De collega's van Ahmet Şık sturen iedere week afbeeldingen van zichzelf waarop hun mond wordt gesnoerd naar de gevangenis (niet afgebeeld). Op de foto demonstratie voor vrijlating. (Foto: http://www.tanikolmakistiyoruz.com)
Eda Yenil
De Ergenekon-zaak houdt de laatste vier jaar vrijwel iedereen bezig in Turkije. Wat er precies achter steekt is niet duidelijk (*). Door recente aanhoudingen van een aantal journalisten neemt de aandacht onder de bevolking toe. De reden hiervoor is dat de officier van justitie heeft besloten om een nog niet gepubliceerd boek, namelijk Imamin Ordusu (Leger van de Imam) in beslag te laten nemen. Tijdens deze inbeslagneming is de originele versie van het boek, hoewel dit in strijd is met het Turkse Wetboek van Strafrecht, meegenomen door de politie.
Ahmet Şık is journalist - fotograaf, tevens schrijver van het inbeslaggenomen boek. In eerste instantie werd er niet verteld waarom hij werd aangehouden. Ahmet Şık staat bekend om zijn artikelen over martelingen, vermoorde mensen waarvan de dader op het kerkhof ligt, mensen die verdwenen zijn nadat zij werden aangehouden en dergelijke voorvallen.
Sinds de Ergenekon-zaak begon wordt er geprobeerd om verschillende actoren onder één hoedje te brengen, onder de naam van één beweging: de Ergenekon-beweging. Rondom deze zaak zijn intussen al veel wetten geschonden. Bij iedere aanhoudingsronde is de geloofwaardigheid van de zaak steeds meer afgenomen. Het is daarom gedeeltelijk wel te begrijpen dat mensen die van mening zijn dat de Ergenekon-zaak opgelost moet worden, vinden dat het politie optreden nu te ver gaat.
In de Ergenekon-zaak krijgt iedereen die zich over de AKP en/of over Fettullah Gülen negatief uitlaat direct te maken met de politie. Men wordt dan beschuldigd van het lidmaatschap van de Ergenekon-beweging. Maar wat de Ergenekon-beweging inhoudt, is helemaal niet duidelijk. Ook niet wat de politie en de rechterlijke macht hieronder verstaan. Het begrip wordt heel erg opgerekt en kan voor van alles en nog wat worden gebruikt. Vandaar dat iedereen er wel eens mee te maken kan krijgen. Vooral mensen die daarover teksten publiceren, worden aangesproken. Maar ook maffiabazen, verzetsstrijders en laatst nog enkele theologen.
Na de laatste aanhoudingsronde hebben onder andere journalisten, de Orde van Advocaten, TKP en verschillende burgerinitiatieven geprotesteerd tegen de houding van de politie en de officier van justitie, Zekeriya Öz. De zaak wordt meer geleid door de politie dan door de rechterlijke macht. Dit is ook de reden waarom de Orde van Advocaten hiertegen protesteert. De onrechtmatige houding van de officier van justitie en de ingrepen door de politie, worden meer gezien als een bedreiging vanuit de nieuwe rechterlijke macht onder invloed van de regering. De regering heeft ervoor gezorgd dat de huidige rechterlijke macht zo is hervormd dat deze alleen in het belang van de AKP mensen is gaan aanhouden. Wie over 'Ergenekon' wat zegt of er tegenin gaat, wordt bedreigd met aanhouding.
In Turkije probeert men de uitvoerende macht over te laten aan de religieus liberalen en de oppositie aan het democratisch liberalisme. De Ergenekonzaak dient ervoor dit te bewerkstelligen. De democratische liberalen waren eerst van mening dat de zaak snel beëindigd moest worden, maar nu schrijven ze veel voorzichtiger, omdat zij nu zelf bang zijn dat zij ook kunnen worden aangehouden. Een aantal wil de procedure nog steeds doorzetten en realiseert zich wel dat de ware bedoelingen van de zaak totaal anders zijn dan wat er wordt beweerd.
De zaak zal zeker nog een lange tijd duren. De AKP gebruikt de zaak namelijk ook om mensen te dwingen de partij te steunen tijdens de verkiezingen. "Wie zich hieraan niet houdt, zal voor de gevolgen ervan moeten opdraaien", wordt vaak gezegd door de premier. En de mensen die dit niet zullen pikken zeggen "ook als degenen die zich hiermee bezighouden voor de gevolgen zullen opdraaien, zullen wij ons hiermee toch blijven bezighouden."
(*) Volgens de regering is Ergenekon een geheime, extreem-nationalistische organisatie die onder meer moordaanslagen zou beramen om de Turkse maatschappij te destabiliseren en zo de weg te bereiden voor militaire interventie om een einde te maken aan het bewind van de AKP. De naam Ergenekon verwijst naar een mythe over het ontstaan van de Turkse natie. De zaak werd aan het rollen gebracht toen in juni 2007 in een huis in Istanbul een munitiedepot werd gevonden. In januari 2008 werden enkele tientallen verdachten opgepakt, in maart volgde een tweede en op 1 juli, de dag dat het proces tegen de AKP begon, een derde arrestatiegolf. In totaal werden 58 personen gearresteerd. Onder de verdachten bevinden zich journalisten, zakenlieden, politici en hoge (oud-)militairen. De AKP houdt er volgens de nationalisten een geheime, islamitische agenda op na die het seculiere karakter van Turkije ondermijnt.
Ergenekon is een product van wat in Turkije wordt aangeduid met 'derin devlet', ofwel de 'diepe staat'. Een netwerk van duistere, ondergrondse organisaties rond de geheime diensten en het leger. Hun werkwijze: intimidatie, liquidaties en doodseskaders. Er zouden honderden, misschien zelfs duizenden mensen zijn gedood. De vondst van de wapens en documenten in Istanbul kwam de AKP en haar aanhang overigens bijzonder goed uit. Ze gebruikten de ontdekking meteen om de seculiere legertop, de Generale Staf, in zijn geheel in diskrediet te brengen. Turkse islamisten zien die Staf als het grootste obstakel in hun pogingen restricties tegen religieuze uitingen op te heffen. Ergenekon, zeiden zij, was opgericht door de 'diepe staat'. Maar die is sinds 1999 aan verval onderhevig. Dit heeft de AKP er niet van weerhouden in de media al haar tegenstanders met Ergenekon te associëren.