouwen van de firma Katoennatie. Die heeft zonnepanelen op haar daken geplaatst. Katoennatie bewijst dat het technisch mogelijk is. Wat we bij deze firma, die bekend staat om haar asociaal beleid, bekritiseren is dat ze dit deed als geldbelegging. De groene stroomcertificaten die de overheid uitdeelt brengen enorm veel op.
Maar de kosten hiervoor worden terugbetaald door de tariefverhoging voor het dagelijkse elektriciteitsverbruik van ons allemaal. Als we naar de andere kant kijken van de Scheldelaan zien we dat er heel wat dakoppervlakte op hangars en opslagtanks is die benut zou kunnen worden voor zonnepanelen, hetzij voor elektriciteitsopwekking, hetzij voor vooropwarming van water of andere vloeistoffen. In plaats van met financiële stimulansen te werken die enkel de kapitaalkrachtigen nog verder verrijken, zou de overheid beter een algemene verplichting kunnen opleggen van overschakeling naar gefaseerde hernieuwbare energie.
Verder zien we ook het hoogteverschil tussen eb en vloed in het Scheldebekken, meer dan 8 meter verschil, dat op verschillende wijzen zou kunnen worden benut voor energieopwekking.
We rijden voorbij de opslagtanks, de schoorstenen en de hoge fakkels van de raffinaderijen. Zo'n fakkelvlam is meer dan 10 meter hoog. Hoeveel CO2 gaat hier de lucht in? Hier valt veel over te zeggen. Esso en Total zijn grote bedrijven die de ruwe olie verwerken tot derivaten. De petrochemische bedrijven verwerken die derivaten verder tot allerlei producten die je overal in het dagelijkse leven terugvindt. BASF is het grootste petrochemisch bedrijf, qua oppervlakte even groot als de twee nabijgelegen dorpen Berendrecht en Zandvliet tezamen. Het elektriciteits- en gasverbruik is evenveel als heel het bewonersverbruik van de stad Antwerpen.
Ivo, vakbondsman van de BASF, geeft een verhelderende uitleg. Je kan positieve zaken zeggen over BASF, die technisch een weg tonen die we kunnen gaan om de uitstoot drastisch naar beneden te halen. BASF bestaat uit 54 deelbedrijven. Door die planmatig te integreren heeft BASF over de laatste 20 jaar bij een verdubbeling van haar productie haar emissie gehalveerd.
De emissie per ton product is dus herleid tot een kwart. Door planmatig te werken werd het afval van het ene deelbedrijf grondstof voor het andere. De exotherme chemische reacties (reacties die gekoeld moeten worden) van een deel van de bedrijven worden gebruikt om warmte op te wekken voor de andere bedrijven. Hoeveel zouden we niet aan uitstoot kunnen besparen door dit integratieprincipe te veralgemenen over heel de Antwerpse petrochemie? De grenzen tussen de verschillende NV's zouden moeten worden doorbroken.
BASF heeft ook veel innovaties gedaan. Bij de productie van salpeterzuur wordt lachgas (een stikstofverbinding) uitgestoten, dat een zeer sterk broeikasgas is. BASF ontwikkelde een katalysator die de uitstoot van lachgas drastisch naar beneden haalt. Prachtig. Maar BASF paste pas drie jaar later deze vinding toe, toen lachgas in het emissiekredietsysteem opgenomen werd. Zodat ze hier nu enorm aan verdient. Met de klimaatbeweging vragen wij het opheffen van de patentbescherming van dergelijke klimaatvriendelijke technologieën en de verplichte veralgemening over heel de wereld.
Ander voorbeeld: BASF heeft op haar eigen terrein een moderne warmtekrachtcentrale op aardgas laten bouwen door Electrabel. Daardoor heeft ze goedkopere elektriciteit en stoom, en met minder emissie dan voorheen. Maar, vraagt Ivo zich af, waarom legt BASF deze voordelige centrale stil als ze zelf minder energiebehoefte heeft en levert ze niet haar overschot aan het net voor de gewone bewoners?
We reden verder naar de site Bayer-Noord, nabij de beruchte Liefkenshoektunnel. Dit is de plaatst waar E.ON haar super steenkoolcentrale wilde bouwen. We worden hartelijk ontvangen door vakbondsmannen Levi en Anthony. We horen dat Bayer al haar bewakingspersoneel had opgetrommeld omdat ze bang was dat we over het hek zouden klimmen. Dat waren we nu niet van plan.
Bayer was na BASF het grootste petrochemisch bedrijf in Antwerpen. Indertijd had het 24 deelbedrijven, nu nog maar vier. Het bedrijf is voor 88 procent afgeschreven zegt Levi. En de directie probeert er nog meer geld uit te persen door nieuwe investeringen steeds maar uit te stellen. Verleden jaar hebben ze het personeel gechanteerd dat het bedrijf zou 'delokaliseren' als het personeel niet zou inleveren op haar loon. Ze hebben met succes de chantage weerstaan. Nu wordt er weer gechanteerd met de E.ON-steenkoolcentrale. Die zou er moeten komen om de kosten van het bedrijf laag te houden. Bayer draait nu op een 40 jaar oude, verouderde en versleten energie-installatie. De vakbondsdelegatie vraagt met aandrang dat de directie investeert in een moderne warmtekrachtkoppelingsinstallatie zoals BASF dat ook deed. Levi vertelt verder dat de arbeiders van Bayer in de dorpen in de omgeving wonen en ook als bewoner niet gediend zijn van de bijkomende stofhinder die het steenkool en vliegas transport zou veroorzaken.
Wiebe legt verder uit dat de koeltoren die voorzien was op deze plaats, zes meter hoger zou zijn geweest dan de koeltoren van de kerncentrale in Doel die we van hieruit kunnen zien. Hoger dan de Antwerpse kathedraal zegt Levi. De rookgassen zouden samen met de stoom via die koeltoren afgevoerd worden. Die verdunning gaf E.ON de gelegenheid om te beweren dat de emissie (in gemiddelde concentratie) 'verwaarloosbaar' was. In totale massa was ze dat zeker niet. Buiten CO2 wordt er vooral stikstofverbindingen uitgestoten. Het zijn die stikstofverbindingen die voor een irriterende overlast zorgen voor de bewoners in de omgeving.
Natuurlijk heeft E.ON een argument dat ze de energieopwekking wil integreren in de petrochemische industrie. Maar dat argument telt evengoed voor alle andere vormen van energieopwekking. In hun eigen milieueffectrapport gaven ze al aan dat een moderne warmtekrachtcentrale op aardgas over heel de lijn beter zou scoren. En dat zelfs een windmolenpark niet uitgesloten was. Maar om redenen van de kostprijs en om 'zekerheid van levering' kiezen ze voor steenkool. Steenkool die uit 'politiek betrouwbare' landen komt zoals de VS, Colombia, Zuid-Afrika, Australië,...
We gaan verder op die betrouwbaarheid van energielevering: een combinatie van hernieuwbare energie zou pas die betrouwbaarheid opleveren: windmolens en waterkracht. Voor opslag van energie kan gedacht worden aan verschillende methodes: opslag in extra warmte in de opslagtanks (vele vloeistoffen, zoals bijvoorbeeld bitumen worden op hoge temperatuur bewaard), opslag in perslucht dat in deze bedrijven ook als aandrijving voor toestellen wordt gebruikt,... En vooral opslag in elektrolyse van water met vorming van waterstof en zuurstof. Waterstof kan dienen als brandstof en wordt ook alom al gebruikt voor diverse chemische toepassingen. Langs ons fietspad zagen we de indicatiepaaltjes van het ondergronds waterstofleidingnetwerk. Waterstof wordt momenteel gemaakt van naftha of aardgas, dus fossiele bronnen. En daar komt CO2 bij vrij. Waterstofproductie door elektrolyse is al 80 jaar als techniek bekend, maar wordt enkel voor zeer zuivere waterstof toegepast omdat de techniek duurder zou zijn dan de vervuilende productie door kraking van aardgas.
Groot voordeel van elektrolyse is bovendien de beschikbaarheid van bijkomende zuurstof. Die kan enerzijds gebruikt worden in de waterzuivering (besparing van energie en verbeterde zuivering) en kan anderzijds verbrandingslucht in de vele ovens vervangen. Door zuivere zuurstof te gebruiken worden er veel minder irritante stikstofoxiden geproduceerd.
Enkel voordeel. Maar, zucht Levi, dan moet er geïnvesteerd worden en daar struikelt alles op.
Tenslotte verbroederen we met de vakbondsmensen op de steeds terugkomende vraag om meer personeel. Ivo en Levi leggen uit dat de directie steeds verder probeert het personeel te verminderen in de onderhoudsploegen, waardoor specifieke kennis van het terrein verloren gaat. Wiebe legt uit dat dit tot verloedering van de installatie leidt en tot meer diffuse uitstoot via de vele flensverbindingen. Dat kan vermeden worden, maar vergt veel preventief onderhoud, dus personeel.
En ook vermindering in de productieploegen. Als de geautomatiseerde installaties rustig draaien en je komt op dat moment in de controlekamer, dan lijkt het of de arbeiders niets te doen hebben. Maar kom er eens als de installaties beginnen te flippen door een fout in de computers, door een elektriciteitsuitval, door een productuitbraak... Dan is het alle hens aan dek, dan heb je veel mensen nodig die bovendien de installatie en de producten kennen. Dan moet je kunnen ingrijpen zonder eerst nog alle boeken te gaan raadplegen. Het is een trend in de petrochemie dat ze op die mensen willen besparen. Ze doen aan kansberekening. Hoe vaak gebeurt het dat het fout loopt? Herstellen achteraf is dan nog goedkoper. Goedkoper misschien wel, maar de milieukosten worden hier niet meegerekend, en die is enorm.
Besluit van de fietsmanifestatie: allemaal redenen om verder te verbroederen tussen vakbonden en klimaatbeweging.
Eekman Wiebe
In naam van Klimaat en Sociale Rechtvaardigheid
Wiebe.eekman@telenet.be