TRUKE
Rinze Visser
De wereld van het kapitalisme verandert. Dat is altijd al zo geweest. Zowel vooruitgang als teruggang - crisis, oorlog - maken daar deel vanuit. Waar in het hoog ontwikkelde deel van de kapitalistsche wereld de grenzen zichtbaar en voelbaar worden raken elders de grenzen van het nog half feodale kapitalisme in zicht. Over ongelijkmatige ontwikkeling gesproken...
Materiële verandering. Laten wij ons beperken tot ons land, ondanks de vele raakvlakken met andere landen. Van vooral een landbouw- en handelsnatie naar een meer geïndustrialiseerde samenleving waarin de vorm van handel zich aan de veranderingen aanpaste. Sinds enkele decennia is de ontmanteling van de industrie ingezet, alsook de verdere onttakeling van de overgebleven landbouw. Het gaat in dit kader te ver hier al te diep op in te gaan. Niet alleen omdat zeker op dit moment bij mij daar onvoldoende kennis voor aanwezig is maar ook omdat het hier de bedoeling is de aan deze materiële ontwikkeling verwante ideële ontwikkeling te schetsen. Hoe stond en staat het met het denken? En, hoe wordt dit denken, met behulp van wetenschappers, journalisten en politici in het belang van de heersende klassen er bij het volk ingebracht?
Door de concentraties in de landbouw en veeteelt - een kapitalistische ontwikkeling - komen gronden vrij. Voorzover niet ten behoeve van stadsuitbreiding ingevuld, worden deze benut voor het ontwikkelen van natuurgebieden. Nu mag het vooral in landbouwkringen zo lijken dat landbouw moet wijken voor nieuwe natuur, wat de promotors en architecten ervan daaronder verstaan, het is de kapitalistische ontwikkeling waardoor landbouwgronden moeten wijken, een andere invulling, bijvoorbeeld als natuurgebied, is daar het gevolg van, niet de oorzaak.
Uiteraard wordt er al in een heel vroeg stadium ingespeeld op ontwikkelingen die volgens de kapitalistische logica onvermijdelijk zijn, maar dat neemt niet weg dat niet natuuraanleg de landbouw verdringt, maar dat deze slechts het gevolg is van de veranderingen die al plaatsvinden. Wat heeft dit nou met het denken, met ideële ontwikkeling te maken? Een jarenlange, bijna geruisloze campagne heeft ervoor gezorgd dat zich in het denken van steeds meer mensen een negatieve gedachte over landbouw en veeteelt en een positieve gedachte over natuur heeft genesteld. Dat deze twee fenomenen als een niet te overbruggen tegenstelling worden gevoeld.
Iets dergelijks is ook gebeurd met de industrie, met name met de zogenoemde maakindustrie. Steeds meer is in de hoofden van mensen gaan zitten dat productiewerkgelegenheid 'niet meer van deze tijd is'. En zeker niet in een steeds meer luxe uitstralend en aangeharkt land als Nederland. Met een variant op een strofe uit een bekend gedicht zou je kunnen zeggen: Denkend aan industrie zie ik giftige rookwolken uit ontelbare schoorsteenpijpen komen...
Dit denken, wat ook neerkomt op een toegenomen afkeer van en minachting voor tastbare productieve arbeid, is de ideale legitimatie voor de verplaatsing van heel veel van deze productieve bedrijvigheid naar andere delen van de wereld, naar de zo genoemde lagelonenlanden; voor de kapitalistische mondialisering van de arbeidsdeling. Nederland is te goed en te mooi voor vuile handen. Hoelang duurt het nog aleer qua ruimtelijke ordening of plaatselijke verordening hijskranen en overalls uit het zicht moeten verdwijnen? Wanneer het verwende oog van de hoog betaalde luxegenieter de norm wordt voor allen?
Laten wij ons niet vergissen! Dit denken, hier enigszins gechargeerd gebracht, is ook al behoorlijk doorgedrongen in de geesten van veel gewone, eenvoudige mensen. Boeren, arbeiders, vissers, nog niet zolang geleden vrijwel algemeen als nuttige mensen gezien, worden steeds meer vereenzelvigd met iets negatiefs. Met vervuiling en schadelijkheid voor het milieu, met dieronvriendelijkheid, enzovoort. Wat er nog van over is, moet weggestopt worden. Of in megastallen of achter bomen en struiken.