Demonstratie tegen kernenergie in Amsterdam op zaterdag 16 april jl. (Foto Willem van Kranenburg)
Wiebe Eekman
Zaterdag 16 april: protestbijeenkomst tegen kernenergie op de Dam in Amsterdam, speeches en muziek. Het hoofdplein van Amsterdam staat afgeladen vol. Ik schat enkele duizenden om 15 uur. 'Schoon genoeg van kernenergie' is de naam van de verzamelde frontbeweging. Het is ook de inhoud van hun petitie.
Zaterdagavond werd gesproken over 76.000 handtekeningen. Een goed begin om de campagne voort te zetten, want wat mij vooral opviel was het gedrang aan de verschillende informatiestands, de honger naar betere argumenten. Op de Nederlandse NOS-televisie vergeleken ze de betoging met de grimmigere betoging tegen de kerncentrales in de jaren '70. Een duidelijke hint dat er meer moet gebeuren om nieuwe kerncentrales tegen te houden. De Nederlandse regering hoopt de vergunning voor een bijkomende kerncentrale in Borssele in Zeeland rond te krijgen tegen 2015 en de centrale opgestart te krijgen in 2020. "De ervaring van Japan zou verwerkt worden in het ontwerp".
En "kernenergie is toch zuivere CO2-vrije energie, goed voor het klimaat, niet?" Het klinkt bijzonder vreemd in de oren dat het klimaat als een hoofdargument wordt uitgespeeld, door diezelfde hoge beleidsmensen die de recente jaren stokdoof bleven in het grote klimaatdebat en elke vooruitgang blokkeerden. Dat stinkt!
Nee, het licht zal niet uitgaan, als we tegelijk steenkoolcentrales en kerncentrales uitbannen. Nee, kernenergie stoot indirect wel CO2 uit en Ja, verergert de opwarming van de aarde. Nee, kernenergie is géén goede overgang naar duurzame hernieuwbare vormen van energie. Nee, kernenergie kan niet zodanig beveiligd worden dat het gebruik aanvaardbaar is. Ja, een klimaatvriendelijk energiebeleid kan op korte termijn, zonder kernenergie.
De energiemix in Nederland verschilt wat van die in België. Aardgas is goed voor 58 procent, 22 procent is steenkool, hernieuwbaar is 9 procent, kernenergie is 4 procent, en vanuit het buitenland wordt nog 4 procent energie ingevoerd. Ik haal de cijfers uit een blaadje van Greenpeace Nederland. Greenpeace biedt nog meer statistische informatie. Ze maken de som van alle nu reeds tegen het jaar 2020 geplande bijkomende productiecapaciteit voor energie, van welke aard ook. Ze komen uit op een totaal van 276 TWh capaciteit tegenover het huidig verbruik (cijfers van 2009) van 117 TWh. Dat is 235 procent! Terwijl de toename van de vraag in het jaar 2020 slechts op 140 TWh geschat wordt. Stel je voor er zal dan 136 TWh of 49 procent overcapaciteit zijn! Onder kapitalistische omstandigheden betekent dat crisis en sluiting van productie-eenheden.
Hoogstwaarschijnlijk zullen dan de windmolens er het eerst aan moeten geloven. Als we strijd voeren voor een klimaatvriendelijk energiebeleid kan het anders uitpakken. Weiger om te beginnen de uitbreiding van steenkoolcentrales en kerncentrales, die hebben al tezamen 75 TWh of 55 procent van de overcapaciteit. Sluit bovendien de bestaande kolencentrales en bestaande kerncentrale, dan doe je er nog 30 TWh of 22 procent van de overcapaciteit af. Blijft nog 31 TWh of 23 procent overcapaciteit over die gebruikt kan worden voor uitvoer. Relatief meer klimaatvriendelijke energie, waarmee bijvoorbeeld de omschakeling in België kan worden geholpen.
Maar zoals gezegd, het zal strijd vergen om die weg in te slaan. De klimaatbeweging in Nederland zal de handen ineen moeten slaan met de vakbonden, zoals dat in België al gebeurt. Het stopzetten van de kerncentrales betekent absoluut géén arbeidsplaatsenverlies. Want een kerncentrale veilig sluiten en afbreken duurt minimaal 30 jaar en vergt de eerste 15 jaar een volledige bemanning. Het verlies aan arbeidsplaatsen in de steenkoolcentrales wordt ruimschoots opgevangen in de overschakeling naar hernieuwbare energie en de uitbreiding met moderne efficiënte gascentrales.
Kerncentrales zijn niet CO2-neutraal. Omdat je de hele productieketen in rekening moet brengen en niet enkel de energieopwekking in de centrale zelf. Voor steenkoolcentrales brengen we ook de ontginning en het transport in rekening plus de afvalverwerking.
Weet je dat voor 1,5 kg bruikbaar uranium, 1000 kg uraniumerts nodig is? En dat wordt nog erger omdat de rijkere ertslagen bijna uitgeput zijn. Alleen al het verwerken van de tonnen erts kost zoveel fossiele energie in de productielanden dat een kerncentrale al voor 30 procent van de CO2 uitstoot van een gewone gascentrale staat. Reken daar de energie bij in de opwerking tot verrijkt uranium en de verdere verwerking en eeuwige opslag van de afval, dan is er géén voordeel meer tegenover een gascentrale, zeker niet tegenover een moderne centrale met warmterecuperatie.
Bovendien verspilt een kerncentrale enorme massa's warmte in de atmosfeer en in het water. In een folder van het actiecomité van Borssele las ik dat met de geloosde en verspilde warmte van de Zeeuwse kerncentrale in Borssele je theoretisch half Nederland zou kunnen verwarmen in de winter. Maar warmtetransport over die afstanden is niet doenlijk. Die geloosde en verspilde warmtevolumes zijn van een dergelijke orde van grootte dat je kan zeggen dat een kerncentrale ook rechtstreeks meewerkt aan de verdere opwarming van de aarde.
Elektriciteit is een merkwaardige energievorm: hoogwaardig omdat ze overal ingezet kan worden. Verder een secundaire vorm van energie, want ze dient opgewekt te worden uit andere vormen van energie waarbij steeds een belangrijk deel primaire energie verloren gaat. Besparing op het gebruik van elektriciteit geeft voor de meeste opwekkingsvormen drie- tot viermaal zoveel besparing op in het verbruik van primaire energie waaruit de elektriciteit opgewekt wordt. Een belangrijk element om in gedachte te houden als men over klimaat spreekt. Tenslotte dient elektriciteit opgewekt te worden op het moment dat je haar wilt gebruiken. En niet meer dan nodig is. Niet veel meer, want dan schiet het voltage omhoog en slaan overal de zekeringen door.
Opdat het licht niet zou uitgaan heb je drie soorten energieopwekking nodig. Eén voor de opwekking van de basislast, dat is wat je minimaal verbruikt dag en nacht. Standby-centrales die het verschil tussen dag en nacht opvangen en die ook ingezet kunnen worden als een centrale voor de basislast uitvalt, bij een defect of onderhoud. En dan centrales die de plotselinge pieken in het verbruik opvangen en die zeer snel in werking kunnen worden gesteld.
Je hebt steeds de combinatie van die drie soorten nodig. Dat maakt dat bij een kerncentrale steeds een andere grote centrale nodig is, meestal is dat een steenkoolcentrale. De pieken kunnen opgevangen worden door gascentrales of stookoliecentrales. Eventueel ook door windmolens. In België en Spanje zien we dat bij lager verbruik overdag altijd eerst de windmolens stilgelegd worden, ook al is er voldoende wind, omdat de kerncentrales en steenkoolcentrales weinig moduleerbaar zijn. Als er een tweede kerncentrale in Borssele in Nederland zal bijkomen zal dat in Nederland ook gebeuren.
De oplossing bestaat in het nemen van de hernieuwbare energiebronnen als eerste schakel, als eerste productie voor de basislast dag en nacht. Hernieuwbare energie is inderdaad wispelturiger in de tijd. Voor de tweede schakel hebben we pompaccumulatiecentrales nodig. De Nederlandse provincie Limburg heeft hiervoor al een plan uitgewerkt maar nog géén geld gevonden (7 miljard euro). Het uitgangspunt is eenvoudig: bij pieken in de productie van hernieuwbare energie wordt met de overtollige energie water omhoog gepompt en op hoogte opgeslagen. Bij toename van het verbruik worden de kranen opengezet en drijft het naar beneden stortende water turbines aan.
Dit bestaat in België bij Coo en bij de Lacs d'Eaux Heure. In Limburg zoekt men het echter in de diepte, men wil daar gebruikmaken van mijnschachten van 1400 meter diep, wat natuurlijk de efficiëntie van de turbines enorm opdrijft. Veel van dergelijke kleinere installaties zijn denkbaar naast andere vormen van energieopslag (zie andere artikelen van mij hierover). Om tenslotte de rest van de pieken op te vangen gebruiken we moderne gascentrales. Door die volgorde komen we met veel minder gas toe dan nu het geval is. Met die volgorde halen we ook ruim de doelstellingen die het IPCC de industrielanden oplegt. Het grote probleem is dat de kerncentrales als politiek alibi gebruikt worden om die omschakeling van het hele energiesysteem niet aan te pakken.
Dat werd na Tsjernobyl 25 jaar geleden ook gezegd. De westerse centrales waren zoveel beter beveiligd. Dat was met inbegrip van de Japanse kerncentrales, die van Amerikaanse makelij zijn. We hebben Fukushima gezien. Ik hoor mensen zeggen dat dit niet intrinsiek aan de kernenergie op zich ligt maar aan de kapitalistische huishouding. De kapitalistische winstzucht drijft naar verwaarlozing van de veiligheidsconcepten. Dat laatste is natuurlijk waar en is een belangrijk argument wat daarbij komt.
Maar kernenergie is ook intrinsiek anders en onveilig. Als kernenergie benaderd zou worden volgens de regels in de petrochemische sector zou er nooit aan begonnen worden. Er bestaat een "Seveso"-veiligheids wetgeving en filosofie voor alle bedrijven die omgaan met gevaarlijke producten in een bepaalde hoeveelheid. Die bedrijven dienen gedegen veiligheidsstudies te maken en die aan de overheid te rapporteren. De nucleaire sector werkt met even gevaarlijke stoffen maar valt niet onder de toepassing van deze regelgeving.
Vereenvoudigd kunnen we stellen dat die Seveso-wetgeving aan de betrokken bedrijven vraagt verschillende zaken te bewijzen. Ten eerste dat er géén andere veiligere productiemethode bestaat. Ten tweede dat ze alles voorzien hebben om hun productieproces stevig onder controle te houden en dat de kans op verkeerd uitdraaien statistisch verwaarloosbaar is. Ten derde, dat indien het toch mis gaat, ze zo uitgerust zijn dat de gevolgen in toom gehouden kunnen worden. Dat de schade niet buiten de hekken van de onderneming komt. En dat ze verzekerd zijn voor schade aan derden.
Zou een nationalisatie van de nucleaire sector een oplossing zijn?
In Japan wordt gesproken over een mogelijke nationalisatie van de firma TEPCO, de eigenaar van de Fukushima-centrale. Met het argument "ze hebben wel bewezen dat ze zich onverantwoord gedroegen". Dat laatste is wel waar, natuurlijk. Maar enkel een nationalisatie van de kerncentrales is een godsgeschenk aan de aandeelhouders van TEPCO. Dan zijn ze ineens af van alle verdere verantwoordelijkheid én de kosten voor het opruimwerk in de toekomst, dat nog tientallen jaren zal duren.
Natuurlijk ben ik voor een nationalisatie van de gehele energiesector. Met uitzondering van de kerncentrales, die moeten we niet nationaliseren, maar sluiten en de verdere opruimwerkzaamheden laten betalen door de aandeelhouders die zich de afgelopen dertig jaar verrijkt hebben met hoge dividenden.
Energie is een basisrecht voor iedereen. Het licht hoeft niet uit te gaan. Onze ingenieurs in België en Nederland hebben op vele studiedagen aangetoond dat de technologische oplossingen klaar liggen. Maar je hebt het probleem van de markt. De gehele energiesector en daarmee ook het klimaatbeleid kunnen we best onttrekken aan de kapitalistische marktlogica door ze te nationaliseren tot een openbare dienst.