Maarten Muis
Het veruit grootste deel van de Nederlanders wil geen drastische omvorming van zijn manier van leven en verzet zich tegen neoliberale oplossingen voor de crisis. Recent onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau laat zien dat tachtig procent van de Nederlanders het de laatste jaren steeds meer 'ieder voor zich' vindt worden. Er is een brede afkeer van Amerikaanse toestanden.
In de mediahoofdkwartieren worden daarom overuren gemaakt om zoveel mogelijk kapitalistische logica in de hoofden van de mensen te pompen. Want binnen het kapitalisme is er geen andere oplossing, naast het voeren van oorlog, voor de crisis dan het verhogen van de uitbuiting.
De crisis laat steeds diepere sporen na in Nederland. De heersende klasse slaagt er echter nog goed in dit te verbergen achter een façade van tijdelijkheid, persoonlijke pech en eigen verantwoordelijkheid. Het ideologische verhaal van het neoliberale individualisme, dat de Britse premier Margaret Thatcher begeleidde toen zij met veel geweld en intimidatie de machtsbasissen van de arbeidersklasse in het Verenigd Koninkrijk één voor één afbrak, is na dertig jaar nog steeds dominant aanwezig. Natuurlijk zijn er ook in Nederland nog plekken waar collectief macht uitgeoefend wordt door werkende mensen en solidariteit hoog in het vaandel staat, maar ze worden zoveel mogelijk genegeerd in de media of op z'n minst belachelijk gemaakt.
Het management van Capgemini maakt niet voor niets nú het inleveren van loon van oudere werknemers bespreekbaar, de zogenaamde demotie. Dat debat kan ook alleen in de IT-sector aangezwengeld worden, omdat de vakbondsmacht daar marginaal is. Er moet een wig gedreven worden tussen de grote groep jongeren, die op basis van individuele flexibele contracten werk doet, en oudere werknemers die nog in een situatie zitten van collectieve regelingen. De gedeelde belangen tussen werkende mensen, zoals tussen jong en oud, worden continu verdoezeld om te verhinderen dat de hoofdtegenstelling tussen kapitaal en arbeid duidelijk zichtbaar wordt.
Een debat over topinkomens in de (semi)publieke sector wordt nog net toegestaan. Hoe belachelijk ook inkomens van vier ton zijn voor het presenteren van een televisieprogramma, het is taboe om dit debat uit te breiden naar de private sector. Nederland heeft dringend een campagne voor de miljonairsbelasting nodig. Natuurlijk zijn er geregeld interessante kritieken op de excessen van het kapitalisme te horen, te zien en te lezen. Toch komen ze alleen door de 'vrijwillige' censuur van de redactieburelen als ze begrippen vermijden die echte bouwstenen zijn voor machtsvorming. En vanzelfsprekend moeten deze kritieken een flinke dosis anticommunisme bevatten, anders worden ze niet gepubliceerd.
Het lukt de media nog steeds goed om marxistische begrippen, zoals klasse, uit het publieke debat te houden. Soms hoor je een wat oudere VVD-er dit begrip hanteren, maar dan met name om aan te geven dat die strijd in ieder geval voor de arbeidersklasse definitief verloren is. Het steeds vager maken van de terminologie is een oud en beproefd middel van het reformisme. Evenals loze kretologie het middel van het links-radicalisme is. Een juiste koppeling van de begrippen als klasse, ideologie, belang, staatsmacht, imperialisme en uitbuiting aan de werkelijkheid maakt politieke machtsvorming mogelijk. Vandaar dat het gebruik daarvan zoveel mogelijk uit de dagelijkse communicatie gedrongen wordt door steeds maar weer nieuwe, hippe termen te lanceren voor een en datzelfde verhaal van Thatcher en co.
Natuurlijk gaat het niet alleen om taal. Het gaat er om met die begrippen een analyse te maken, die leidraad kan zijn voor effectief handelen. Om verandering in Nederland te kunnen bewerkstelligen in progressieve richting is kennis van en inzicht in de klassenverhoudingen, lokaal, nationaal en internationaal, noodzakelijk. Om strijdbewegingen te kunnen starten en leiden die werkelijk richting grotere macht van de arbeidersklasse gaan, heb je voldoende kennis van het kapitalisme en van de lessen van de arbeidersbeweging nodig.
De komende tijd moet het doel zijn om mensen in zoveel mogelijk collectieven te organiseren, die de kiemen in zich dragen structureel iets te veranderen aan de machtsverhoudingen in Nederland. Dat kan het actiecomité tegen de NAVO zijn, de bedrijfsledengroep van de vakbond, het werklozencomité, een belangengroep of een buurtorganisatie. Zolang er maar meer tafels ontstaan waaraan mensen, achter de computer en televisie vandaan, samen de werkelijkheid bespreken en besluiten daar verandering in te gaan aanbrengen.
Zodra die situatie meer optreedt en daarmee ook de klassenstrijd bewuster gevoerd gaat worden, zullen ook de begrippen als klasse, staatsmacht, kapitaal, arbeid en imperialisme herontdekt gaan worden. Een van de redenen dat Manifest al eenendertig jaar de werkelijkheid beschrijft met gebruik van deze begrippen, is om ze levend te houden. Misschien worden ze niet meer een, twee, drie door iedereen snel en goed begrepen. Maar het is geen toeval dat toen Thatcher in het Verenigd Koninkrijk de beuk er in gooide tegelijkertijd in Nederland een groep communisten zich opnieuw verenigde rond een krant. De taal voor machtsvorming van de arbeidersklasse is met de oprichting van Manifest ook in Nederland beschikbaar gebleven. Dat is een verdienste, maar ook een voorwaarde voor het bestaan van een communistische partij.