Bord in 'Occupy'-tent op Malieveld: 'Voor een betere en eerlijker wereld'. Wij stellen voor: 'Stop het kapitalisme voor het te laat is. Een schoon milieu begint met socialisme' (Foto Manifest/WvdK).
Wiebe Eekman
Goedbedoelende vrienden uit de sociale wereld staan soms lijnrecht tegenover goedbedoelende vrienden uit de ecologische beweging (of omgekeerd). Waarom die kloof? Beiden hebben deels gelijk, maar beiden blijven ook haperen omdat zij de rol van de bestaande maatschappelijke eigendomsverhoudingen niet in hun analyse ter discussie stellen.
Ik kreeg volgende mail toegestuurd:
Beste vrienden,
(...) nu moet ons toch iets van het hart (...) Wij zijn zeer begaan met de sociale onrechtvaardigheid hier en wereldwijd, en zetten ons tevens geregeld in voor de milieu- en klimaatproblematiek. Beide problemen zijn trouwens nauw met elkaar verweven en vinden voor een groot deel hun oorzaak in een nog steeds groeiende onevenwichtige consumptiedrang. Het stuitte ons dan ook erg tegen de borst dat de twee hoofdprijzen voor de tombola van Manifiesta 2011 (feest van Belgische krant Solidair van de PvdA-B, nvdr) vliegreizen zijn! (...) zelfs al is de Cubareis een inleefreis. (...) Integendeel, een vliegreis naar het Zuiden berokkent wellicht zelfs meer schade dan er nut uit kan worden gehaald. (...) Ten eerste zijn vliegtuigen zowat de grootste broeikasgasuitstoters die er tegenwoordig zijn. (...) een retourtje London - New York is 1,2 ton CO2 per passagier (...) De klimaatverandering, waartoe deze vliegreizen in grote mate bijdragen, laat zich nu al het hardst voelen bij de allerarmsten in de armste landen, terwijl zij er juist het minst toe bijdragen. (...) Ten tweede zijn vliegreizen de laatste twintig tot dertig jaar echt de nieuwe statussymbolen, de nieuwe symptomen van de steeds toenemende luxe-koorts geworden. (...) Het gevolg is evenwel een werk- en consumptiespiraal waarbij aan het einde van de rit iedereen, netto gezien, slechter af is, met inbegrip van het milieu (...) "Wanneer je vliegt, verwoest je de levens van anderen." De vliegkilometers moeten met enkele ordes van grootte gereduceerd worden als we nog een leefbare toekomst willen.
Met geëngageerde solidaire groet,
Iemand anders reageerde hierop:
(...) Ik vind dat we inderdaad moeten overwegen om een milieuvriendelijker prijs te geven. (...) Luxekoorts? Waarom mogen degenen die veel verdienen wél naar warme oorden op vakantie en de gewone hardwerkende mens niet? Vliegen is allang geen luxe meer, denk maar aan Ryanair, het zijn eerder vliegende autobussen met niet veel comfort en beenruimte. (...) De stress neemt altijd maar toe, dan hebben mensen ook recht om op een goedkope manier naar de zon te gaan. Ik zou dat geen snoepreisje noemen. Blijft natuurlijk het probleem van de vervuiling. (...) En de fundamentele discussie: wat brengt ons vooruit, 'consuminderen' of meer consumeren? (...). Als we aan de noden van de bevolking willen voldoen moeten we meer produceren, maar dat moet plangericht zijn (ook ecologisch) en niet in de kapitalistische anarchie die tot heel veel verspilling leidt. Dat is een meningsverschil met veel groenen.
Misschien kan Wiebe een globaal én tactisch antwoord formuleren?
Dat gaan we dan proberen
Beide kameraden zeggen belangrijke juiste deelaspecten. De eerste kameraadzegt terecht dat vliegreizen heel vervuilend zijn. En de verwijzing naar de armsten uit de arme landen is ook terecht. Niet terecht is het verwijzen naar de "consumptiedrang". Dat is naar de mensen wijzen met een beschuldigende vinger. Terwijl niemand van ons gekozen heeft om in dit kapitalistisch georganiseerde land geboren te worden. Evenmin kun je in je eentje aan die kapitalistische omgeving ontsnappen. Wie organiseert de productie van al die goederen die de mensen consumeren? Wie heeft het zo georganiseerd dat we een auto nodig hebben om naar het werk te gaan en op vele plaatsen ook om te winkelen? We zullen de verantwoordelijkheid hoger moeten zoeken. Door het anders aanpakken van de organisatie van de industriële productie, van de energiebevoorrading, van het transport en van de ruimtelijke ordening in het algemeen kunnen we een factor 40 tot 100 keer meer vervuilende emissie uitsparen dan door enkel individuele aanpassing van ieders gedrag.
De tweede kameraad heeft gelijk in haar verontwaardiging dat wie geld heeft rustig verder mag gaan en dat wie het niet heeft op een houtje mag bijten. Ze heeft ook gelijk dat de werkende mensen recht hebben op betaalbare rust. Vraag blijft natuurlijk waarom dit alleen in het verre buitenland kan? Omdat de hotelbedienden in die landen onderbetaald worden voor hun arbeid. Omdat de werkomstandigheden en lonen bij vliegmaatschappijen als Ryanair beneden alle peil zijn. Omdat het loon van onze werkers die op reis gaan gewoon te weinig is, zodat op die manier op reis gaan goedkoper is dan thuis blijven en hier een restaurantje mee te pikken.
Maar ze heeft ongelijk in haar bewering "als we aan de noden van de bevolking willen voldoen moeten we meer produceren". Dit is een bewering die ons dagelijks ten onrechte als een algemene waarheid wordt ingeprent via de stille indoctrinatie van televisie en kranten. Natuurlijk is aan de noden bijlange na niet voldaan. Niet alleen in het arme zuiden, evenmin in onze rijkere landen van Europa. Bekijk het eens nader. Het probleem ligt niet bij onvoldoende productie van goederen, maar bij de verdeling van die goederen. Wie geld heeft kan zich alles veroorloven, wie het niet heeft zal hongerlijden, terwijl nog steeds massaal voedsel weggesmeten wordt of vernietigd.
Verdeling volgens het kapitalistische marktmechanisme is bijzonder onbarmhartig en wreed. Als we de statistieken bekijken kunnen we gerust stellen dat er vandaag de dag, zuiver technisch gesproken, meer dan genoeg aanwezig is om iedereen in de wereld een waardig en goed leven te bezorgen. Iedereen in de wereld heeft daar recht op. Maar de bestaande kapitalistische eigendomsverhoudingen zorgen dat het anders loopt. Zet een grafiek uit van inkomsten en vermogens van de bevolking. Die loopt niet gelijkmatig omhoog, maar hyperbolisch, 1 á 2 procent van de bevolking in onze landen is bijzonder rijk tot superrijk. Géén van hen heeft dat verdiend met werken. Dat geld vertegenwoordigt wel de arbeid van vele duizenden werkers, die hun langs allerlei slinkse wegen ontvreemd werd. Met het aftoppen van de onrechtmatige rijkdom kunnen we de bestaande noden van de grote massa lenigen. Daar is géén verdere uitbreiding van de productie voor nodig.
Het beste kunnen we terugkeren naar een paar basisstellingen van Karl Marx en Friedrich Engels. Die zeiden in verschillende teksten dat de materiële rijkdom voortkomt uit twee bronnen. Enerzijds de arbeid en anderzijds de natuur. De natuur levert ons grondstoffen en primaire energiebronnen. Door arbeid van mensen worden daar bruikbare goederen van gemaakt.
Zonder de natuur zijn we nergens. De draagkracht en herstelkracht van de natuur mag niet overschreden worden. Dit is een uiterste grens, die wetenschappelijk kan worden gemeten en bepaald. Waar die grens overschreden wordt dienen we arbeid te investeren in het technologisch terugbrengen van de schade tot onder die grens. Dat betekent de economie plannen volgens ecologische principes.
Zonder arbeid zijn we ook nergens. De mensen hebben recht op een gezond leven, op een werkdag die hen niet uitput, op werkomstandigheden die hen voldoening geven. Ze hebben recht op een beloning die hen in staat stelt comfortabel te leven samen met hun gezin. Die menselijke draagkracht en herstelkracht mag evenmin overschreden worden. Dat vergt een sociale en vakbondsbenadering in de planning van de economie en de maatschappij.
Elke vorm van menselijke samenleving grijpt in op de natuur. De interactie tussen mensen en natuur noemen we 'milieu'. We spreken over 'milieuverstoring' als we de herstelkracht, de draagkracht van de natuur overschrijden. In het kapitalisme wordt niet gepland volgens beschikbare arbeid en beschikbare natuur, maar volgens rendabiliteit in euro's of dollars. Sinds 20 à 30 jaar overschrijdt de wereldwijde kapitalistische economie de herstelkracht van onze Moeder Aarde (zoals Evo Morales van Bolivia het uitdrukt). Een open oproep om te ijveren voor een ander systeem. Het socialisme heeft alles in zich om het alternatief te zijn.
Kameraadschappelijk,
Wiebe Eekman
wiebe.eekman@telenet.be