Mondiale systeemcrisis

Explosieve fusie van twee fundamentele trends

De mondialisering van de kapitalistische crisis dwingt communistische en arbeiderspartijen om een gezamenlijk antwoord te vinden. Tal van partijen vonden gelegenheid met elkaar van gedachten te wisselen op het UZ-festival van de DKP (24, 25 en 26 juni jl.).

Noel Carillo (PCC) beantwoord vragen over situatie op Cuba. Naast hem rechts: Heinz Stehr (DKP).

Kraam van het Vierpartijenoverleg van DKP (Marcel de Jong), KPL (Gilbert Simonelli), PVDA (Herwig Lerouge/zittend) en NCPN (Job Pruijser en Wil van der Klift). (Foto's Manifest)

De onderzoekers van de onafhankelijke Europese denktank LEAP/E2020 voorzagen al in februari 2008 de enorme schok die de Amerikaanse economie in september van dat jaar heeft getroffen. Ruim een jaar geleden voorspelde hetzelfde team dat de tweede helft van 2011 een beslissende periode in de ontwikkeling van de mondiale systeemcrisis zou worden. Inmiddels wijst alles erop dat binnenkort twee fundamentele trends van die crisis tot een explosief mengsel zullen versmelten. Zo neemt de volatiliteit (wisselvalligheid) op de markten van bijvoorbeeld goud en zilver toe en boeten de sterkste marktpartijen er aan macht in, halen Londen en Washington opnieuw de Griekse kwestie van stal om hun eigen problemen te maskeren, en doen Wall Street en de City een laatste poging om de Europese Centrale Bank (ECB) onder hun controle te brengen.

Persbericht bij GEAB nr. 55 (16 mei 2011)

In de afgelopen maanden heeft de wereld te maken gehad met een bijna onafgebroken reeks van geopolitieke, economische en financiële schokken, die volgens ons de voortekenen zijn voor een gebeurtenis met traumatische gevolgen. Tegelijkertijd is het internationaal systeem de fase van structurele verzwakking voorbij en inmiddels een periode van algeheel verval ingegaan, waarbij oude allianties uiteenvallen en zeer snel nieuwe belangengemeenschappen tot stand komen. En tenslotte is alle hoop op een aanmerkelijk en blijvend herstel van de wereldeconomie verdampt, terwijl tegelijkertijd de schuldenlast van de belangrijkste westerse economieën, met de Verenigde Staten (VS) voorop, een historisch ongekend niveau heeft bereikt. Daarbij is de positie van de dollar als internationaal betaalmiddel van cruciaal belang: in dollars rekenend zal de Chinese economie de VS naar verwachting in 2030, 2040 of misschien pas in 2050 inhalen, maar uitgaande van de koopkrachtontwikkeling van de valuta's van de opkomende economieën komt dat moment volgens het Internationaal Monetair Fonds (IMF) veel dichterbij, namelijk al in 2016.

In de huidige mondiale systeemcrisis kunnen we tenminste twee fundamentele trends onderscheiden: de wereldwijde geopolitieke ontwrichting en de mondiale economische en financiële crisis. In de tweede helft van dit jaar zullen volgens ons beide trends versmelten tot een explosief mengsel. Katalysator bij dit proces is het internationaal monetair systeem, of nauwkeuriger gezegd, de internationale monetaire chaos. Die is nog verder toegenomen door de ramp die Japan afgelopen maart heeft getroffen, en het feit dat de VS niet in staat blijken om op korte termijn de noodzakelijke maatregelen te nemen om hun enorme schulden substantieel te verminderen. Het aflopen in juni van de tweede ronde van de 'kwantitatieve versoepeling' - de Amerikaanse centrale bank, de Fed, koopt eigen staatsobligaties op en brengt zo extra dollars in omloop - markeert het einde van een tijdperk waarin de Amerikaanse dollar 'de munt van de VS en het probleem van de rest van de wereld' was. Vanaf juli vormt de Amerikaanse dollar de belangrijkste bedreiging voor die rest van de wereld en het grootste probleem voor de VS zelf. Zelfs de Britse zakenkrant Financial Times, die zich het afgelopen anderhalf jaar gespecialiseerd heeft in krantenkoppen over de ondergang van de euro, publiceerde de vorige maand (weliswaar op een binnenpagina) een artikel met als kop 'De dollar is een groter gevaar dan de euro'.

In de komende maanden zal blijken dat de Fed verkeerd gegokt heeft: de Amerikaanse economie is nooit uit de zeer diepe recessie gekomen waarin ze in 2008 was terechtgekomen, ondanks de duizenden miljarden dollars die er in zijn gepompt. De Amerikaanse huizenprijzen zijn alweer aan het dalen en inmiddels gezakt onder de laagterecords uit 2009. Daardoor zijn opnieuw tientallen miljoenen Amerikanen in een tragische economische en financiële situatie terechtgekomen. En omdat de waarde van de Amerikaanse economie wordt berekend op basis van de onroerendgoedmarkt, wijst de daling van de huizenprijzen op een voortgaande economische recessie. De overgrote meerderheid van de Amerikanen is zich daar wel van bewust: 80 procent is inmiddels van mening dat de economie ziek is.

Omdat de Fed onder druk van de internationale financiële markten niet in staat is nog een derde ronde van 'kwantitatieve versoepeling' te starten, kan ze alleen maar hulpeloos toekijken hoe de rentetarieven stijgen, de kosten van de Amerikaanse overheidsschuld exploderen, de wereld in een extra diepe economische recessie terechtkomt, de aandelenhandel inzakt en de Amerikaanse dollar onder invloed van al deze ontwikkelingen een onvoorspelbaar gedrag vertoont met op korte termijn wilde uitschieters, voordat hij volgens ons uiteindelijk zo'n 30 procent van zijn waarde verliest. Doordat de Fed plotseling wegvalt als de belangrijkste koper van Amerikaanse staatsobligaties, stort de markt daarvan in en verliest die staatsobligatie zijn unieke positie als wereldwijd meest liquide vermogensbestanddeel (want ze was te allen tijde direct in geld om te zetten). Bezitters van Amerikaanse staatsobligaties zullen die nu versneld gaan afstoten, waardoor in eerste instantie een grote behoefte aan dollars ontstaat en de waarde daarvan stijgt. Maar al snel zal daardoor het aanbod van dollars de vraag ernaar overtreffen en de waarde ervan weer dalen. En deze twee ontwikkelingen zullen samen bepalen hoe in de tweede helft van 2011 de dollar zich ten opzichte van de andere belangrijkste valuta's en het goud zal gedragen.

Tegelijkertijd zullen de eurolanden, de BRICS-landen (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika) en de grondstoffenproducerende landen hun samenwerking verstevigen en opnieuw een poging doen om de internationale instellingen (zoals het IMF, de Wereldbank en de wereldhandelsorganisatie WTO) te redden, die in een door de VS en het Verenigd Koninkrijk (VK) gedomineerde wereld na 1944 uit de afspraken van Bretton Woods zijn voortgekomen. Dat zal dan meteen de laatste poging zijn, omdat het niet realistisch is te veronderstellen dat Barack Obama, die tot nu toe op het internationale toneel geen sterke indruk heeft gemaakt, zich alsnog opeens als staatsman ontpopt en daarmee in de aanloop naar de presidentsverkiezingen van 2012 grote binnenlandse politieke risico's durft te nemen.

Tolmuren, handelsbeperkingen, exportembargo's, diversificatie van valutareserves, jacht op grondstoffen, algehele inflatie ... de voorboden van een nieuwe wereldwijde economische, sociale en geopolitieke schok:

• China heeft onlangs de stopzetting van alle export van diesel aangekondigd om zo een eind te maken aan de stijging van de binnenlandse brandstofprijzen, die recent geleid heeft tot een serie stakingen van transporteurs. De Aziatische landen die afhankelijk zijn van deze Chinese export, moeten maar zien hoe ze dit opvangen.
• Nadat Rusland enkele maanden geleden al gestopt was met zijn graanexport, heeft het land nu ook de export van bepaalde olieproducten beëindigd om zo binnenlandse tekorten en prijsstijgingen te beperken.
• In de gehele Arabische wereld blijft de politieke en sociale instabiliteit aanhouden tegen de achtergrond van stijgende basisvoedselprijzen, terwijl tegelijkertijd de twijfels over de omvang van de oliereserves van Saoedi-Arabië en zijn productiecapaciteit weer toenemen.
• In de VS veroorzaakt elke afwijkende weersituatie onmiddellijk het risico van tekorten, zoals recent bij de overstroming van de Mississippi. Blijkbaar ontbreekt in het Amerikaanse distributiesysteem de speelruimte om problemen in productie of transport op te vangen zonder meteen de strategische reserves aan te spreken. Ondertussen geeft de bevolking steeds minder uit aan voedsel om de tank van hun auto's maar te kunnen blijven vullen, nu de prijs van benzine gestegen is tot meer dan 1 dollar per liter.
• In Europa zal het aantal armen explosief stijgen als gevolg van de beperking van de sociale zekerheid en de extreme bezuinigingen die in het VK, Griekenland, Portugal, Spanje en Ierland worden doorgevoerd.
• De Europese Unie (EU) heeft intussen min of meer heimelijk haar arsenaal aan douane-instrumenten weer in stelling gebracht om in het bijzonder de import uit Azië af te remmen. Zo heeft ze het systeem van preferente tarieven herzien om alle opkomende landen, met name de BRICS-landen, daarvan te kunnen uitsluiten. Verder is eind 2010 in alle stilte wetgeving tot stand gekomen om de invoering van antidumping- en beschermingsmaatregelen te vergemakkelijken: nu is een eenvoudige meerderheid van de lidstaten voldoende om een voorstel daartoe van de Commissie aan te nemen, terwijl voordien een gekwalificeerde meerderheid nodig was.
• In de tussentijd blijven de centrale banken wereldwijd goud kopen en verkondigen ze min of meer openlijk dat ze hun reserves aan het diversificeren zijn. Door zich terug te trekken uit Amerikaanse staatsobligaties en de dollar proberen ze de volgens ons onvermijdelijke devaluatie van die munt - hetgeen overigens de VS een handelsvoordeel op zou leveren - voor te zijn. Doordat de belangrijkste centrale banken (Fed, ECB, Bank of Japan en Bank of England) tussen 2008 en 2010 meer dan 5.000 miljard dollar rechtstreeks in de wereldeconomie hebben gepompt, begint wereldwijd de inflatie toe te nemen. Het lijkt erop dat de centrale bankiers zich hier geen raad mee weten: ze nemen maatregelen die in toenemende mate onsamenhangend en gevaarlijk zijn. Zo verhogen ze de rentetarieven om de inflatie tegen te gaan, terwijl veel economieën uiterst zwak zijn of in een recessie verkeren. In Azië zien we tegelijkertijd dat de landen zich daar door onderlinge financiële arrangementen wapenen tegen een nieuwe schok, vergelijkbaar met die van september 2008, en afstand aan het nemen zijn van het financieel systeem van vóór 2008, dat gedomineerd werd door de VS. Daarnaast is de gehele regio onder leiding van China bezig met een proces van integratie, inclusief transportnetwerken.
• En de VS zijn volledig de weg kwijt: terwijl het land een onhoudbaar schuldenniveau heeft bereikt, hebben de politici in Washington er een verkiezingsonderwerp van gemaakt. In mei is het maximum van het nationale schuldenplafond bereikt, maar de Republikeinen weigeren vooralsnog om een verhoging ervan toe te staan, waardoor de Amerikaanse overheid dreigt te worden 'stilgelegd'. In de Amerikaanse en de internationale pers worden volop vergelijkingen gemaakt met de Clinton-jaren, toen eenzelfde probleem zonder grote consequenties bleef. Maar een belangrijk deel van de Amerikaanse elite en bankiers heeft blijkbaar nog steeds niet in de gaten dat de VS in tegenstelling tot de jaren '90 momenteel gezien worden als 'de zieke man van de wereld'. Elk teken van zwakte en elk gebrek aan samenhang kan een oncontroleerbare paniek veroorzaken (en dan helpt ook een afleidingsmanoeuvre, zoals onlangs de georganiseerde mediahype rond de moord op Osama bin Laden, niet meer).

Radeloze centrale bankiers, wereldleiders zonder visie of plan, economieën in recessie of zelfs depressie, toenemende inflatie, valuta's in gevaar, volatiele grondstofprijzen, oncontroleerbare westerse schulden, werkloosheid op recordniveau, samenlevingen onder druk ... zonder twijfel zal de explosieve versmelting van al deze ontwikkelingen de beslissende gebeurtenis van de tweede helft van 2011 zijn!

Bron: http://www.leap2020.eu