Minister Edith Schippers doet de zorg in de verkoop! (Foto: Beeldbewerking Manifest).
Maarten Muis
Dat VVD-er Edith Schippers de komende jaren weer minister van Volksgezondheid is, belooft niet veel goeds. Haar eerder beleid werd gekenmerkt door nadruk op wat een individu zelf kan doen om gezond te blijven: ze was niet weg te slaan bij populaire televisieprogramma's om sport te promoten. Maar haar beleid betekende vooral een harde bezuiniging op de langdurige zorg en meer en hogere eigen bijdragen. Gezondheidszorg is in haar handen meer marketing dan zorg. Maar net zoals bij consumenten van voormalige nutsbedrijven zijn het niet de patiënten die de vruchten plukken van deze groeisector. Wie dan wel?
Gezondheidszorg is een sector die al jaren groeit in economische omvang. De budgetten stijgen alsmaar. In plaats van in te grijpen in de perverse prikkels die de ingevoerde marktwerking heeft veroorzaakt op de kosten, zet dit kabinet de bijl in de langdurige zorg. Het is de herinrichting die we kennen uit het privatiseren van energiebedrijven, vuilverwerking en de post en telecom. Wat eerder door de overheid werd aangeboden op basis van een profiel van de gemiddelde gebruiker met een vast leveringsprincipe is nu verworden tot een keihard gevecht tussen bedrijven die alles doen om hun marktaandeel zo groot mogelijk te maken.
De agressie waarmee grote zorg- en welzijnsinstellingen nu kleinere organisaties inlijven is een teken aan de wand. De grote slag om de gezondheidszorg is ontketend. Parlementair Den Haag stookt deze ontwikkeling steeds verder op. Al het gepraat over keuzevrijheid en goede kwaliteitscontroles kennen we ook uit eerdere privatiseringen. Uiteindelijk telt nog maar een ding: zo hoog mogelijke winst.
De gezondheidszorg nieuwe stijl betekent ook dat op de delen die zich niet lenen voor een efficiëntieslag, schaalvergroting en productie-uitbreiding hard bezuinigd wordt. Het is principieel onjuist om de organisatiemodellen van de zogenaamde 'vrije' markt toe te passen op een sector waar met mensen wordt gewerkt. Zeker mensen die door allerlei oorzaken steun en hulp nodig hebben. De noodzakelijke begeleiding en hulp is namelijk zeer verschillend bij mensen. De een is na een paar maanden weer geheel in staat zelfstandig te functioneren, de ander heeft levenslang zorg nodig. Wie bepaalt wat voldoende zorg is? De markt? Gaan we zorg- en welzijnsinstellingen beoordelen op hun productie-output (toegenomen gezondheid), dan komen die organisaties die met de moeilijkste en zwaarste groep werken er slecht vanaf. Daar was nu juist solidariteit voor ingevoerd als leidend principe.
Instellingen die met bepaalde groepen werken, bijvoorbeeld waar armoede, psychiatrie en verslaving elkaar raken, worden hard geraakt door dit nieuwe zorgmodel van VVD-er Edith Schippers. Zij kunnen met de rekenmodellen van de commerciële zorgverzekeraars niet bewijzen dat ze goed en effectief werk leveren en zullen steeds minder steun en budget krijgen. De sfeer in deze instellingen wordt door alsmaar krimpende budgetten steeds slechter. Kwalitatief personeel zoekt zijn heil ergens anders en met flexibel inzetbaar personeel probeert het management zo goedkoop mogelijk de tent draaiende te houden. De werkdruk neemt desastreuze vormen aan. De eerste signalen komen naar buiten: De Kleine Johannes, een zorginstelling voor gehandicapten met complexe problematiek in Amsterdam, is al onder toezicht gesteld van de inspectie omdat de zorg ver onder de maat is.
Zorg aan huis gaat de komende jaren flink op de schop. Nieuwe richtlijnen in de WMO bezuinigen een belangrijk deel van de zorg weg bij een grote groep. De thuiszorg heeft niet langer als doel om een zo zelfstandig mogelijk leven mogelijk te maken, maar is een keiharde 'vrije' markt geworden, waar schoonmaakbedrijven, zzp-ers en enkele giganten elkaar op leven en dood beconcurreren. Slachtoffer hiervan is een grote groep die geen aanspraak meer kan maken op sociale regelingen, maar ook onvoldoende geld heeft om die particulier in te kopen. Armoede wordt bij deze groep weer de hoofdoorzaak van een miserabel bestaan, niet de ziekte of de stoornis zelf.
Ook de sector sociale activering van mensen, die door een psychische stoornis of dakloosheid op een maatschappelijk zijspoor zijn gezet, krijgt harde klappen te verduren. Budgetten van de AWBZ worden soms voor driekwart gekort. De huidige maatschappelijke opvang en sociale dagbesteding, zoals Inloophuizen, Sociale Pensions, Dag Activiteiten Centra en Sociale Werkplaatsen, maken voor een grote groep een minimaal acceptabel leven mogelijk. Maar nu moeten ook deze projecten allerlei financiële resultaten behalen, terwijl ze juist bedoeld waren om mensen een rustige, veilige omgeving te bieden, omdat ze in deze kapitalistische maatschappij in de vernieling draaiden. Deze mensen passen niet in het 'groeimechanisme' dat nodig is om 'marktconform' te kunnen functioneren in het systeem van Edith Schippers. Voor hen geen afgedwongen zelfredzaamheid. Hen wacht als alternatief alleen de jungle van de straat. Of de pijn van de totale eenzaamheid achter de geraniums.
Gezondheidszorg en welzijn zijn van oorsprong sectoren gebaseerd op solidariteit. Omdat begrepen werd dat in principe iedereen in deze maatschappij in een steun- of hulpbehoevende situatie kan terechtkomen. Bezuinigen op de sociale sector, die alleen kan bestaan op basis van het idee solidariteit, is extreem asociaal. Daarbij heeft dit minder te maken met individuele bestuurders van zorginstellingen of topambtenaren van VWS - al worden die wel veel te rijkelijk beloond - maar met de aard van het beest(je). Het mechanisme dat nu in zorg en welzijn stapje voor stapje is ingebouwd resulteert automatisch in deze asociale keuzes. Sociaal Nederland verandert in een jungle waarin alleen het recht van de sterksten telt. Dat heet gewoon kapitalisme.