Anticiperen, vooruitzien, dat is wat de denktank LEAP/E2020 wil doen. Dit onderzoeksteam probeert sinds 2006, niet met een glazen bol, maar wetenschappelijk verantwoord de ontwikkelingen in de mondiale systeemcrisis te voorspellen. Zijn multidisciplinaire methode bestaat uit het identificeren van wereldwijde trends op economisch, financieel, monetair, sociaal en politiek terrein en het afleiden van de gevolgen daarvan voor de wereld van morgen. Dat deze werkwijze redelijk succesvol is, moge blijken uit het feit dat van de 36 voorspellingen die voor het jaar 2012 waren gedaan, er 23 helemaal en 8 gedeeltelijk juist zijn gebleken. LEAP/E2020 heeft ook zijn beperkingen: het team werkt uitdrukkelijk vanuit een Europees perspectief en binnen de heersende burgerlijke ideologie. Toch kunnen de resultaten van dit wetenschappelijk werk - gepubliceerd in het maandelijkse online bulletin GEAB -helpen de wereld te begrijpen ... om hem te veranderen.
Persbericht bij GEAB nr. 71 (16 januari 2013)
In mei 2006 - en aangevuld in februari 2009 - hebben wij het verwachte verloop van de mondiale systeemcrisis beschreven met behulp van vijf fasen: start, versnelling, schok, kanteling en mondiale geopolitieke ontwrichting. Tot nu toe is deze beschrijving juist gebleken, met de kanttekening dat de laatste twee fasen tegelijkertijd plaatsvinden. Wel hebben wij de lengte van de kantelfase onderschat. Die duurt nu al meer dan vier jaar, omdat alle betrokkenen maar één doel hadden: tijd winnen. Zo probeerden de Verenigde Staten op alle mogelijke manieren te voorkomen dat er alternatieven voor de dollar als internationale reservevaluta ontstonden en dat hun geldschieters dan weg zouden lopen.
De schuldeisers hebben in deze jaren strategieën ontwikkeld om enerzijds voorlopig hun steun aan de VS in stand te houden - want zij zouden de eerste slachtoffers zijn van een plotselinge ineenstorting daarvan - maar om anderzijds ook alternatieven en ontkoppelingsmogelijkheden op te bouwen. Na deze lange periode, waarin het systeem 'verdoofd' leek, willen wij een zesde fase aan onze beschrijving van de crisis toevoegen: het optreden in 2013 van een laatste schokgolf. Om de oorzaken en de gevolgen van deze fase beter te kunnen inschatten, bespreken we hieronder eerst waardoor het systeem zo lang overeind heeft kunnen blijven en daarna waarom de schokgolf in 2013 begint.
Nadat in 2009 tijdelijke maatregelen waren genomen om de mondiale economie te redden, heeft de wereld zitten wachten op een terugval, de befaamde 'dubbele dip'. De situatie in met name de VS verslechterde immers met de dag: een buitengewoon hoge nationale schuld, massale werkloosheid en armoede, politieke verlamming en verlies van internationale invloed. Toch heeft deze terugval zich nog steeds niet voorgedaan. Deels omdat de 'buitengewone maatregelen' ter ondersteuning van de economie, zoals zeer lage rentetarieven, overheidsbestedingen en terugkoop van nationale schuld, nog steeds van kracht zijn. Maar ook omdat tegen alle verwachtingen in en in strijd met elk objectief en rationeel inzicht de internationale financiële markten nog steeds vertrouwen lijken te hebben in de VS. Wij denken dat in werkelijkheid het systeem echter niet meer gebaseerd is op vertrouwen, maar op de keuze van het juiste moment om eruit te stappen en van de middelen om het tot dan vol te houden.
De tijd is voorbij dat China de VS ervoor waarschuwde om een tweede ronde van kwantitatieve versoepeling (QE2, eind 2010) door te voeren. De wereld lijkt zich ermee verzoend te hebben dat Amerika zijn schuld verder laatgroeien en daardoor onvermijdelijk afkoerst op een faillissement - als het land dan tenminste nog overeind staat en de markten zo lang gerustgesteld kunnen worden. Waarom dwingen de andere landen de VS niet om hun tekort te verminderen, maar zijn ze juist blij als de overeenstemming over de fiscal cliff de status-quo in stand houdt? Laat niemand zichzelf voor de gek houden: deze situatie kan zo niet eindeloos doorgaan, de VS en de dollar blijven het belangrijkste probleem van de wereldeconomie.
Volgens ons proberen de verschillende spelers alleen maar tijd te winnen. Voor de markten gaat het erom maximaal profijt te halen uit de vrijgevigheid van de Fed en de Amerikaanse regering, die hun hoge winsten oplevert. Voor het buitenland gaat het erom hun economieën zo veel als mogelijk los te koppelen van de Amerikaanse, om zich op het moment van de onvermijdelijke schok in veiligheid te kunnen brengen. Zo probeert bijvoorbeeld Euroland zijn instituties maximaal te versterken en gebruikt China de huidige situatie om zijn dollarvoorraden onder te brengen in buitenlandse infrastructuur, want dan blijft na de val van de dollar tenminste een groter deel van de waarde ervan behouden. (China heeft inmiddels belangen verworven in bijvoorbeeld de haven van Piraeus in Griekenland, de luchthaven Heathrow in het Verenigd Koninkrijk, in Afrika, maar ook in industriële juwelen, zoals Volvo.)
Aan deze periode, waarin de wereld vrijwillig meewerkt om de VS overeind te houden, komt door toenemende spanningen echter een einde. Enerzijds wordt het Amerikaanse kaartenhuis bedreigd door binnenlandse politieke strijd. Het lijkt wel alsof Obama momenteel een periode van politieke rust beleeft, nu het republikeinse kamp aangeslagen lijkt door de verkiezingsnederlaag, maar de strijd zal na maart des te heviger weer oplaaien. De republikeinse afgevaardigden hebben voorlopig geen andere keuze dan akkoord te gaan met de verhoging van het nationale schuldenplafond, maar zij zullen Obama voor deze 'capitulatie' duur laten betalen.
Daartoe worden ze gedwongen door hun kiezers, waarvan ongeveer de helft de voorkeur geeft aan een Amerikaans faillissement, omdat ze dat zien als de enige manier om het land te bevrijden van de pathologische nationale schuld. De republikeinen zullen daarom de strijd aangaan rond een groot aantal actuele kwesties en uitdagingen. Op sociaal gebied zijn dat de wapenwetgeving, een nieuwe visie op immigratie en de legalisering van 11 miljoen illegale immigranten, de hervorming van de gezondheidszorg, en meer algemeen de discussie over de rol van de federale staat. Op economisch gebied zijn er onder andere de verlaging van de overheidsuitgaven, de regeling van de staatsschuld en de aanpak van de uitgestelde fiscal cliff. Al deze thema's staan voor de komende maanden op de agenda, de kleinste hapering daarbij kan fataal blijken. Gelet op de strijdlust van de republikeinen, en zeker die van hun aanhangers, is het een illusie te hopen dat er zich geen hapering zal voordoen.
Aan de andere kant dreigen de internationale markten, met Wall Street voorop, hun vertrouwen in de Amerikaanse economie op te zeggen. Sinds orkaan Sandy en vooral sinds het gesjacher rond de fiscal cliff, waarbij geen enkel probleem is opgelost, worden de pessimistische analyses en de twijfels almaar sterker. We moeten hierbij steeds in gedachte blijven houden dat aandelenmarkten stateloos zijn en, zelfs als ze in New York gevestigd zijn, maar één doel hebben en dat is winstmaximalisatie. In 2013 is de wereld groot en open genoeg om beleggers en hun kapitaal in staat te stellen, als een zwerm spreeuwen, bij het geringste onraad op te vliegen en elders neer te strijken. De VS maken zo op hun beurt de ironie van de geschiedenis: de deregulering en globalisering van de financiële markten,die zij zo gepromoot hebben, keren zich nu op een dramatische wijze tegen henzelf.
In 2011 regelde het akkoord over het schuldenplafond deze kwestie nog voor een periode van 18 maanden (door onder andere de automatische kortingen van 1-1-2013 vast te stellen), nu schuift het deelakkoord over de fiscal cliff het probleem met slechts twee maanden vooruit. Terwijl QE1 (de eerste ronde van kwantitatieve versoepeling begin 2009) nog gedurende een heel jaar effect sorteerde, was dat bij QE3 (in het najaar van 2012) nog slechts enkele weken. Bovendien zien we dat door de overvolle lijst van onderwerpen in de komende maanden het tempo in de onderhandelingen versnelt, een teken dat de afgrond nadert en dus ook de nervositeit van de spelers.
Naast deze Amerikaanse kwesties staat ook de wereld als geheel nog voor een groot aantal andere, op de eerste plaats economische, uitdagingen. Met name Japan en het VK, sleutellanden in de Amerikaanse invloedssfeer, vechten voor hun bestaan. Beide verkeren in een recessie, hebben enorme schulden en een particuliere spaarquote van bijna nul, en hebben daardoor geen zicht op een oplossing voor de korte termijn. Daarnaast groeit ook de Braziliaanse economie minder hard, hebben de opkomende economieën moeite om de inflatie in de hand te houden en lopen de Canadese, Chinese en Europese vastgoedbubbels leeg.
Verder zijn er dan ook nog uitdagingen van geopolitieke aard. Om er slechts drie te noemen: de conflicten in Afrika, met momenteel de Franse interventie in Mali; de conflicten en indirecte confrontaties in het Midden-Oosten rond Syrië, Israël en Iran; en de territoriale spanningen rond China en Japan.
Al deze factoren - economisch, geopolitiek, Amerikaans, mondiaal - komen op hetzelfde ogenblik samen, namelijk in het tweede kwartaal van 2013. Volgens ons wordt dit een explosieve periode, vooral omdat dan in de VS de onderhandelingen over het schuldenplafond en de fiscal cliff aflopen. De kleinste vonk zal dan het kruitvat tot ontploffing kunnen brengen en de tweede schokfase van de mondiale systeemcrisis ontketenen. En, zoals we hebben gezien, kan een vonk op veel manieren ontstaan.
Een mogelijk scenario: de onvermijdelijke verhoging van het Amerikaanse schuldenplafond in maart doet de laatste kopers van Amerikaanse staatsobligaties afhaken en, omdat de Fed deze vraaguitval niet kan blijven compenseren, drijft de daaruit resulterende stijging van de rentetarieven de Amerikaanse schuld tot astronomische hoogten op. De schuldeisers geven de hoop op terugbetaling van hun leningen op en gooien de handdoek in de ring, waardoor de dollar in elkaar klapt. En de val van de dollar betekent in feite, hoe pijnlijk ook, de eerste echte oplossing voor de Amerikaanse schuldenlast.
Wat zullen mondiaal de gevolgen van deze nieuwe schokfase zijn en hoe het tijdsverloop ervan? Op de markten zal zich tot het einde van 2013 een duidelijke daling voordoen. En omdat alle economieën onderling verbonden zijn, zal de schok zich over de hele planeet voortplanten en de mondiale economie in een recessie brengen. Niet alle landen zullen op dezelfde wijze getroffen worden, want, zoals we eerder aangaven, er zijn landen die zich op tijd kunnen loskoppelen. Vergeleken met 2008 bestaan er voor het kapitaal momenteel immers veel meer beleggingsmogelijkheden, met name in Azië, Europa en Latijns-Amerika.
Daarom zullen naast de VS de landen in de Amerikaanse invloedssfeer hetmeest getroffen worden, op de eerste plaats het VK en Japan. Deze landen zullen in 2014 nog steeds worstelen met de sociale en politieke gevolgen van de schokgolf, terwijl de andere regio's, met de BRICS en Euroland voorop, dan eindelijk het licht aan het einde van de tunnel zullen zien.
Bron: www.leap2020.eu
Vertaling en bewerking: Louis Wilms.