Een Amerikaan roept via internet mensen op hem te helpen. Hij is failliet en overladen met schulden. Een beeld dat in Nederland binnenkort ook zal opduiken (Foto: Craig Walkowics/Flickr/cc/by-nc-sa).
De onafhankelijke, maar burgerlijke, Europese denktank LEAP/E2020 verwacht dat de westerse economieën in de tweede helft van 2012 geconfronteerd zullen worden met vier explosieve situaties tegelijkertijd: de banken, de effectenbeurzen, de pensioenen en de schulden. Niet alleen voor de economische, financiële en politieke spelers, maar ook voor de gewone huishoudens, zal dit grote risico's met zich meebrengen voor hun financiële situatie en voor hun vermogen om de toekomstige uitdagingen het hoofd te bieden. In onderstaand persbericht staat het schuldenprobleem centraal.
Persbericht bij GEAB nr. 65 (16 mei 2012)
Euroland, het geheel van de 17 landen van de eurozone, zal vóór het einde van 2012 een gemeenschappelijk politiek, economisch en sociaal project ontwikkelen voor de middellange en lange termijn, zeker nu François Hollande gekozen is als nieuwe president van Frankrijk. Voorlopig blijven de beleidsmakers echter de gevangenen van kortetermijnreflexen als reactie op plotselinge politieke schokken in Griekenland, onzekerheden over het bestuur van Euroland en risico's rond de publieke schulden.
Tegelijkertijd verdwijnt in de Verenigde Staten de illusie van een economisch herstel en steken subprime-kredieten opnieuw de kop op. De zorgen over de zwakke toestand van de Amerikaanse financiële sector nemen weer toe, met de speculatieverliezen van JPMorgan als recent voorbeeld. De duidelijke comeback van het nationale schuldenprobleem zorgt ervoor dat de economische en financiële spelers rekening houden met alsmaar slechtere toekomstverwachtingen. (Momenteel kost het de regering en de centrale bank in Amerika al 2,5 dollar aan krediet om 1 dollar aan groei te genereren!)
In het Verenigd Koninkrijk valt de terugkeer van de recessie samen met het mislukken van de poging om het overheidstekort te verminderen en met de toenemende woede van de werkende klasse in reactie op de bezuinigingen, waarmee overigens pas net begonnen is.
In Japan is de uitzonderlijk hoge staatsschuld weer op de agenda gekomen als gevolg van de economische malaise en de teruglopende export door de mondiale recessie.
Gelet op bovenstaande trends verwachten wij dat in de tweede helft van 2012 vier, voor de westerse economieën explosieve, factoren zullen samenkomen: de banken, de effectenbeurzen, de pensioenen en de schulden. Wat de schulden betreft, gaat het zowel om de moeilijk te beheersen overheidsschulden als om de ontwrichtende private schulden. Voor de schuldeisers nadert dus de dag van de pijnlijke afrekening, terwijl de gewone mensen hun grote woede tot uitbarsting zullen laten komen.
Aan het begin van de crisis in 2008 waarden wereldwijd circa 30 biljoen (dus 30.000 miljard) dollar aan grotendeels waardeloze 'spookactiva' rond in het financieel systeem. Het ging daarbij niet alleen om derivaten, maar ook om staatsobligaties en vastgoed. De helft daarvan is nu nog over en ook die zal vóór het einde van 2012 bijna helemaal verdwijnen. Het goede nieuws is dus dat men zich daarna weer serieus bezig kan gaan houden met de opbouw van een gezond mondiaal financieel systeem. Het slechte nieuws is dat deze resterende 15 biljoen dollar in de komende kwartalen in rook zal opgaan, met als onvermijdelijk gevolg het faillissement - of de redding door de overheid op kosten van de belastingbetalers - van 10 tot 20 procent van de westerse banken. In tegenstelling tot 2008/2009 zullen deze keer de aandeelhouders (ook in de VS) ongeacht hun bevoorrechte positie de eerste slachtoffers zijn. Alleen aandeelhouders die geopolitiek van belang zijn - en dan gaat het om staatsfondsen en bevriende landen - zullen ontzien worden.
Wat de private schulden betreft, zullen met name in de VS en het VK de huishoudens zelf de gevolgen van hun toenemende betalingsproblemen moeten dragen. Gevangen in de val van bezuinigingen en recessie hebben de westerse landen geen middelen meer om de middenklasse te ondersteunen, tenminste zolang er geen sprake is van enige economische groei. En dat zal voor het einde van 2012 helaas niet het geval zijn. In de VS zien we momenteel dat studieschulden een nieuwe subprime-praktijk aan het worden zijn. Door het aflopen van het beurzenprogramma van de centrale overheid en door de politieke verlamming in Washington bij de poging om het nationale tekort in de hand te houden, zijn de collegegelden fors toegenomen en dat betekent een ramp voor miljoenen jonge Amerikanen en hun ouders.
In Europa heeft het VK al besloten om zijn middengroepen met hun recordschuld te laten stikken, hetgeen erop neerkomt dat die zal afzakken naar de lagere bestedingsklasse. In de komende paar maanden zullen we dan ook opnieuw een plotselinge confrontatie meemaken tussen die Britse middengroepen en hun leiders, die bijna allemaal tot de hogere burgerlijke klasse behoren.
Op het continent stuurt de bevolking in verkiezingen die leiders weg die bezuinigingen als enige oplossing voor de staatsschuldencrisis beschouwden. Daarmee zijn de burgers een belangrijke democratische confrontatie begonnen met een elite die al bijna 20 jaar heerst en de schuldeisers op hun wenken bedient. Onder leiding van de nieuwe Franse president François Hollande wordt geprobeerd een middenweg te vinden tussen bezuinigen en keynesiaans stimuleren, want beide manieren van aanpak hebben gefaald, of zijn politiek of budgettair niet mogelijk.
Deze poging zal wél succes hebben, omdat het voor de toekomst - maar niet vóór het einde van 2012 - de enige politieke en budgettaire uitweg is. Ook in Duitsland gaan steeds meer stemmen op die pleiten voor meer evenwicht, want de sociale kosten van het Duits economisch succes beginnen steeds zwaarder te drukken op een groeiend deel van de bevolking. Wij verwachten dat deze zomer, na de Franse parlementsverkiezingen van juni, Frankrijk, Duitsland, Italië, Nederland (of dat voor Nederland geldt, gezien de verkiezingen in september, valt nog te bezien, nvdr), België en Spanje overeenstemming zullen bereiken over een evenwichtig bezuinigings- en groeipakket, dat uitgevoerd zal gaan worden door Euroland en de andere EU-landen die betrokken zijn bij het euronoodfonds ESM.
Voor het zover is, zullen plotselinge politieke schokken, zoals in Griekenland, en complexe onderhandelingen in de kern van Euroland de agenda domineren, en de schuldeisers en hun markten steeds nerveuzer maken. Deze nervositeit wordt nog extra verhoogd door het besef dat de financiële instellingen van Wall Street en the City oneindig kwetsbaar zijn voor het geval dat de (publieke en private) schulden niet worden terugbetaald. Want dat zijn zo'n beetje de laatste activa op hun balans waarvan die instellingen hopen nog enige waarde te kunnen redden.
Vanaf het einde van de zomer van 2012 zal de onbeheersbare Amerikaanse overheidsschuld in de VS een 'taxmageddon' (een samentrekking van 'tax' en 'armageddon') teweegbrengen. Dat is mede als gevolg van de begrotingsbeperkingen die automatisch opgelegd worden omdat in het Congres geen overeenstemming bereikt kon worden over een schuldreductie. Eind 2012 zal daardoor sprake zijn van een belastingchaos, juist op het moment dat enorme nationale bezuinigingen nodig zijn. Een probleem, waarover de Amerikaanse en internationale financiële pers al bijna een jaar zorgvuldig zwijgt.
We zullen dus zien dat de ontsteker-bom-tandem die de Europese en Amerikaanse schulden al in de zomer van 2011 samen vormden, opnieuw op het toneel zal verschijnen, maar nu in een veel krachtiger versie. Nu de angst voor een uiteenvallen van de euro en van Euroland grotendeels geweken is (*), komt daarvoor in de plaats een angst die voor de markten veel alarmerender is: de grootschalige en plotselinge omzetting in geld (monetisatie) van de Amerikaanse schuld. En die vindt dan - los van wie de presidentsverkiezingen gaat winnen - plaats tegen de achtergrond van een complete politieke verlamming, want het Congres is uit elkaar gevallen door de opkomst van radicale groepen bij zowel de Republikeinen ('Tea-Party') als de Democraten ('Occupy Wall Street').
(*) Een van de belangrijkste verschillen tussen de huidige Griekse crisis en de anti-eurohysterie van 2010/2011 is dat theoretisch gezien een Grieks vertrek uit Euroland nu mogelijk is zonder dat de eenheidsmunt daardoor in gevaar komt. Wij verwachten echter niet dat dit zal gebeuren, omdat de Grieken volgens ons de euro niet zullen willen inwisselen voor een nieuwe drachme.
Bron: http://www.leap2020.eu
Vertaling en bewerking: Louis Wilms.