Amarantis failliet: lege lokalen zijn het schandalige resultaat (Foto: Reformatorisch Dagblad - refdag.nl).
Ron Verhoef
Aan het eind van de vorige eeuw werden openbare scholen verzelfstandigd. Dit was het gevolg van de overheersende neoliberale ideologie. Die verzelfstandiging zorgde ervoor dat scholen een directie moesten aanstellen die zelfstandig beleid kon voeren. Dit maakte schaalvergroting mogelijk, niet alleen tussen openbare scholen, maar ook tussen openbare scholen en confessionele scholen. Uiteindelijk leidde dat tot het ontstaan van een aantal grote scholengemeenschappen. Amarantis was een van die instellingen.
Doordat de gemeenten geen controle meer hadden over de scholen, werd de inspectie ook losser. Weliswaar moesten scholen wel een Raad van Toezicht hebben die erop moest toezien dat geld niet verkeerd besteed werd. Het bleef immers wel overheidsgeld. In de praktijk bleken die Raden van Toezicht echter weinig inhoud te hebben. De leden beschouwden hun werk vaak als een erebaantje waar ze een royale vergoeding voor kregen. Bovendien behoorden ze vaak tot het zogenaamde old-boysnetwerk waartoe de directeuren van scholen ook behoorden. Tot slot moest toezicht gehouden worden op basis van informatie die de directies van de scholen zelf aanleverden. Al met al bestond toezicht op die manier uitsluitend op papier. Ouders en leerlingen, die daadwerkelijk belang hadden bij een goede financiële huishouding, hadden geen enkele invloed.
Het is tegen deze achtergrond dat de directie van Amarantis een wanbeleid kon voeren dat leidde tot de val van de onderwijsreus. De directie was meer uit op status en prestige dan op een goede school. Signalen van de werkvloer werden niet gehoord. Het geld vloeide rijkelijk naar de portemonnee van de leden van het college van bestuur, waarvan sommigen twee dienstauto's met chauffeur hadden. Aan de scholen zelf werd minder geld besteed. Benodigde investeringen bleven achterwege. Dat gebeurde uiteraard niet onopgemerkt. Door het personeel te intimideren konden de directeuren echter zorgen voor een gehoorzame school.
Opzienbarend is dat de Raad van Toezicht en de accountant de begrotingen jaar na jaar goedkeurden. De accountant verweert zich door aan te geven dat wat Amarantis deed wettelijk was toegestaan, maar dat is maar zeer de vraag. De wet kent immers het begrip financieel wanbeleid, waar een directie wel degelijk voor aansprakelijk kan worden gesteld. Het is raar dat de accountant zijn verantwoordelijkheid kan ontlopen. Had hij immers niet moeten aangeven dat er iets grondig mis was?
Een ander probleem bij Amarantis was dat de school zo groot was dat het bestuurlijk onoverzichtelijk werd. Het bijzondere aan Amarantis was immers dat er zowel voortgezet onderwijs (VMBO, HAVO en VWO) als middelbaar beroepsonderwijs (MBO) binnen het concern vielen. Dat is opmerkelijk omdat het doorgaans gebruikelijk is dat MBO's worden ondergebracht bij regionale ROC's die hierin gespecialiseerd zijn. Het verschil tussen deze twee onderwijssoorten is zo groot dat je je kunt afvragen of één bestuur dat wel allemaal kan behappen.
De eindconclusie van Amarantis is duidelijk. De directie gedroeg zich niet anders dan de directies van grote bedrijven. Er bestond een ongebreidelde graaicultuur, die veel belastinggeld heeft opgeslokt. Het is dan ook niet meer dan terecht dat gekeken gaat worden of de managers persoonlijk aansprakelijk kunnen worden gesteld. Een prangende vraag blijft echter of deze situatie ook bij andere scholengemeenschappen mogelijk is.
Er wordt nu om het hardst geroepen dat dit specifiek voor Amarantis is. Ook bij andere scholen is het de vraag hoe goed de Raad van Toezicht werkt. Ook bij andere scholengemeenschappen steken directies vooral tijd in het vormen van netwerken met het bedrijfsleven. Dat ze directeur van een onderwijsinstelling zijn verdwijnt maar al te snel naar de achtergrond. Met docenten en leerlingen wordt door managers niet meer gepraat, ze worden gezien als onderdeel van het meubilair.
Wat de crisis bij Amarantis ons zou moeten leren is dan ook dat er een einde moet komen aan de schaalvergroting. De gemeenteraden moeten weer de controle krijgen over de openbare scholen. Daarnaast moet de inspraak van docenten, leerlingen en ouders groter worden. Sterker nog zij zouden een beslissende stem moeten hebben in het onderwijs. De erebaantjes voor wethouders en andere prominenten in de Raad van Toezicht kan dan verdwijnen. Onderwijs is van ons en niet van de elite!