Maarten Muis
Crisis zet de heersende klasse onder druk om voor de redding van het kapitaal impopulaire ingrepen te doen. Socialisme in Europa en sterke communistische partijen verhinderden lange tijd openlijke aanvallen op, door de arbeidersstrijd bevochten, instituten van democratische inspraak. Maar de kapitalistische klassenheerschappij, die lang verborgen bleef achter een façade van tandeloze parlementen, wordt nu openlijk uitgedragen.
Overal in Europa zijn er voorbeelden van aanvallen op de democratie. In Italië is een regering van technocraten, die daar de arbeidsrechten ontmantelt, aan de macht. Er is op Europees niveau een wet ingediend, vernoemd naar de voormalige eurocommissaris en huidige premier van Italië, Mario Monti, om het stakingsrecht te beperken. In Nederland roept Annemarie van Gaal in het FD op om bij de komende verkiezingen de werkgevers van VNO-NCW en MKB Nederland een zwaardere stem te geven dan de rest van de bevolking. Op alle vlakken wordt gemorreld aan de democratie, omdat die zich wel eens tegen het kapitaal kan gaan keren.
De analyse over de VS in het boek van Michael Parenti, Democratie voor de Elite (EPO 2008, zie voor boekbespreking Manifest 12, 2008) gaat steeds meer ook op voor Europa. De heersende ideologie hier heeft inmiddels een sterke overeenkomst met die, al enige decennia dominante, in de VS. Waar het maar kon werd de laatste dertig jaar de neoliberale boodschap verspreid dat de economie draait op de kracht van ondernemende individuen. Vooruitgang zou niet de vrucht zijn van collectieve arbeid, maar gebaseerd zijn op slimheid en geslepenheid van individuele ondernemers.
Zo is het begrip democratie sinds de jaren tachtig stap voor stap ontdaan van het emanciperende en ontvoogdende karakter. Democratie werd gereduceerd tot individuele keuzevrijheid, naadloos aansluitend op de belangen van de kapitalisten. Democratie werd in deze vervorming in stelling gebracht om de collectiviteit en planmatigheid in de socialistische landen aan te vallen. Nu zijn we zover dat het voor gewone mensen onbetaalbare kledingmerk Levi's groot reclame maakt in de Parijse metro met de tekst: 'L'égalité est la democratie (Gelijkheid is de democratie). Het wordt hoog tijd dat we het begrip democratie terugveroveren op de commercie.
De personen die als EU-Trojka Portugal, Ierland en Griekenland bezochten om eisen te stellen aan het beschikbaar stellen van het Europees financieel hulpfonds, mochten niet bij naam gekend worden. Deze zogenaamde experts deden hun werk het liefst als een soort financiële geheime dienst. Geen enkele democratische controle werd toegestaan op het werk van deze Trojka. De Portugese Communistische Partij heeft dit publiekelijk aangeklaagd. Waar normaal een nationale regering de financiële markt controleert is het nu in handen van de niet democratisch gekozen technocraten van de Europese Centrale Bank (ECB).
In Italië bleek de hervormingsagenda van de werkgevers (zie Manifest 8, 2011) niet uitvoerbaar te zijn binnen de democratische spelregels. De politiek was door Berlusconi zo in diskrediet gebracht dat de heersende klasse de kans greep een regering met technocraten te installeren. In het desolate politieke landschap van Italië, mede veroorzaakt door bijna totale mediacontrole van Berlusconi, is de enige progressieve kracht nog de vakbond.Maar deze mist door het totaal wegvagen van de ooit sterke Italiaanse Communistische Partij een politieke bondgenoot op parlementair niveau. De huidige situatie in Italië werpt een nieuw licht op de stellingen van het eurocommunisme, dat aan de basis stond van de teloorgang van de klassenbasis van de PCI. Als parlementsleden niet langer gesteund en gecontroleerd worden door klassenbewuste massa-organisaties, zijn zij uitgeleverd aan het kapitaal en zullen zij uiteindelijk op non-actief gesteld worden.
Waar de EU-Trojka zich verborg in de anonimiteit, hebben bepaalde ondernemers een sterrenstatus verworven. Zo krijgt in Nederland investeerder Annemarie van Gaal, rijk geworden in Rusland tijdens de kapitalistische wild-west-jaren onder president Jeltsin, alle ruimte de Nederlandse lezer en kijker een lesje in ondernemerschap te geven. Haar betoog komt er als het ware op neer dat er nu eenmaal slimmere mensen bestaan en dat zij altijd verdienen rijker te zijn en meer invloed te hebben dan gewone werknemers.
De maatschappij moet volgens haar speciaal ingericht worden voor de belangen van deze kleine groep excellerende ondernemers. Dat daarbij gewone werkende mensen alle bescherming van werk, huis en inkomen verliezen, is bijzaak. Zij kunnen altijd haar advies vragen hoe er weer bovenop te komen.
Het betoog en optreden van Annemarie van Gaal past in dezelfde lijn als een Obama die de zwarte onderklasse van de VS op het hart drukt beter haar best te doen en de Britse arts/filosoof Dalrymple die betoogde dat sociale voorzieningen de onderklasse alleen maar afhankelijk maken. Het draait er in deze ideologie vooral om dat het individu alle kansen moet grijpen, ook als dat ten koste gaat van het collectief. Dit fenomeen, het 'free rider'-probleem, is bekend om het ondergraven van collectief gemaakte afspraken. Solidariteit, zekerheid en onderling vertrouwen worden daarbij ingewisseld voor individualisme, bestaansonzekerheid en egoïsme.
Geheel in de stijl van de heersende ideologie betoogde Annemarie van Gaal in haar column in het FD van 25 mei dat bij de komende verkiezingen de stemmen van de werkgevers zwaarder zouden moeten wegen dan die van gewone werkende mensen. Het argument dat zij gebruikt is dat ondernemers namelijk verantwoordelijk zijn voor 67 procent van de werkgelegenheid. De bezitter van kapitaalgoederen hoort de politiek te bepalen en niet de werkende man of vrouw, zo wordt betoogd.
Er wordt met deze column een nieuwe grens overschreden (*): het is niet langer taboe in Nederland om openlijk te pleiten voor een democratie voor de elite (zie Parenti, 2008). We merken steeds weer dat types als Annemarie van Gaal met veel respect in de media onthaald worden als experts en dat actievoerende vakbondsleden weggezet worden als mensen met kleurige hesjes die een achterhoedegevecht voeren. Kapitalisten hebben evenwel alleen de centen, niet de werkende mensen (de massa), en omkopen kan niet eeuwig voortduren.
Dat de woordvoerders van het kapitaal zich steeds driester gaan uiten nu de crisis zich verder verdiept, vraagt om een stevig, klassenbewust antwoord van links. Het is tijd zo gezamenlijk mogelijk op te trekken tegen de rechtse aanvallers met de eis van echte, volledige democratie.
(*) N.v.d.r.: Op 1 juni jl. trad bij het Financieele Dagblad een nieuwe groep columnisten aan. Zelfs de vroegere - rechtse groep - was volgens de redactie nog te genuanceerd (Post, De Haas, De Jong, Boonstra, e.a.).Alleen Mathijs Bouman, kampioen van 'er-kan-nog-wel-wat-vanaf' mocht blijven, aangevuld met ondernemers als Van Gaal, Scheepbouwer, Kroes en enige andere 'hervormers' die volop tegen de behoudzuchtige (oudere) werknemers, vakbonden en de rol van de politiek-in-het-algemeen zullen gaan fulmineren en beweren dat elke verandering die zij voorstellen ook een verbetering is. Daarbij zullen de Europese dwangmaatregelen uit Brussel gebracht worden als onvermijdelijk en nuttig. Er zit systeem in de klassenstrijd door de ideologische hersenspoeling van rechts.