Mondiale systeemcrisis

Markt voor Amerikaanse staatsobligaties gaat instorten

Ondergangsstemming in de Amerikaanse industriestad Detroit. WWP meldde dat uit deze stad, voornamelijk bewoond door Afro-Amerikaanse mensen, de laatste tien jaar een kwart van de inwoners is vertrokken. Een belangrijk deel daarvan is door de banken de stad uitgejaagd door de zogenaamde 'foreclosures': huisuitzettingen omdat de hypotheek niet meer betaald kan worden. (Foto: Roche Photo/Flickr/by-nc-sa)

In het maartnummer van het online bulletin GEAB vervolgt de denktank LEAP/E2020 zijn analyse van de wereldwijde geopolitieke ontwrichting, de actuele fase van de mondiale systeemcrisis. Het nummer is in zijn geheel gewijd aan de gevolgen van de Japanse catastrofe voor de wereldwijde inflatie en de geopolitiek, en meer in het bijzonder aan de oorzaken van de 'meltdown' van de markt voor Amerikaanse staatsobligaties (US Treasury Bonds) in de tweede helft van 2011.

Persbericht bij GEAB nr. 53 (17 maart 2011)

Naast de tragische menselijke gevolgen heeft de vreselijke ramp die onlangs Japan trof ook effect op de wereldeconomie. Zo wordt de wankele markt voor Amerikaanse staatsobligaties er verder door verzwakt. In het vorige nummer van GEAB hebben we al uiteengezet hoe de opeenvolgende Arabische volksopstanden in de loop van 2011 de val van de 'oliedollarmuur' zullen veroorzaken en daarmee het einde van de massale aankopen van Amerikaanse staatsobligaties door de Golfstaten. In dit nummer beschrijven we onze verwachting dat de plotselinge schok die de Japanse economie heeft getroffen er niet alleen toe zal leiden dat Japan stopt met zijn aankopen van Amerikaanse staatsobligaties, maar de autoriteiten in Tokio ook ertoe zal dwingen om een aanzienlijk deel van hun reserves aan Amerikaanse staatsobligaties te verkopen, om zo de enorme kosten te kunnen financieren van de stabilisatie, de wederopbouw en het herstel van de Japanse economie.

In december 2010 bezaten Japan en de Golfstaten samen 25 procent van de totale Amerikaanse overheidsschuld (die toen 4,4 biljoen dollar bedroeg), terwijl China goed was voor 20 procent. Tegen deze achtergrond zullen de gevolgen van de nieuwe situatie in Japan en de Golfstaten, en de toenemende aarzeling van China om te blijven investeren in de Amerikaanse overheidsschuld, volgens ons ertoe leiden dat de markt voor Amerikaanse staatsobligaties in de tweede helft van 2011 zal instorten en dat de Fed, de Amerikaanse centrale bank, dan als enige koper zal overblijven [1].

De huidige crisis op de Amerikaanse markt voor Munis (obligaties uitgegeven door de Amerikaanse lokale en regionale autoriteiten) en de geruchten dat in Europa mogelijk sprake zal zijn van een herstructurering (en dus een gedeeltelijke afschrijving ) van de staatsschulden van de perifere EU-landen (inclusief het Verenigd Koninkrijk), versnellen volgens ons de ontwikkelingen. Veelzeggend in dit verband is dat PIMCO, de beheerder van 's werelds grootste obligatiefonds, eind februari 2011 begonnen is om zijn bezit aan Amerikaanse staatsobligaties af te stoten. En dat was vóór de ramp in Japan!

Er zijn naast de Japanse en de Arabische schokken nog vier andere omstandigheden die de ondergang van de markt voor Amerikaanse staatsobligaties zullen versnellen:

de bezuinigingspolitiek van de Amerikaanse regering zal de begrotingsproblemen van de staten verergeren en daarmee de klassenstrijd verhevigen (zoals momenteel in Wisconsin);
de Fed zal niet in staat zijn een derde ronde te starten van kwantitatieve versoepeling (het bijdrukken van extra dollars);
de rentetarieven zullen tegen de achtergrond van de wereldwijde inflatie stijgen;
de dollar zal zijn internationale status als 'veilige haven' verliezen.

Al deze zaken staan natuurlijk met elkaar in verband en, zoals karakteristiek is voor een grote crisis, ze versterken elkaar, waardoor een massieve schok in het tweede kwartaal van 2011 onvermijdelijk wordt. We zouden er zelfs nog een vijfde omstandigheid aan toe kunnen voegen: de volledige verlamming van de Amerikaanse politiek. De dagelijkse confrontatie op bijna alle terreinen tussen de Republikeinen (die door de successen van de TeaPartybeweging nog verder naar rechts opgeschoven zijn) en de Democraten (die gefrustreerd moeten toezien hoe Obama keer op keer zijn verkiezingsbeloften breekt, zoals nu weer rond de sluiting van Guantánamo Bay) ontmaskert Washington steeds meer als een 'narrenschip' dat op de golven van de gebeurtenissen heen en weer geworpen wordt, zonder richting, zonder strategie, zonder strijdlust en zonder mogelijkheden om het roer weer over te nemen. (In Frankrijk zien wij overigens een vergelijkbare situatie ontstaan.) Met andere woorden, wanneer de markt voor Amerikaanse staatsobligaties begint in te storten, verwachten wij vanuit Washington niets anders dan een luid gejammer, dat de crisis alleen maar zal verergeren.

De drievoudige ramp die Japan heeft getroffen (aardbeving, tsunami en nucleaire crisis), is van een zodanige omvang dat de mondiale systeemcrisis, en in het bijzonder het proces van wereldwijde geopolitieke ontwrichting, erdoor versneld en verergerd zal worden. De omvang van de verwoesting, de directe gevolgen voor de energievoorziening van de derde (of vierde) economie van de wereld [2] en de ernst van het ongeluk in de kerncentrale vormen samen een van die grote schokken waar het huidige internationale systeem geen antwoord meer op heeft. Zoals we in januari al zeiden, is 2011 een jaar dat geen genade zal kennen.

Japan is toch al ernstig verzwakt door een chronische economische crisis die al twintig jaar duurt, en heeft een overheidsschuld die tot de hoogste ter wereld behoort. En dit land ziet zich nu geconfronteerd met de noodzaak om zowel een grootschalige wederopbouw te financieren als belangrijke hervormingen door te voeren in een onzekere tijd met een beperkte hoeveelheid beschikbare energie en een verstoring van de aanvoerlijnen in handel en industrie. Daarbij komt dat Japan al enkele decennia een fundamenteel onderdeel van de internationale orde is, dat Tokio een van de belangrijkste financiële centra van de wereld is (met Londen en New York een van de belangrijkste valutamarkten) en dat de Japanse bedrijven de wereldeconomie voorzien van een onmisbare hoeveelheid elektronische onderdelen. En tenslotte is Japan naast het Verenigd Koninkrijk de belangrijkste bondgenoot die de VS de afgelopen vijftig jaar in staat stelde om de mondiale economische, monetaire en financiële zaken te controleren.

Tegen de achtergrond van de toenemende kracht van China en de verdere verzwakking van de VS wordt deze Amerikaanse bondgenoot nu al een aantal jaren steeds sterker binnen de Chinese invloedssfeer getrokken. De crisis die door de aardbeving is veroorzaakt, zal volgens ons deze ontwikkeling versnellen, omdat vandaag de dag alleen China in staat is Japan massieve financiële hulp te verschaffen, onder andere door zijn grote reserves aan Amerikaanse staatsobligaties en dollars (waar China overigens graag vanaf wil). Bovendien kan China direct hulp bieden door zijn enorme markt nog verder open te stellen voor Japanse bedrijven [3].

Met betrekking tot de wereldwijde inflatie kunnen we nu al een vijftal wegen aanwijzen waarlangs de Japanse crisis de huidige inflatoire druk zal versterken:

het abrupte einde aan de uitbreiding van de civiele kernindustrie wereldwijd zal op korte termijn de prijzen van olie, gas en kolen doen stijgen;
het tekort aan veel essentiële elektronische onderdelen als gevolg van stroom- en transportproblemen bij Japanse bedrijven zal de prijzen van elektronische producten (van computers tot tv's en telefoons) opdrijven;
de toename van de Japanse import van voedsel (met name rijst) en brandstof, die het gevolg is van het feit dat de getroffen regio een van de belangrijkste landbouwgebieden van Japan is en ook veel olieraffinaderijen herbergt, zal de wereldprijzen van voedsel en energie opstuwen;
de verdere stagnatie van de wereldeconomie en de wereldhandel als gevolg van het bijna tot stilstand komen van de Japanse economie - de kampioen van zowel de export en als de goedkope 'just-in-time' productie - zal een prijsverhogend effect hebben;
en tot slot het dubbele fenomeen van enerzijds het waardeverlies van de yen door de massieve liquiditeitsinjecties door de Japanse centrale bank en anderzijds de toename van de rentetarieven omdat Japan op korte termijn enorme kredieten nodig heeft voor zijn wederopbouw.

Bij deze verwachtingen gaan we niet uit van het zwartste scenario, waarin de wijde omgeving van Tokio ernstig radioactief besmet raakt na een explosie in de kerncentrale van Fukushima. In dat geval zou, zoals bij Tsjernobyl, een gebied ontruimd moeten worden waarin meer dan 35 miljoen mensen wonen en dat een belangrijk knooppunt is in de wereldeconomie. Dat zou een humanitaire ramp van tot nu toe ongekende omvang betekenen en leiden tot een onmiddellijke verstoring van de wereldeconomie en van de financiële en monetaire markten. Simpel gezegd, er is geen 'Plan B' voor een 'plotselinge sluiting' van een zo belangrijk mondiaal knooppunt als Tokio en zijn omgeving.

Ook al vertrouwen we erop dat deze extreme situatie zich niet zal voordoen, toch blijven we van mening dat de schok die nu is opgetreden, zal leiden tot een plotselinge verdieping van de mondiale systeemcrisis en dat de markt voor Amerikaanse staatsobligaties in de tweede helft van 2011 daarvan het eerste slachtoffer zal zijn. Gelukkig hoeft het ergste scenario zich niet voor te doen, maar de huidige situatie is zonder twijfel ernstig genoeg.

Noten:

[1] Al voor de Japanse ramp werd vermoed dat de Fed via allerlei kanalen meer dan 70% van alle nieuwe Amerikaanse staatsobligaties opkocht. In de komende weken zal dit percentage gaan oplopen tot 90 of 95 procent, omdat ook het Verenigd Koninkrijk, ondanks zijn slaafse houding ten opzichte van de VS, door de gevolgen van de crisis niet meer in staat is als koper op te treden. De Britse centrale bank is te druk met het opkopen van de eigen Britse staatsobligaties. (Overigens dreigt in het Verenigd Koninkrijk een hongeroproer als de voedselprijzen zo hard blijven stijgen als in de afgelopen weken.)
[2] Beschouwt men de eurozone al als één economie (Euroland) of nog steeds als een verzameling van afzonderlijke landen? De top van 11 maart heeft in elk geval de budgettaire en financiële integratie van de eurozone verder versterkt. Met een bruto binnenlands product van 8,4 biljoen dollar staat Euroland op de tweede plaats achter de VS met 10,4 biljoen dollar, en ligt ver voor op China (4,1 biljoen dollar) en Japan (3,9 biljoen dollar).
[3] Het Japanse publiek dat toch al zeer kritisch staat ten opzichte van de massale Amerikaanse militaire aanwezigheid in Japan, zal zich in versterkte mate afvragen waar die tegenwoordig nog goed voor is, nu ze in de huidige catastrofale situatie geen adequate hulp weet te bieden. Hier zien we net als bij de volksopstanden in de Arabische wereld, dat het immense Amerikaanse militaire apparaat steeds nuttelozer wordt, omdat het geen invloed meer kan uitoefenen op de belangrijke mondiale ontwikkelingen.

Bron: www.leap2020.eu

Vertaling en bewerking: Louis Wilms