Mondiale systeemcrisis

Drievoudige crisis in VS: begroting, obligaties en dollar

Jonge demonstrant met bord: 'Geen Bezuinigingen' tijdens het massale protest in London op 26 maart jl. (Foto MattieTK/Flickr/cc/by-nc-sa)

Overzicht van de massale demonstratie in Londen op 26 maart jl. georganiseerd door de Britse vakbonden tegen de bezuinigingsplannen van de regering Cameron. (Foto wheelzwheeler/Flickr/cc/by-nc-sa)

Netanyahu leest Obama de les. Israël weigert de grenzen van vóór 1967 te respecteren, zoals de VN willen. Netanyahu krijgt voor dat standpunt daverend applaus van het Amerikaanse Congres. De zoveelste gevoelige politieke slag in het gezicht van de Amerikaanse president. De Palestijnse regering gaat in beroep bij de VN.

VNO-NCW toren

De Europese denktank LEAP/E2020 verwacht dat in het komende najaar drie Amerikaanse problemen het mondiale economische, financiële en monetaire systeem in een megacrisis zullen storten. Het mondiale bancaire systeem dat nog steeds niet beschikt over voldoende kapitaalbuffers en grotendeels insolvent is, zal een van de slachtoffers zijn. De monetaire, financiële, economische en geopolitieke consequenties van deze megacrisis zullen van historische omvang zijn en aan iedereen duidelijk maken dat de financiële crisis van het najaar van 2008 eigenlijk alleen maar de eerste fase was van een langdurige mondiale systeemcrisis.

Persbericht bij GEAB nr. 54 (16 april 2011)

In ons bulletin van september 2010 schreven we dat de Verenigde Staten in het voorjaar van 2011 te maken zouden krijgen met harde bezuinigingsmaatregelen. De meeste deskundigen gingen er toen nog vanuit dat de omvang van het Amerikaanse overheidstekort het onderwerp zou blijven van theoretische discussies in de politieke kringen van Washington en dat het onvoorstelbaar was dat de VS een politiek van bezuinigingen zouden moeten gaan voeren. De Fed (het stelsel van Amerikaanse centrale banken) kon toch immers onbeperkt dollars blijven drukken! Maar inmiddels is voor iedereen duidelijk dat in het afgelopen voorjaar voor de VS wel degelijk een periode van schaarste is begonnen. Dat is voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog, toen een mondiaal systeem gecreëerd werd dat gebaseerd was op het vermogen van de Amerikaanse economische machine om alsmaar weer meer welvaart te scheppen (tussen 1950 en 1970 in reële termen daarna steeds meer fictief). De nu voorgenomen bezuinigingen betreffen zowel de budgetten voor de buitenlandse politiek als die voor de binnenlandse sociale programma's.

Naast de Amerikaanse problemen zullen de crisis in Japan, de geldpolitiek van China en de schuldencrisis in Europa zeker een rol spelen bij deze megacrisis. De grootste Europese risicofactor is volgens ons echter niet meer de staatsschuld van de perifere eurolanden, maar het Verenigd Koninkrijk, dat inmiddels 'de zieke man van Europa' is geworden. De omvang van de Britse begrotingscrisis is vele malen ernstiger dan de huidige politieke leiders ons willen doen geloven. De eurozone heeft de eerste noodzakelijke maatregelen genomen om haar eigen problemen aan te pakken: tijdens de top van 11 maart jongstleden werd Euroland (de gezamenlijke eurolanden binnen de Europese Unie) tot de motor van Europa gepromoveerd en werden de overige EU-landen (waaronder het VK) uitgesloten van deelname aan discussies over het Europese reddingsfonds. De aanpak van de Griekse, Portugese en Ierse problemen zal dan ook niet chaotisch maar op een ordelijke manier plaatsvinden. De particuliere beleggers zullen daarbij te maken krijgen met een 'haircut' (door het afwaarderen van de betreffende staatsschulden raken zij een deel van hun geld kwijt), maar dat hoort niet tot de systeemrisico's en vormt zeker geen reden om weer eens een 'eurocrisis' van stal te halen, zoals Angelsaksische media en deskundigen elke drie maanden proberen. De economische verschillen tussen staten in de VS zijn immers veel groter dan die tussen eurolanden en de schuldenproblemen van Griekenland of Portugal vallen in het niet bij die van een staat als Californië.

Het VK is tot nu toe niet geslaagd in zijn poging om een ingrijpend bezuinigingsprogramma te realiseren. Onder druk van de straat - op 26 maart demonstreerden in Londen meer dan 400 duizend Britten tijdens de grootste demonstratie in meer dan 20 jaar, door de media echter volledig doodgezwegen - is David Cameron gedwongen de voorgenomen bezuinigingen op de gezondheidszorg, een kernpunt van zijn hervormingen, te verzachten. Tegelijkertijd dwingt het militaire avontuur in Libië hem zijn bezuinigingsplannen voor het ministerie van Defensie te heroverwegen. Vorige maand meldden we al dat de financieringsbehoefte van de Britse regering als gevolg van het mislukken van eerdere bezuinigingsprogramma's juist blijft stijgen. De financiële markten beginnen te twijfelen aan de haalbaarheid van de nieuwe plannen, waardoor de waarde van het Britse pond verder daalt. Het enige resultaat van de politiek van het duo Cameron/Clegg is dat momenteel de Britse economie opnieuw in een recessie is terechtgekomen, waardoor de Britse huishoudens een koopkrachtverlies lijden dat vergelijkbaar is met de crisis van 1921 na de Eerste Wereldoorlog. En verder is het de vraag of hun regeringscoalitie de uitslag van het onlangs gehouden referendum over de hervorming van het kiesstelsel zal overleven. Nick Clegg is inmiddels de meest gehate politicus in het VK, omdat hij bijna al zijn campagnebeloften heeft verloochend.

In essentie is het proces dat zich voor onze ogen voltrekt en waarvan de Amerikaanse overheidsbezuinigingen de logische consequentie zijn, de voortzetting van het wegwerken van de 30 biljoen dollar (30.000 miljard) aan inmiddels zo goed als waardeloze 'spookactiva', die het mondiale economische en financiële systeem eind 2007 hebben overspoeld. De helft ervan leek in 2009 verdwenen, maar een groot deel is inmiddels weer opgedoken door toedoen van de belangrijkste centrale banken van de wereld, op de eerste plaats de Fed met zijn twee rondes van 'kwantitatieve versoepeling' (de massale aankoop van eigen staatsobligaties). Wij verwachten dat vanaf het najaar van 2011 zo'n 20 biljoen van deze 'spookactiva' op een genadeloze manier in rook zullen opgaan, wanneer de drie Amerikaanse crises tot uitbarsting komen:

• de begrotingscrisis: de VS moeten vrijwillig of gedwongen zo ongekend hard bezuinigen dat hele sectoren van de wereldeconomie en de internationale financiële markten erdoor worden meegesleurd;
• de obligatiecrisis: de Fed die bijna 100 jaar geleden werd opgericht, stevent onafwendbaar af op een faillissement;
• de dollarcrisis: de wisselkoersschokken als gevolg van het einde van de tweede ronde van 'kwantitatieve versoepeling' in juni aanstaande zullen het begin inluiden van een enorme waardedaling van de dollar, zo'n 30 procent in een paar weken tijd.

Als die 20 biljoen dollar aan vermogen plotseling pure fakeboekingen zonder de geringste tegenwaarde blijken te zijn en met één klap van de balansen van banken, ondernemingen, fondsen en centrale banken verdwijnen, zal dat een zo grote slag zijn dat het mondiale economische en financiële systeem die nauwelijks, en zeker niet in de huidige vorm, zal overleven. Iedereen die erop gerekend had dat dit geld echt bestaat - of het nu gaat om pensioenfondsen, gepensioneerden, spaarders of leveranciers - of die afhankelijk is van de handel met de VS, zal geconfronteerd worden met scherpe vermogens- en inkomensverliezen.

De belangrijkste beleggingsvormen zullen onder druk komen te staan en beleggers zullen zeer slim te werk moeten gaan als ze hun vermogen willen redden. De drievoudige crisis in de VS markeert het einde van de wereld van na 1945, waarin de VS de rol van Atlas speelden, en zal in de komende tijd veel schokken en naschokken veroorzaken.

Op de korte termijn zou de dollar ten opzichte van de belangrijkste mondiale valuta's in waarde kunnen stijgen, vooral wanneer de Amerikaanse rentetarieven na het einde van de tweede ronde van 'kwantitatieve versoepeling' snel gaan stijgen. Maar op de langere termijn van een maand of zes is een waardeverlies van 30 procent ten opzichte van de huidige koers onvermijdelijk. We kunnen daarom alleen maar het advies herhalen dat we in de afgelopen jaren steeds hebben gegeven: in de context van de mondiale crisis van historische omvang waar we nu mee te maken hebben, is het enige rationele doel voor beleggers niet om winst te maken, maar om hun verlies zoveel mogelijk te beperken. Dit geldt met name voor de komende kwartalen waarin de kortetermijnontwikkelingen bijna uitsluitend bepaald zullen worden door onvoorspelbare speculatieve activiteiten. Deze onvoorspelbaarheid wordt in het bijzonder veroorzaakt door het feit dat de drie Amerikaanse crises die in het najaar de mondiale megacrisis zullen veroorzaken, niet synchroon verlopen. Ze zijn wel sterk aan elkaar gekoppeld maar niet één op één. Het tijdsverloop van de begrotingscrisis bijvoorbeeld is rechtstreeks afhankelijk van menselijke factoren, terwijl de andere twee de gevolgen zijn van algemenere trends die nauwelijks nog door de Amerikaanse overheid beïnvloed kunnen worden. Zelfs de tot nu toe zo almachtig lijkende Fed kan hier niets meer uitrichten: het lot van de dollar en de Amerikaanse staatsobligaties ligt met name in handen van buitenlandse beleggers.

Wat de Amerikaanse begrotingscrisis betreft, zijn de bedragen duizelingwekkend: '6 biljoen overheidsbezuinigingen in 10 jaar tijd' eiste de republikein Paul Ryan; '4 biljoen in 12 jaar' antwoordde Barack Obama, kandidaat voor de presidentsverkiezingen in 2012; 'dat is allemaal volstrekt onvoldoende' zegt Ron Paul, een van de iconen van de Tea Party-beweging. En het IMF vindt dat 'de VS niet geloofwaardig zijn als ze zeggen te gaan bezuinigen'. Dat is een ongewoon hard oordeel van een instelling die tot nu toe altijd erg terughoudend is geweest in zijn kritiek op de VS. Maar het IMF ventileert slechts de algemene mening onder Amerikaanse beleggers: als de politici in het Congres onlangs vanwege enkele tientallen miljarden dollars aan tekortreductie bijna het risico hadden willen nemen dat de centrale overheid failliet zou gaan, wat gaat er dan gebeuren als binnenkort besluiten genomen moeten worden over de verhoging van het nationale schuldplafond en er in de komende maanden bezuinigingen van enkele honderden miljarden dollar per jaar nodig zijn? Dreigt er dan een burgeroorlog? Dat is in elk geval de mening van de nieuwe gouverneur van Californië Jerry Brown, die gelooft dat de VS te maken hebben met een regimecrisis vergelijkbaar met die aan de vooravond van de Amerikaanse Burgeroorlog, toen er ook een onoverbrugbaar verschil van mening bestond over de rol en de bevoegdheden van de nationale overheid. Het gaat allang niet meer om een simpele patstelling, maar om een frontale confrontatie tussen twee visies op de toekomst van het land. Hoe dichter de datum van de aanstaande presidentsverkiezingen nadert (november 2012), des te intensiever die strijd tussen de twee zijden zal worden, waarbij de regels van politiek fatsoen en het bewaken van het nationale algemene belang er niet meer toe zullen doen. Wat ook de oorzaak zal zijn - een verkeerde politieke beslissing, een faillissement van de nationale overheid of een onweerstaanbare externe druk (afkomstig van stijgende rentetarieven, het IMF, Euroland of de BRIC) - in het najaar van 2011 zal de Amerikaanse nationale begroting voor het eerst in de geschiedenis krimpen.

Bron: http://www.leap2020.eu, vertaling en bewerking: Louis Wilms.