Zie ook deel 2 en deel 3 en een reactie op dit artikel: "De crisis begrijpen om het kapitalisme te kunnen bestrijden" deel 1 en deel 2.
NL, in Socialist Voice (*)
(...) In 2012 publiceerde Socialist Voice een aantal artikelen waarin gezocht werd naar de structurele oorzaken van de huidige economische crisis en waarin een aantal van de belangrijkste kenmerken van het huidige monopoliekapitalistische productiesysteem aangeduid werd. (Zie 'The failure of capitalist production (review)' door NC (inmiddels ook vertaald), januari 2012; 'Opinion: Understanding the crisis' door NL, april 2012; 'Opinion: The failure of capitalist production' door NL, mei 2012 en 'Explaining the crisis: a response' door NC, juni 2012.
Deze artikelen belichtten de tegenstellingen binnen het systeem die een economische crisis veroorzaken en tevens een aantal aspecten daarvan die een enorme menselijke ellende teweegbrengen. De wortels van deze crisis liggen volgens deze artikelen in het interne proces van accumulatie van kapitaal en de kapitalistische reproductie en niet in oorzaken van menselijk falen, zoals het establishment aandraagt.
Crises worden niet veroorzaakt door hebzucht (hoewel deze welig tiert); crises worden niet veroorzaakt door slappe toezichthouders (hoewel het hiervan wemelt); crises worden niet veroorzaakt door te hoge staatsuitgaven: crises zijn voortdurende en steeds terugkerende voortbrengselen van het kapitalisme. Ze vloeien voort uit de interne werking van het economisch systeem op zowel het niveau van de productie als op het niveau van de verhalen.
NC's artikelen laten zien hoe de crisis binnen het kapitalisme zijn oorzaak vindt in de dalende winstvoet. Uit concurrentieoogpunt moeten bedrijven steeds meer investeren in technologieën om sneller en goedkoper te kunnen produceren dan hun rivalen. Dit heeft echter het nadelige effect van het verminderen van de hoeveelheid arbeid, de uiteindelijke bron van de winst, die noodzakelijk is voor het productieproces. Dit leidt tot een tendentiële daling van de winstvoet en vervolgens tot een periode van stagnatie, overproductie, ontslagen en crisis, waarna het proces weer van voren af aan begint.
Daarom zijn crises cyclisch, zij doen zich telkens weer voor. Dit wordt bevestigd in vele boeken waaronder Andrew Kliman's 'The Failure of Capitalist Production' dat door RC besproken werd, maar het kan ook gewoon waargenomen worden in de afnemende groei van het bbp, het constante niveau van de massawerkloosheid en dalende rentevoeten (want als de rentevoeten hoger zouden zijn dan de winstvoeten tijdens de productie, waarom zou iemand met kapitaal dan nog in de productie investeren?).
Als één van de oorzaken van de ernst van de huidige crisis wijst Kliman op het feit dat de staat en andere instellingen de afgelopen decennia actief hebben ingegrepen om een crisis te vermijden. Deze acties, beter bekend als het neoliberalisme, omvatten een enorme vermindering van de belasting op de winst die, omdat de winstvoet niet verhoogd werd, leidde tot meer private accumulatie van kapitaal doordat de winsten naar huis werden meegenomen.
Dit vermijden van een uitgebreide crisis voorkwam de noodzakelijke vernietiging van kapitaal en middelen die vereist zou zijn om het groeiproces opnieuw te laten beginnen. Vandaar dat de huidige crisis, die zich gedurende de afgelopen decennia opgebouwd heeft zo ernstig is.
In mijn artikel probeerde ik de huidige kenmerken van het systeem te onderscheiden (ik geloof niet dat NC deze ontkent); financialisatie, intense monopolisering, een geïnternationaliseerde productie, een toegenomen proletarisering, groeiende werkloosheid en verpaupering, toegenomen schulden en speculatiebubbels. Ook wilde ik beschrijven hoe deze kenmerken bijdroegen aan de diepte van de huidige crisis, waardoor deze afwijkt van eerdere crises en voorkomt dat de groei ontstaat uit de zogenaamde traditionele reacties van het systeem, zoals een toegenomen uitbuiting van arbeid.
Hoewel de eerdere artikelen elkaar leken tegen te spreken - een artikel was er heel stellig in dat ze niet met elkaar verzoend konden worden - bestaat er een crisistheorie binnen de internationale communistische beweging die lijkt te bevestigen dat cyclische crises ontstaan wanneer zich een omslag voordoet van investeringen in technologie in plaats van arbeid, hetgeen leidt tot een algemene daling van de winstvoet en aangescherpte tegenstellingen van de sterkste tendensen binnen het monopoliekapitalisme - monopolisering en concentratie van de rijkdom. Mede hierdoor bevindt het systeem zich in een voortdurende staat van crisis, echter niet altijd in neerwaartse richting: de algemene crisis van het kapitalisme.
De theorie van de algemene crisis van het kapitalisme ontwikkelde zowel Marx' als Lenin's analyses van de tegenstellingen en tendensen binnen het systeem verder. Ze verving hun eerdere bevindingen echter niet. Evenmin suggereerde ze dat de cyclus van crisis en herstel zich niet telkens opnieuw zou voordoen. De theorie stelde heel duidelijk dat deze cyclus niet betekende dat het kapitalisme op het punt van instorten stond.
"De karakterisering van de algemene crisis van het kapitalisme zoals die weergegeven is in documenten van congressen van de CPSU (de Communistische Partij van de Sovjet-Unie) en van de wereldwijde communistische beweging is op geen enkele manier onherroepelijk gebonden aan een bepaalde 'set' van symptomen. Het is een flexibele beschrijving die de tegengestelde, veelzijdige en veranderende aard van de ineenstorting van het kapitalistisch systeem weergeeft. De ontwikkeling van de algemene crisis is niet lineair, noch kunnen we zeggen dat ze jaarlijks gestaag intensiveert. Het is een onevenwichtig, uiterst complex proces dat zoals Lenin voorzag 'langdurige en lastige fases doormaakt.'
Naast de tendensen op de lange termijn die leiden tot een intensivering van de interne tegenstellingen van het kapitalisme kent de algemene crisis van het kapitalisme ook processen op de korte termijn zoals bijvoorbeeld een snelle inflatie, ernstige betalingsbalansproblemen in verschillende landen of sociaal-politieke onrust. Zolang het kapitalisme niet door een socialistische revolutie op de knieën wordt gedwongen zal het zich blijven aanpassen aan de veranderende omstandigheden. De specifieke kenmerken van het moderne kapitalisme kunnen tot op zekere hoogte verklaard worden uit het feit dat het zich heeft aangepast aan de nieuwe situatie in de wereld. Echter, een aanpassing aan de nieuwe omstandigheden betekent geenszins de stabilisatie van het kapitalisme als systeem." (M.S. Dragilev, De Grote Sovjet-encyclopedie (3e editie, 1970-79).
De theorie van de algemene crisis van het kapitalisme stelde terecht dat de tendensen die Marx en Lenin al onderscheidden zich verder ontwikkeld hadden. De monopolisering was veel groter. Het financieel kapitaal speelde een veel belangrijker en destabiliserender rol. Nationale economieën waren veel meer geïntegreerd waardoor een crisis zich sneller kon verspreiden.
Het kapitalisme reageerde op elke crisis met het verschuiven van de investeringen naar de technologie, om zo de exploitatie te vergroten. Een verdere concentratie van de productie vond plaats door fusies, waarbij gezocht werd naar winstgevende mogelijkheden waar andere bronnen uitgeput raakten. Dit alles vereiste een vollediger begrip van de systeemcrisis. Het concept van de algemene crisis van het kapitalisme werd geformuleerd in de twintiger jaren en aangenomen tijdens het 6e Congres van de Communistische Internationale:
"De ervaring van de na-oorlogse periode heeft aangetoond dat de stabilisering die werd bereikt door de onderdrukking van de werkende klasse en het systematisch laag houden van haar levensstandaard slechts een gedeeltelijke en tijdelijke stabilisering is. De grillige en koortsachtige technologische ontwikkelingen die in een aantal landen grenst aan een nieuwe technologische revolutie, het versnelde proces van concentratie en centralisatie van kapitaal, de vorming van enorme trusts van 'nationale' en 'internationale' monopolies, de fusie van trusts met de staatsmacht en de groei van de wereldwijde kapitalistische economie kunnen de algemene crisis van het kapitalistische systeem echter niet doen verdwijnen.
Deze technologische vooruitgang en de rationalisatie van de industrie, de keerzijde van het sluiten en opheffen van talrijke ondernemingen, de beperking van de productie en de meedogenloze en vernietigende uitbuiting van arbeidskracht zullen leiden tot een chronische werkloosheid op nooit eerder geziene schaal. De absolute achteruitgang van de levensomstandigheden van de werkende klasse wordt een feit, zelfs in bepaalde hoogontwikkelde kapitalistische landen. De groeiende concurrentie tussen de imperialistische landen, de constante oorlogsdreiging en de intensivering van klassenconflicten maken de weg vrij voor een nieuw en hoger stadium van de algemene crisis van het kapitalisme en van de proletarische wereldrevolutie (vet redactie Manifest).
De revolutionaire crisis groeit onverbiddelijk binnen de imperialistische centra; door het kapitalistische offensief tegen de werkende klasse, de aanval op de levensstandaard van de werkende bevolking, op hun organisaties en politieke rechten, door de toename van de openlijke terreur ontwaakt en groeit het verzet van grote massa's van het proletariaat en verhevigt de klassenstrijd tussen de werkende klasse en het verenigd kapitaal zich.
De bourgeoisie zoekt haar toevlucht tot het fascisme of tot een coalitie met de sociaaldemocratie al naar gelang de ontwikkelingen in de politieke situatie. Tegelijkertijd speelt de sociaaldemocratie vaak zelf een fascistische rol tijdens situaties die kritiek zijn voor het kapitalisme." (Programma van de Communistische Internationale, 1929)
(*) NL in Socialist Voice, oktober 2012. Dit is deel 1 van een drietal artikelen die in Socialist Voice verschenen in oktober, november en december 2012. Wie de Engelse taal voldoende beheerst kan de artikelen vinden op de site van de Communistische Partij van Ierland (CPoI): http://www.communistpartyofireland.ie.
Vertaling Frans Willems.