Mondiale geopolitieke ontwrichting

Begin 2011 wordt kritische drempel overschreden

Het enige antwoord op de hebzucht, de uitbuiting, onderdrukking en winsthonger is Karl Marx. Hij staat weer klaar om mee aan de bak te gaan. Oppoetsen van kapitalisme is geen antwoord: weg ermee!

Tijdens de 12de Internationale Conferentie van Communistische en Arbeiderspartijen in Zuid-Afrika steunden de afgevaardigden de strijd voor de vrijlating van de vijf in de VS gevangengehouden Cubaanse patriotten (Foto: Manifest WvK).

Volgens de van oorsprong Franse denktank LEAP/E2020 heeft de mondiale systeemcrisis eind 2009 de fase van mondiale geopolitieke ontwrichting bereikt: het huidige wereldsysteem begint steeds meer te wankelen. In het novembernummer van hun online bulletin GEAB geven de onderzoekers hun vooruitblik op de te verwachten ontwikkelingen in de komende maanden.

In 2012 vinden er in Frankrijk zowel presidents- als parlementsverkiezingen plaats, terwijl in 2013 in Duitsland een nieuwe Bondsdag wordt gekozen. Het onderzoeksteam verwacht dat de politieke machtsverhoudingen in deze twee belangrijkste landen van de eurozone op hun kop gezet zullen worden: in Frankrijk een ruk naar rechts, in Duitsland een ruk naar links.

Persbericht bij GEAB nr. 49 (16 november 2010)

Op 24 maart 2009 hebben we aan de vooravond van de G20-top in Londen in de internationale editie van de Financial Times een open brief aan de G20-leiders gepubliceerd. Daarin schreven we dat de fundamentele hervorming van het internationale monetaire systeem de centrale kwestie was bij elke poging om de huidige crisis op te lossen. Maar, zoals de mislukking van de G20-top op 11 en 12 november in Seoul weer heeft bewezen, is de gelegenheid om voor het einde van de zomer van 2009 zo'n hervorming op een vreedzame manier te realiseren, helaas ongebruikt voorbijgegaan. Een nieuwe kans zal zich volgens ons pas weer voordoen in 2012/2013, als een groot aantal van de huidige politieke leiders van de belangrijkste G20-landen vervangen zal zijn. Zoals we in het najaar van 2009 al voorspelden, kampt de wereld momenteel met een mondiale geopolitieke ontwrichting: de toenemende politieke nervositeit, de economische problemen, de overheidstekorten en de monetaire ruzies zijn de voorboden van grote geopolitieke schokken. De G20-top in Zuid-Korea heeft de hele wereld duidelijk gemaakt dat de Amerikaanse dominantie van de internationale agenda ten einde is en vervangen is door een algemene stemming van 'ieder voor zich'. Daarmee is een nieuwe fase van de crisis begonnen, die ons dwingt om opnieuw te waarschuwen: de wereld staat op het punt een kritische drempel in deze fase van mondiale geopolitieke ontwrichting te overschrijden. En zoals dat altijd het geval is bij complexe systemen, zal een dergelijke overschrijding een reeks van niet-lineaire verschijnselen veroorzaken die gekenmerkt worden door terugkoppelingen en drempelwaarden: vanaf het voorjaar van 2011 zullen we op economisch, monetair, financieel, sociaal en politieke terrein te maken krijgen met ontwikkelingen die niet verlopen volgens de gebruikelijke regels en traditionele verwachtingen.

De huidige crisis wordt gekenmerkt door ontwikkelingen op wereldschaal, die zich afspelen op twee verschillende, maar onderling samenhangende, niveaus. Aan de ene kant is de crisis een uiting van de fundamentele veranderingen in de mondiale economische, financiële en geopolitieke werkelijkheid. Ze versnelt en vergroot de onderliggende trends die al enkele decennia aan het werk zijn en die we sinds januari 2006 regelmatig in ons bulletin GEAB hebben beschreven. Aan de andere kant weerspiegelt de crisis de alsmaar groeiende maatschappelijke bewustwording van deze veranderingen. Dit toenemende bewustzijn zelf is een verschijnsel van massapsychologie op wereldschaal en beïnvloedt niet alleen de manier waarop de crisis zich ontwikkelt, maar ook de snelheid waarmee dat gebeurt. In de afgelopen jaren hebben we verscheidene keren 'buigpunten' in de crisis voorspeld als gevolg van 'plotselinge sprongen' in deze maatschappelijke bewustwording van op handen zijnde veranderingen. Volgens ons zijn alle voorwaarden voor zo'n'breuk' aanwezig in de gebeurtenissen rond de G20-top van Seoul: de mondiale geopolitieke ontwrichting wordt nu voor iedereen glashelder. Op grond hiervan voorspellen we dat in het voorjaar van 2011 een kritische drempel overschreden zal gaan worden en waarschuwen we voor de chaotische gevolgen daarvan. Deze drempel bestaat volgens ons uit zes belangrijke onderdelen, waarvan we er drie in dit persbericht nader toelichten.

Einde aan kwantitatieve versoepeling: Fed onder 'huisarrest'
Het besluit van de Amerikaanse centrale bank, de Fed, tot een tweede ronde van kwantitatieve versoepeling ('quantitative easing'; het bijdrukken van geld) - door de komende maanden voor 600 miljard dollar aan Amerikaanse staatsobligaties op te kopen - heeft voor het eerst sinds 1945 geleid tot felle protesten van alle andere wereldmachten: Japan, Brazilië, China, India, Duitsland, de ASEAN-landen, .... Niet de beslissing zelf van de Fed is zo bijzonder, maar wel het feit dat voor het eerst de Amerikaanse centrale bank op een openlijke en vastberaden wijze een draai om de oren krijgt van de rest van de wereld. Er is geen sprake meer van de gemoedelijke sfeer die gebruikelijk is tijdens de jaarlijkse internationale bijeenkomst van centrale bankiers. Het lijkt erop dat de dreigende taal van Ben Bernanke, de voorzitter van de Fed, aan het adres van zijn collega's tijdens de laatste vergadering afgelopen augustus in Jackson Hole niet het gehoopte effect heeft gehad. In Seoul heeft de rest van de wereld duidelijk gemaakt niet van plan te zijn te accepteren dat de Fed naar eigen behoefte dollars blijft drukken om zo de Amerikaanse problemen op te lossen op kosten van alle andere landen van de wereld. De dollar moet weer een normale nationale valuta worden: de munt van een land en dus het probleem van dat land. Er moet een einde komen aan de periode - die in 1971 begon toen Nixon eenzijdig de omwisselbaarheid van de dollar in goud opschortte - waarin de dollar weliswaar de munt van een land was, maar het probleem van de rest van de wereld. We zien in deze laatste weken van 2010 dat de Fed rekening moet gaan houden met de mening van die andere landen. De bank is nog niet onder voogdij geplaatst, maar staat wel onder 'huisarrest'. We kunnen nu al voorspellen dat er geen derde ronde van kwantitatieve versoepeling komt - ook al denken Amerikaanse bankiers en politici daar anders over - of het zou eind 2011 moeten zijn, maar dan in het kader van een omvangrijk geopolitiek conflict en de ondergang van de Amerikaanse dollar.

Politieke patstelling in Washington: VS op drift, dollar in vrije val, en dreigende bezuinigingen in 2011

Bezuinigingen in Europa: toenemend sociaal verzet; opkomend populisme; gevaar van radicalisering van jongeren; hogere belastingen van Parijs tot Berlijn, van Lissabon tot Dublin, van Vilnius tot Boekarest, van Londen tot Rome, ... de protestmarsen en stakingen breiden zich uit. In het Europa van eind 2010 wordt de sociale dimensie van de mondiale geopolitieke ontwrichting duidelijk zichtbaar. De verschillende uitingen van sociaal verzet hebben de bezuinigingsprogramma's van de Europese regeringen nog niet kunnen stoppen, maar wijzen wel op een duidelijke maatschappelijke ontwikkeling: de publieke opinie ontwaakt uit de apathie waarin ze sinds het begin van de crisis verkeerde, en wordt zich plotseling bewust van de duur en de sociale en financiële kosten ervan. Bij de volgende verkiezingen zullen de huidige regeringen een hoge prijs gaan betalen voor het feit dat ze menen zonder een eerlijke lastenverdeling publieke ondersteuning voor hun bezuinigingsplannen te kunnen krijgen. Ze blijven ondertussen de recepten van voor de crisis toepassen: neoliberale oplossingen gebaseerd op belastingverlaging voor de rijken en verhoging van de indirecte belastingen, zoals de btw. De volgens ons onvermijdelijke toename van sociale conflicten en de politieke veranderingen in een groot aantal landen bij de volgende verkiezingen zullen leiden tot twijfels over de juistheid van deze oplossingen en tot een dramatische groei van populistische en extremistische partijen: het politieke klimaat in Europa zal verharden. Daarnaast mogen we een toename verwachten van gewelddadige reacties van de jongere generaties in het licht van wat steeds meer lijkt op een onbewuste poging van een deel van de babyboomers om de kosten van hun welstand op de jongeren af te wentelen. Die zullen waarschijnlijk radicaliseren als ze het idee krijgen dat de situatie hopeloos is en er geen compromis bereikt kan worden. Als er geen maatregelen komen ter verhoging van de belastinginkomsten, dan is in hun ogen de enige geloofwaardige uitweg het snijden in de bestaande pensioenen, en niet de verhoging van hun studiekosten. Vandaag is altijd een compromis tussen gisteren en morgen, vooral als het de belastingen betreft. De meest waarschijnlijke fiscale gevolgen van deze ontwikkelingen zullen een belastingverhoging voor hoge inkomens en kapitaalopbrengsten zijn, een nieuwe belasting voor banken en het opwerpen van nieuwe importbarrières aan de Europese grenzen. De handelspartners van de EU moeten daar op korte termijn al rekening mee gaan houden.

Versterking van eurozone, Europese manipulatie van eurokoers

Verenigd Koninkrijk: voormalige grootmacht wankelt

Japan: laatste pogingen om Chinese macht te weerstaan
Al enkele weken zijn Tokio en Beijing verwikkeld in een ongekend hevige diplomatieke strijd naar aanleiding van onder andere de schending van de Japanse territoriale wateren door een Chinese vissersboot en de massale Chinese aankopen van Japanse activa waardoor de yen in waarde daalde. De twee grootmachten hebben hierover harde taal gebezigd, hun bilateraal overleg op hoog niveau opgeschort en een beroep gedaan op de publieke opinie. Voor de landen in de regio onthult de internationale reikwijdte van dit Chinees-Japanse dispuut dat de VS erin schitteren door afwezigheid. Terwijl deze ruzie duidelijk laat zien dat Beijing vastbesloten is om erkend te worden als de overheersende macht in Oost- en Zuidoost-Azië, en Japan zich fel tegen deze regionale Chinese hegemonie wenst te verzetten, valt niet te ontkennen dat de macht die deze regio van de wereld al sinds 1945 overheerst, de VS, vreemd genoeg nu niet mee aan tafel zit. We zijn er momenteel dus getuige van dat China zijn nieuwe invloed op Japan aan het uittesten is en dat Japan van zijn kant wil nagaan hoeveel speelruimte de VS in Azië nog hebben tegenover China. De gebeurtenissen van de afgelopen weken hebben laten zien dat de VS er de voorkeur aan geven niet betrokken te raken in deze krachtmeting. De reden daarvoor is de politieke patstelling in Washington en de Amerikaanse economische en financiële afhankelijkheid van China. Dit gegeven versnelt in Azië ongetwijfeld de bewustwording van het feit dat een nieuwe mijlpaal gepasseerd is in de regionale verhoudingen en dat Japan, dat verzwakt is door een eindeloze recessie, zijn economische belangen op de Chinese markt de laatste tijd heeft zien verslechteren.

Deze reeks van gebeurtenissen rond een G20-top die overduidelijk niet in staat was de economische, financiële en monetaire spanningen tussen de belangrijkste deelnemers op te lossen, heeft geleid tot een beslissende toename van de wereldwijde maatschappelijke bewustwording van het huidige proces van mondiale geopolitieke ontwrichting. Op zijn beurt zal dit toegenomen bewustzijn vanaf begin 2011 de veranderingen in het internationale systeem en binnen de verschillende gemeenschappen versnellen en vergroten, en daarbij niet-lineaire chaotische verschijnselen veroorzaken. De belangrijkste daarvan is volgens ons dat de VS in het voorjaar van 2011 zullen beginnen aan een periode van drastische bezuinigingen. Maar we sluiten ook niet uit dat een van de verrassingen van de komende 18 maanden de aankondiging zal zijn dat de Chinese economie vanaf 2012 de Amerikaanse zal hebben ingehaald.

Bron: www.leap2020.eu
Vertaling en bewerking: Louis Wilms