Maarten Muis
De reactie van de rechtse partijen, Geert Wilders voorop, op het 28 februari gepubliceerde SP-manifest 'Armoede werkt niet' was dat het demagogisch was en een valse voorstelling gaf van de aangekondigde ingrepen in de sociale zekerheid en de Sociale Werkvoorziening. Zijn de kansen voor chronisch zieken, gehandicapten en langdurig werklozen op een baan echt dusdanig groot dat het deze ingrepen in de sociale zekerheid rechtvaardigt? Het antwoord op die vraag maakt duidelijk dat het tijd is om uit het defensief te treden en breed aan de slag te gaan met de offensieve eisen.
In het regeerakkoord staat een nieuwe regeling voor de sociale zekerheid die de Wajong, WWB (Bijstand) en specifieke regelingen zoals de WIJ-uitkering voor jongeren samenvoegt. Wat tot nu toe uitlekt van de plannen is dat met name het invoeren van een strengere toetsing van het eigen vermogen en het laten meetellen van de inkomens van partners en ouders grote gevolgen hebben voor de mensen die nu in de Wajong zitten. Het feit dat volgens onderzoek in mei 2010 van TNS-NIPO een meerderheid van 76 procent van de ondervraagden het eens was met de stelling dat er niet op de Wajong bezuinigd mag worden, wordt door de regering terzijde geschoven.
Toch is alleen defensief opkomen voor het behoud van de Wajong niet voldoende. Links Nederland moet ook oog hebben voor de uitsluitende werking van deze uitkering. Met deze regeling wordt een grote groep mensen in Nederland van jongsaf aan uitgesloten van volwaardige deelname aan de maatschappij.
De kans dat iemand met een Wajonguitkering door tekort aan financiële middelen, het vervreemdende effect van een bestaan zonder arbeid en het gemis van dagelijks contact met collega's tot eenzaamheid vervalt, is levensgroot. Uit onderzoek gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Public Library of Science Medicine en besproken in The Economist van 24 februari jongstleden blijkt dat eenzaamheid even dodelijk is als roken en drinken. De wetenschapper Dr. Steven Cole van de University of California, VS, vond dat door te weinig sociaal contact bepaalde genen minder actief waren waardoor virale infecties minder goed door het lichaam bestreden worden. Sociale uitsluiting werkt dus door tot op het niveau van de genen en maakt ziek.
Het bedrijfsleven sluit vaak mensen die psychisch en lichamelijk niet tiptop gezond zijn uit van een vast dienstverband. Dat het bedrijfsleven zonder de stok achter de deur van een quotaregeling een grote groep mensen vanuit de Wajong of Bijstand in vaste dienst gaat nemen is dus een illusie. Meestal pikken de bedrijven wel tijdelijk de krenten uit de pap: de supergemotiveerde jongeren met een arbeidsbeperking die goedkoop zijn door de loondispensatie (mogelijkheid tot betalen van minder dan het minimumloon) en kunnen terugvallen op een uitkering als het mis gaat. Maar als het wat moeilijker wordt, bijvoorbeeld als de arbeidskrachten ouder en minder flexibel zijn of gewoon te ziek, haken ze meestal af wat betreft 'sociaal ondernemen'. Ook de publieke sector maakt het imago van een sociale werkgever in veel gevallen niet waar.
Het doel van de ingrepen in de sociale zekerheid is tevens om uitkeringsgerechtigden de flexibele schil van het bedrijfsleven in te jagen. Mensen met een bijstandsuitkering worden zoveel mogelijk gedwongen om kortdurende baantjes zoals de kerstpost van TNT of het inpakken van kerstpakketten te accepteren. De concurrentie met goedkope arbeidsmigranten uit Oost-Europa om banen in de bouw en landbouw kunnen Wajongers al helemaal vergeten.
Meer dan korte periodes werk tegen minimale beloning zitten er voor uitkeringsgerechtigden vaak niet in. Uit recent onderzoek van het UWV kwam naar voren dat mensen met een flexibel contract die ziek worden bijna nooit meer in een vast dienstverband terechtkomen (Monitor Arbeidsbeperkten en Werk). Zij verdwijnen vaak weer in een van de uitkeringen die de regering nu wil samenvoegen. Zeker als ze de leeftijd van vijftig jaar gaan naderen.
Het al jaren durende arbeidsmarktbeleid en de nieuwe regelingen van sociale zekerheid gedicteerd vanuit Europa creëren voor een steeds grotere groep mensen een stresserende knipperlichtrelatie van baan-uitkering, baan-uitkering, baan-uitkering, baan en dan definitief uitkering. En dat kost vooral de werkende mensen veel aan premies en belastingen. Terwijl de kapitalistische ondernemingen de vruchten plukken van deze flexibele en uiterst winstgevende arbeidskracht.
De eis zou nu moeten zijn een gegarandeerd recht op vast werk voor mensen uit de Wajong en de bijstand. En niet via mechanismen, zoals loondispensatie, die de cao ondergraven en van hen tweedeklas werknemers maken. Er moet snel een begin gemaakt worden met het invoeren van een quotum van het aantal mensen met een arbeidsbeperking dat het bedrijfsleven in vaste dienst moet nemen.
De offensieve eis moet zijn dat de overheid in plaats van de multinationals, rijken en werkgevers te bevoordelen, werk gaat maken van het creëren van banen. Dus geen ambtenaren met ontslag, maar gemeentelijke en rijksbedrijven opzetten waarin mensen aan de slag kunnen met zinnig werk voor een volwaardig loon in vast dienstverband. Een hogere en meer rechtvaardige arbeidsparticipatie van uitkeringsgerechtigden kan alleen verwezenlijkt worden als mensen op de eerste plaats komen en niet de winst.