Hoe kan het socialisme het klimaat redden?

Met enige regelmaat vinden in België acties plaats in het kader van 'Sociale Rechtvaardigheid Klimaat'. Hier bij de kerncentrale in Doel (Foto PvdA-B).

Het klimaatprobleem oplossen een moeilijke zaak? Dat valt wel mee. "Met een geplande aanpak van de economie zouden we de CO2-uitstoot wereldwijd tot nul kunnen herleiden. De technologie daarvoor bestaat", zegt Wiebe Eekman, drijvende kracht van de milieuwerkgroep van de PVDA-B. Het enige dat we nog moeten doen om dat te realiseren, is het kapitalisme omverwerpen.

Interview Nick Dobbelaere met Wiebe Eekman

Twee weken geleden werd er bericht dat er in 2010 meer CO2 was uitgestoten dan ooit tevoren. We hebben al zestien VN-klimaatconferenties achter de rug, maar desondanks lijkt de situatie nog eerder te verslechteren dan te verbeteren.
Wiebe Eekman: Ja, het is geen vijf vóór twaalf meer, maar vijf over. De aanpak van het hele Kyoto-protocol uit 1997 om het klimaatprobleem aan te pakken via marktmechanismen opdat bedrijven voldoende winst zouden kunnen blijven maken, heeft ertoe geleid dat er meer uitgestoten wordt in Europa dan oorspronkelijk zelfs toegelaten werd. Bedrijven kregen normen opgelegd voor de uitstoot van CO2. Welnu, de bedrijven konden daar op twee manieren aan voldoen: door zelf hun uitstoot te verlagen of door elders - meestal in de derde wereld - emissierechten te kopen. En dat deden ze massaal. Zo is er meer CO2-uitstoot via emissierechten ingevoerd dan dat er moest worden teruggedrongen. Dat systeem heeft dus averechts gewerkt.
In wezen is het echter simpel. In elk land zou men moeten zeggen: "Elk jaar verminderen we de uitstoot met zoveel procent om tegen 2050 helemaal geen CO2-uitstoot meer te hebben." Technologisch kan dat perfect, maar je moet het willen doen. Ik kom vaak op studiedagen van ingenieurs waar milieuvriendelijke technologieën voorgesteld worden. Hun uiteindelijke conclusie is altijd: het werkt, maar het is niet klaar voor de markt. Met andere woorden: het is niet rendabel genoeg.
Rendabel, maar niet rendabel genoeg?
Wiebe Eekman: De tijd waarbinnen een milieuvriendelijke investering zichzelf terugbetaalt duurt vaak enkele jaren, maar investeerders willen hun geld veel eerder. Oliemaatschappij Shell, bijvoorbeeld, wil voor elke investering een terugbetalingstijd van drie maanden, anders begint ze er doodgewoon niet aan. Dat houdt de boel tegen. De technologie bestaat om de CO2-uitstoot drastisch terug te dringen, maar ze brengt niet genoeg euro's en dollars op, dus gebeurt er niets mee.
Ik hoor nog steeds veel mensen zeggen: 'Goh, een graadje of twee warmer... laat maar komen die opwarming van de aarde.' Maar de gevolgen zijn een stuk minder vrolijk natuurlijk, hè?
Wiebe Eekman: Wat we momenteel zien gebeuren is dat de ijskappen overal smelten, en sneller dan voorzien. Vooral de gletsjers. Die gletsjers zijn de permanente bevoorrading van alle grote rivieren in de wereld. Als die sneller smelten, betekent dat er stroomafwaarts in bepaalde periodes overstromingen zijn en in andere periodes droogte. De neerslag die vroeger als sneeuw terechtkwam op de gletsjers en er bewaard werd om gelijkmatig te smelten, komt nu in één keer als regen naar beneden. Dat geeft in heel wat landen - China, India, Bolivia, Chili... in Afrika ook - problemen met de voedselvoorziening. Er is immers onvoldoende water om de landbouwgronden te irrigeren, terwijl er op andere plaatsen ineens overstromingen zijn, waardoor ook daar de oogst verloren gaat.
Een ander gevolg van de klimaatopwarming is het verdrogen van veenbossen,zoals in Indonesië, die dan spontaan in brand vliegen. En je hebt ook het ontdooien van de permafrost op de toendra in Siberië. Overal zie je het landschap veranderen: naaldbossen verdwijnen en er komen meren voor in de plaats. Maar door de ontdooiing van de permafrost ontsnapt ook het methaangas dat erin gevangen zat. Methaangas is een broeikasgas dat tientallen keren schadelijker is dan CO2. Dat versnelt de hele opwarming van de aarde nog.
En wat zijn de gevolgen bij ons?
Wiebe Eekman: Bij ons heb je door het smelten van de Noordpoolijskap dat de golfstroom verzwakt. Dat beïnvloedt bij ons het weer enorm, het wordt wispelturiger. De opwarming van de aarde met 1 of 2 graden zorgt ervoor dat de kinetische energie in de lucht verhoogt en vaker losbreekt in stormen. Dat alles wordt ook nog eens verergerd door het verdwijnen van bossen en natuurgebieden die een temperend effect hebben. De regelmaat van de natuur is daardoor verstoord. Dat zie je als je in de natuur rondloopt. De rododendrons, bijvoorbeeld, die normaal vroeg in de lente bloeien, kennen nu, in de herfst, een tweede bloeiperiode. In augustus was het relatief koud, terwijl het in september en oktober warm was. De planten reageren alsof de winter al voorbij is. Ook voor de landbouw is dat een enorm probleem.
Is de opwarming van het klimaat nog omkeerbaar?
Wiebe Eekman: Technisch gezien altijd. Zoals ik al zei, is het technologisch mogelijk om alle CO2-uitstoot te stoppen, maar er bestaan ook manieren om wat al in de lucht hangt aan CO2 te temperen. Het herbeplanten van bossen, het overschakelen op ecologische landbouw... zijn middelen die enorm de CO2 kunnen afvangen, maar je moet daarvoor dus planmatig kunnen ingrijpen. Dat is een zuiver politieke kwestie. Binnen de economische logica van vandaag de dag zal dat niet lukken.
Ik hoor het je al zeggen: het kapitalisme is de schuldige.
Wiebe Eekman: Daar kan ik volmondig 'ja' op antwoorden. Ik kan het niet genoeg zeggen. In Azië en Latijns-Amerika zijn ze daar minder scrupuleus over. Achter het 'Volksprotocol over klimaatverandering' dat naar aanleiding van de klimaattop in Kopenhagen van 2009 vanuit de Filippijnen, India en Indonesië op gang gebracht is, zit een hele volksbeweging die radicaal zegt dat het kapitalisme de oorzaak is van de klimaatopwarming. Ook in het akkoord der volkeren dat in april 2010 ondertekend werd op de alternatieve klimaattop in Bolivia, met 30.000 deelnemers uit een dertigtal landen, wordt expliciet het kapitalisme met de vinger aangewezen.
Kun je eens uitleggen op welke manier het kapitalisme ons klimaat aan de rand van de afgrond heeft gekregen?
Wiebe Eekman: Kijk, alle rijkdom in de wereld heeft twee bronnen: de natuur - zonder grondstoffen uit de natuur kun je niets doen - en arbeid van de mensen - zonder arbeid die deze grondstoffen verwerkt, heb je ook nog niets. Die twee zaken moet je respecteren. De natuur heeft zijn grenzen. Als je alles opgebruikt hebt, gaat de natuur kapot. Ook mensen hebben hun grenzen - fysiek en materieel. De economie zou met die twee zaken rekening moeten houden: "We hebben zoveel grondstoffen en zoveel mensen met die en die talenten... hoe gaan we die het beste inzetten?"
Maar zo redeneert het kapitalisme niet. Wat uit de natuur komt, wordt niet betaald. De steenkool die uit de grond gehaald wordt, bijvoorbeeld, daar betalen de bedrijven niet voor, ze betalen alleen voor de arbeid die nodig is om de steenkool boven te halen. Bedrijven willen dus zoveel mogelijk arbeid vervangen door energie, want die hoeven ze niet te betalen. Door arbeid te besparen kan een kapitalist extra winst maken. Er worden dus keuzes gemaakt die de draagkracht van de natuur niet respecteren. Het is, bijvoorbeeld, veel gemakkelijker om afvalwater gewoon in de rivier te lozen dan het te zuiveren, want zuiveren kost arbeid. Je zou kunnen zoeken naar een productiesysteem dat helemaal geen vuil water maakt. Maar ook dat betekent dus dat je veel meer arbeid in het productiesysteem moet steken. Op de kapitalistische markt is dat schonere systeem zo duurder dan het vervuilende systeem, dus wordt er niet voor gekozen. Dat komen we overal tegen: er worden ecologisch verkeerde keuzes gemaakt, terwijl het andere evengoed mogelijk is en maatschappelijk veel beter.
En meteen komen we ook bij de oplossing van het probleem: de goede keuzes maken, oftewel 'het socialisme'.
Wiebe Eekman: Inderdaad. Het denken dat alles rendabel moet zijn in euro's en dollars, daar moeten we vanaf. Er moet op een andere manier geproduceerd worden, en vooral in functie van andere belangen. Als we de belangen van de natuur zien en haar draagkracht respecteren, dan zal er mondiaal minder transport moeten zijn, er zal mondiaal minder energie- en grondstoffenverbruik moeten zijn... Dat kan technologisch perfect, terwijl er toch voldaan wordt aan de behoeften van de mensen.
Hoe je het ook wilt noemen, het zal een soort socialisme zijn dat planning inhoudt, dat het volk daarbij betrekt, dat iedereen een gelijkwaardige behandeling garandeert en dat op lange termijn redeneert. Eigenlijk stoot je hier op dezelfde krachten als in de sociale strijd.
Is het dat wat je in je boek 'Voor sociale rechtvaardigheid én klimaat' bedoelt met: "Het klimaatprobleem is een hefboom om een andere maatschappij op te bouwen"? [1]
Wiebe Eekman: Als we zien wat de oorzaak is, zowel van de financiële crisis, als van de economische crisis, als van de klimaatcrisis, dan komen we altijd uit bij de winstlogica. We hebben dus een maatschappij nodig waar gepland gewerkt wordt. Een maatschappij waarin de mensen iets te zeggen hebben en waarin geproduceerd wordt volgens hun belangen. Dat is een andere keuze. Als je naar de kern van het klimaatprobleem gaat, dan kom je hoe dan ook tot de conclusie dat het kapitalistische systeem moet verdwijnen. In die richting werken we via concrete strijdpunten, zoals de strijd voor beter openbaar vervoer, de strijd voor de isolatie van huizen en wie die zal betalen. Zoals we ook doen in de arbeidersbeweging. We voeren de loonstrijd voor verbetering van de toestand en bouwen krachten op om op termijn tot het socialisme te komen.
Tot slot. In veel groeilanden stijgt de welvaart, en stijgende welvaart gaat vooralsnog gepaard met meer CO2-uitstoot. Sinds kort zijn er zeven miljard mensen op aarde. Is het mogelijk om met zeven miljard in relatieve welvaart te leven zonder dat de aarde het loodje legt?
Wiebe Eekman: Jawel, dat is mogelijk. Maar het is dus een politieke kwestie en een kwestie van sociale strijd, niet zuiver een ecologische strijd. Kijk, die zeven miljard mensen zijn qua rijkdom en qua mogelijkheden absoluut niet gelijk aan elkaar. De rijke kapitalistische landen staan tegenover de rest van de wereld. En in de derdewereldlanden is er ook een elite die de zaken in handen heeft en een enorme rijkdom bezit, en die heult met de kapitalisten hier.
Het is de elite hier en elders die bepaalt hoe de productie gebruikt wordt, waarop ze gericht is, en hoe de landbouw georganiseerd wordt. Momenteel wordt ongeveer een kwart van de mondiale landbouwproductie weggegooid door de markt. Statistisch voldoet de huidige landbouw om de hele wereldbevolking goed te voeden, maar het gebeurt niet. Door het probleem met marktmechanismen te benaderen, kun je het niet oplossen. Statistisch is er eten voor iedereen, technologisch kan het, maar niet met de maatschappelijke eigendomsverhoudingen die nu bestaan.

Manifestatie:

Op zaterdag 3 december, 14 u, Noordstation Brussel. Klimaatbetoging georganiseerd door de Klimaatcoalitie. Meer info op www.klimaatcoalitie.be. Info: Wiebe Eekman, 0477 89 21 89.

[1] Wiebe Eekman, Voor sociale rechtvaardigheid én klimaat, Uitg. EPO, 2011, 128 p., 6 euro. Te verkrijgen via www.pvdashop.be.