Maarten Muis
Het idee dat het kapitalisme alleen maar even een adempauze nodig heeft is zeer wijdverbreid in Nederland. Dit idee rechtvaardigt voor veel mensen de nullijn en de ingrepen in de sociale zekerheid. In dat licht moet ook de roep om een sociaal akkoord gezien worden. Maar wat de werkende bevolking aan rechten en verworvenheden inlevert ten gunste van betere winstgevendheid van bedrijven, zal zonder een sterkere vakbondsmacht nooit meer terugkomen.
Terwijl het nu meer dan noodzakelijk is de aandacht te richten op hoe vaste en kwalitatieve werkgelegenheid te behouden en te creëren, die in hoog tempo wordt vernietigd door de kapitalistische crisis, voert het rechtse kabinet de hervormingsplannen van Wientjes uit. En dat belooft alleen maar hogere winsten voor de grote bedrijven en zwaardere lasten voor de werkende bevolking. Iedereen die verder kijkt dan het harder mogen rijden dan 130 kilometer per uur, kan zien dat de huidige regering niet meer te bieden heeft dan opnieuw opgewarmde neoliberale ideeën.
Er wordt bewust zoveel mogelijk onrust gecreëerd met reorganisaties in de bedrijven en organisaties om de zeggenschap van de mensen over de invulling van hun werk te minimaliseren. Elke vorm van collectieve macht op de werkvloer wordt aangepakt om voor eens en altijd af te rekenen met deze sta-in-de-weg voor de winstmaximalisatie. Vandaar dat vooral het versterken van bedrijfsledengroepen van de vakbond (BLG's) in de bedrijven en organisaties het juiste antwoord is op deze ontwikkelingen.
We zitten op dit moment in Nederland in een fase waarin sommigen nog kunnen en zelfs willen inleveren. Wie nog werk of een goed pensioen heeft kan zijn bestedingspatroon nog redelijk eenvoudig aanpassen aan de verslechteringen. Het kenmerkende aan de huidige tijd is het toepassen van een persoonlijke strategie voor het oplossen van een teruggang in werk en inkomsten.
Jongeren die na school geen baan vinden keren terug in het ouderlijk huis en leven weer op kosten van de ouders. Zelfstandigen en uitzendkrachten spreken hun spaartegoeden aan om de daling van opdrachten en werk op te vangen. Het lukt de meeste mensen nog net. De algemene stemming is dat met persoonlijke creativiteit de crisis wel te doorstaan is. Maar deze ogenschijnlijke rust zal omslaan als duidelijker wordt dat collectief strijden wel structureel wat oplevert, zoals eerder bij de schoonmakers (ook al verhardt de strijd aan dat front aanzienlijk, nvdr) en persoonlijke creativiteit maar een tijdelijke oplossing is die onvoldoende zekerheid biedt voor de toekomst, zoals bij de zzp-ers.
De burgerlijke media mogen graag schermen met de onlangs overleden Steve Jobs van Apple als het beeld van kapitalistische vooruitgang. In Amsterdam hebben een paar zelfverklaarde vernieuwers zijn manier aangegrepen om een nieuw soort onderwijs te propageren. Er wordt door hen een idee van een nieuwe, hyper geïndividualiseerde, kapitalistische mens gepromoot. Een mens die bevrijd is van elke collectieve inbedding, met als enige basis de individuele creativiteit.
Maar wat deze 'vernieuwers' niet doorzien is dat hun extreme toepassing van de individualisering binnen het onderwijs vooral leidt tot meer vervreemding. Omdat de mens nu eenmaal zijn ontplooiing alleen kan vinden in een collectief door middel van arbeid. En dat je dus het succes van Apple helemaal niet kan begrijpen zonder de honderdduizenden Chinese arbeiders die door Foxconn worden uitgebuit.
We zitten in Nederland nog in een fase dat ideeën zich nog niet hoeven te bewijzen als nuttig voor de arbeidersklasse in de klassenstrijd. De ideologische schoonheid, of ze hip genoeg zijn, is nog voldoende om de meeste mensen ermee zoet te houden.
We hoeven maar te kijken naar het repertoire aan ideeën dat de kwartiermakers voor de DNV (De Nieuwe Vakvereniging) bezitten om te zien dat het nog lang geen menens is voor het kapitaal in Nederland. Zolang een sociaaldemocrate als Jetta Kleinsma alle ruimte krijgt om nieuwe, voor het kapitaal ongevaarlijke ideeën over belangenbehartiging te ontwikkelen, zijn de VNO-NCW en de regering Rutte de lachende derde.
Manifest wees er direct na de start ervan op dat de werkelijke oorzaak van de huidige economische crisis niet een te risicovolle kredietverschaffing in de VS was, de zogenaamde subprime-hypotheken. Het kapitalisme bevindt zich sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw in een chronische crisis van overproductie, die tijdelijk vermomd is als 'groei' door middel van neoliberale lapmiddelen (kredieten en speculatie). Waarmee tevens de huidige schuldenlast van staten en gezinnen te verklaren is.
Het neoliberalisme is niet alleen een slinkse manier van zelfverrijking die moreel te veroordelen is, maar het is met name een product van de strijd op leven en dood van het kapitaal. Toch moet deze analyse opboksen tegen het nog steeds sterk aanwezige geloof in een kapitalisme dat altijd weer opkrabbelt uit zijn dalen. Dat er weer een periode gaat aanbreken waarvan de werkende mensen kunnen profiteren.
Eerste stap is nu dat geloof te ontmaskeren als niet meer dan een illusie en een leugen. Door erop te wijzen dat nooit, maar dan ook nooit het kapitalisme zelf voor verbetering van de levensstandaard van de werkende bevolking heeft gezorgd. Dat algemene, sociale verworvenheden, zoals het ontslagrecht, zijn bevochten in tijden van vakbondsmacht en een tegelijkertijd aanwezig zijn van voldoende klassenbewustzijn en een sterke proletarische cultuur. Zolang ideeën niet gekoppeld worden aan de machtsvraag en een inzicht in de klassenstrijd, zullen zij, hoe mooi ook, altijd in schoonheid sterven.