De huidige mondiale geopolitieke ontwrichting, die de Europese denktank LEAP/E2020 al in februari 2009 heeft voorspeld, zal in de loop van 2013 tegen de achtergrond van een wereldwijde recessie verder toenemen. Het einde van het leiderschap van de traditionele grootmachten veroorzaakt een mondiale chaos, waaruit vervolgens de wereld-na-de-crisis tevoorschijn gaat komen. In het jongste nummer van het online bulletin GEAB analyseert het onderzoeksteam deze processen, waarin het Midden-Oosten als katalysator fungeert. Manifest meldde al vaker dat het hier gaat om een burgerlijke onderzoeksgroep die een duidelijke pro-Europese positie inneemt. In het bijgaande persbericht is de aandacht ook weer met name gericht op Europa: Euroland - de 17 landen van de eurozone - zal volgens de onderzoekers een prominente rol spelen in de kapitalistische wereld van morgen. De voorspellingen van de groep zullen alleen dan kunnen worden waargemaakt als het volksverzet tegen het 'Europa van het Kapitaal' niet krachtiger van de grond komt. Het is duidelijk dat de onderzoeksgroep krachtig voorstander is van een Verenigde Staten van Europa. Uiteraard steunt Manifest dit streven niet. De analyses zijn dan ook vooral bedoeld om een blik in de keuken te kunnen werpen van de gedachtegang van een sterke Europese denktank.
Persbericht bij GEAB nr. 70 (16 december 2012)
Voor de Verenigde Staten zal 2013 een triest jaar worden, ze zullen hun status van enige supermacht verliezen en merken dat ze nauwelijks nog invloed hebben op de inrichting van de nieuwe global governance, het nieuwe 'wereldbestuur'. Terwijl alle spelers wanhopig zoeken naar een manier om in dat spel de overhand te krijgen, mogen alleen die landen en regio's hopen op enige invloed op de komende wereld-na-de-crisis, die voorbereid zijn op de schokgolven die daarmee gepaard zullen gaan. Allianties van allerlei soort staan daarvoor in de rij, denk bijvoorbeeld aan ALBA, Arabische Liga, ASEAN, AU, BRICS, ECOWAS, EFTA, EU, MERCOSUR, NAFTA, NEPAD, OAS en SADC. Ze zijn echter lang niet allemaal even ver ontwikkeld, even homogeen en even goed bestand tegen de komende storm.
Euroland - ontstaan en sterk geworden tijdens de crisis - is samen met Azië en Zuid-Amerika het beste toegerust om de grote winnaar te worden van deze 'herschikking' van de wereld. De oude grootmachten, zoals de VS, het Verenigd Koninkrijk, Israël en Japan, slagen er niet in zich aan te passen aan de multipolaire wereld van na de crisis en blijven daarom berooid achter. Er komt op mondiaal niveau momenteel een geheel open spel op gang, dat talrijke kansen biedt aan ieder die ze wil grijpen. Dat is duidelijk te zien in het Midden-Oosten, waar de bevolking van de gelegenheid gebruikmaakt om de regio in overeenstemming met haar wensen te veranderen. Of in de BRICS-landen Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika, waar vooruitgeschoven pionnen de wegkwijnende oude machten aanpakken. En in Europa, waar elke aanval door de crisis nieuwe energie opwekt om de uitdagingen van morgen op te pakken.
De mondiale economie verkeert momenteel in een recessie en op geopolitiek terrein is er sprake van hevige spanningen, niet alleen in het Midden-Oosten, maar ook in Azië (met de lancering van de Noord-Koreaanse raket en het Chinees-Japanse geschil over enkele eilandjes). Daardoor wordt 2013 een moeilijk en gevaarlijk jaar, met waarschijnlijk de nodige ongelukken. Stabiele regio's zijn dan relatief aantrekkelijk en zullen van deze situatie kunnen profiteren. Alles blijft natuurlijk betrekkelijk, maar het lijkt erop dat in dit mondiale geweld Euroland een van de weinige havens van vrede, stabiliteit en rust zal zijn, en voor beleggers een van de weinige regio's met enig toekomstperspectief. Daardoor zal Europa in 2013 krachtig genoeg zijn om de crisis te boven te komen.
Een toenadering tussen Europa en de landen van de BRICS-groep - ook zij hebben immers goede vooruitzichten - zou een positieve bijdrage kunnen leveren aan de noodzakelijke hervormingen in het 'wereldbestuur'. Als het namelijk niet lukt om de nieuwe wereldmachten op een harmonische wijze hierin te passen, zal de chaos in 2013 leiden tot een multipolaire wereld van vijandige blokken en dat zou een enorm geopolitiek gevaar betekenen. De komende G20-top in september in St. Petersburg - voor de eerste keer buiten de westerse invloedssfeer - is de laatste gelegenheid om onderwerpen aan te pakken die van het grootste belang zijn voor dit 'wereldbestuur', en daartoe hoort ook de hervorming van het internationaal monetair systeem. In 2014 stappen de regio's die het beste aangepast zijn immers al de wereld-na-de-crisis binnen.
De media-oorlog, die de afgelopen jaren tegen de euro is gevoerd, heeft in zoverre succes gehad dat de eurozone erdoor gedwongen werd tot de hervormingen die noodzakelijk waren om de crisis te overwinnen. Er was geen sprake van een revolutie, want het spel werd hier natuurlijk volgens de regels gespeeld, dat wil zeggen zonder de markten aan het schrikken te maken. (Ondertussen zijn deze regels wel wat aan het veranderen, want onder andere de bankreguleringen en het toezicht op de kredietbeoordelaars hebben de macht van deze markten enigszins ingeperkt.) Dus geen dreigende verklaringen, maar compromissen en eensgezinde acties na uitvoerige discussies. Geleidelijk aan zijn de structuren die de eurozone moeten versterken, tot stand gebracht. Het contrast met de passiviteit van de VS is overduidelijk.
Hiermee zijn natuurlijk de vele problemen in bijvoorbeeld Griekenland en Spanje niet uit de wereld. Niemand heeft beweerd dat het herstel van het barsten van de huizenbubbel en van een historische mondiale systeemcrisis pijnloos zou zijn. En daarbij hadden deze landen nog het voordeel dat ze konden profiteren van de technische ondersteuning en de deskundigheid van de andere Europese landen. In het algemeen is de situatie aan het verbeteren: de nieuwe herstructurering van de Griekse schulden is geslaagd, de tekorten van Griekenland en Spanje zijn verminderd, Italië is door Monti weer op de rails gezet, zelfs de Angelsaksische media hebben het niet meer over een mogelijk vertrek van Griekenland uit de eurozone, en de Amerikaanse media zijn onlangs zelfs begonnen om de Europese vooruitgang te prijzen!
Laat er geen misverstand over bestaan: 2013 zal voor Europa dat in een recessie verkeert, een moeilijk jaar worden. Dankzij de bankenunie, die begin 2014 van start zal gaan, de toegenomen politieke integratie en het Europees stabiliteitsmechanisme ESM is de onafhankelijkheid van Euroland evenwel verzekerd. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de meningsverschillen met het Internationaal Monetair Fonds over Griekenland. In 2015 zal het ESM voldoende geloofwaardigheid en deskundigheid hebben om zelf de Europese problemen op te lossen. Het IMF kan zich dan verder concentreren op de ontwikkelingslanden (of op de redding van de VS of het VK).
Door zich los te maken van de instituties van de wereld-voor-de-crisis en van de VS kan Euroland op een constructieve en dynamische wijze gaan werken aan zijn aanpassing aan de wereld-na-de-crisis. Een zichtbaar voorbeeld van deze ontkoppeling en van de onafhankelijkheid van Euroland zijn - los van alle kritiek erop - diens oplossingen voor de crisis, die haaks staan op die van de VS. In Europa zien we een zodanig beleid van versobering dat de overheidsfinanciën niet zo uit de hand kunnen lopen als in de VS. De bezuinigingen kunnen in veel landen dan ook beperkt blijven en hebben in de andere landen hetzelfde effect als vroeger de devaluatie van de nationale munt.
Tot de crisisaanpak van Euroland behoort ook het samenvoegen van de overheidsschuld. Met de lancering van het 'obligatieproject' voor de financiering van infrastructurele werken binnen de EU ligt de weg open voor een toenemende pooling van schuld en dus voor eurobonds (obligaties uitgegeven voor gezamenlijke rekening van de landen van de eurozone). Angela Merkel zal zo verzwakt uit de parlementsverkiezingen van de herfst van 2013 komen, dat ze een coalitieregering met de SPD moet gaan vormen. Zij zal dan niet meer bij machte zijn om, tegen de wens van die SPD in, de introductie van eurobonds tegen te houden. Omdat voor dit project alleen nog de instemming van de Duitsers ontbrak, zal 2014 niet alleen het jaar van de bankenunie worden, maar ook dat van de eurobonds. Ondanks deze naderende verkiezingen heeft Angela Merkel sowieso al moeten toegeven in een ander gevoelig onderwerp voor de Duitsers, namelijk de kwestie van de Griekse schulden. Maar omdat de eurozone zo'n belangrijk afzetgebied vormt voor de Duitse export, is het in Merkels eigen belang dat die goed blijft functioneren.
Ondanks de crisis blijft de eurozone een aantrekkelijke regio, hoe negatief de Angelsaksische media ook mogen berichten. Polen wil er lid van worden en zelfs de regionale separatisten (zoals in het Spaanse Catalonië) zijn niet van plan om uit de euro te stappen. De eurozone maakt deel uit van de wereld-na-de-crisis en is ondanks de crisis een zone met perspectief en vormt voor de lidstaten een bescherming tegen geopolitieke spanningen. Wij zijn ervan overtuigd dat met de vooruitgang die tot nu toe is gerealiseerd, en ondanks een lichte recessie in 2013, het einde van 2013 ook het einde zal betekenen van de crisis in Euroland. De wereldwijde storm van 2013 zal wel voor enige ontwrichting zorgen, maar hij zal Euroland niet uit zijn evenwicht brengen, die is inmiddels voldoende verankerd en in toenemende mate robuust. Ook al zijn ze nog niet allemaal even duidelijk, de mechanismen waarmee de huidige crisis zal worden overwonnen, zullen vanaf 2013 in stelling worden gebracht en in dat jaar zo veel aan kracht winnen dat een duidelijk herstel in 2014 mogelijk wordt.
Voor een definitieve overwinning van de crisis moet eerst nog een democratiseringsproces op gang gebracht worden, iets waar het Europees Parlement allang om vraagt. Paradoxaal genoeg wordt deze democratisering geholpen door de marginalisering van de traditionele nationale partijen: in Frankrijk is de UMP ontploft, in het VK staan de Tories in de schaduw van de UKip (United Kingdom Independence Party) en in Duitsland zijn de CSU en de CDU vastgelopen in hun eigen schandalen. Deze marginalisering is mede te verklaren door de toenemende integratie in Europa, het is inmiddels voor iedereen duidelijk dat in de toekomst de werkelijke macht niet meer op nationaal, maar op Europees niveau ligt.
Het is dan ook niet meer dan logisch dat ook de politieke partijen steeds Europeser worden. Voorzitter Barroso van de Europese Commissie heeft de politieke partijen gevraagd om bij de volgende Europese verkiezingen te komen met ieder één lijstaanvoerder voor alle landen. Dat zou een echte revolutie betekenen, nadat men 30 jaar lang volledig doof is geweest voor het thema van de democratisering van de Europese instituties. Deze Europese verkiezingen van 2014 zullen daarom de katalysator vormen voor de verdere ontwikkeling van Euroland, de nieuwe politieke eenheid in Europa, die - zonder het VK - het resultaat is van de politieke integratie die noodzakelijk was geworden door de crisis.
Natuurlijk spelen nationale politieke ambities nog altijd een grote rol en blijven de Europese ontwikkelingen afhankelijk van de machtsverhoudingen tussen de landen. De komst van François Hollande heeft aan Frankrijk de stem terug te geven, die Nicolas Sarkozy - aan de leiband van Merkel - verloren had laten gaan. Nu worden ook de andere stemmen weer gehoord, is de polarisatie tussen het Frans-Duitse blok en de rest van Europa doorbroken en is het Europese debat heropend, en dat werd hoog tijd. De economische kracht van Duitsland, zeker in vergelijking met de huidige stagnatie van de Franse economie, verleent Angela Merkel natuurlijk wel extra veel invloed.
Bron: www.leap2020.eu.
Vertaling en bewerking: Louis Wilms.