Truke.
Rinze Visser
Een gevoelig onderwerp: slavernij. Zeker in deze tijd, in dit jaar waarin aandacht zal worden besteed aan het feit dat er 150 jaar geleden een einde kwam aan de slavernij in de Nederlandse koloniën. Gevoelig, voor sommigen heel gevoelig. Anders dan de jaarlijkse kranslegging wordt er nu gedacht aan iets groters. Afstammelingen van slaven, maar ook blanke Nederlanders verlangen van de Staat der Nederlanden excuses voor de slavenhandel en de slavernij en al het leed dat dit tot gevolg had.
Een gevoelig onderwerp, ook voor de regering, want bij een excuus komt zeker de roep om schadeloosstelling om de hoek kijken. Maar ook schrijver dezes voelt zich er ongemakkelijk bij. Want als ik het goed begrijp dan betreft de roep om nationale verontschuldigingen de wandaden van 'onze' voorouders; de voorouders van 'de' Nederlanders. Van dit soort vragen om collectief schuldgevoel krijg ik altijd de kriebels. Omdat ze mij doen denken aan 'wij met z'n allen', die schuldig zijn aan het ontstaan van de crisis en daarom allemaal de broekriem moeten aanhalen. Dat wij Nederlanders het Indonesische volk hebben onderdrukt, wij allemaal kolonialisten waren; dat wij allemaal slavendrijvers waren...
Dé Nederlanders dus, ónze voorouders dus. Racisme, onderdrukking, slavenhouderij gecollectiviseerd. Symbolen als Zwarte Piet, woorden als 'neger' racistisch? Zo herinner ik mij de tijd - echt niet lang geleden - dat ik mij ongemakkelijk voelde toen steeds meer mensen het woord 'zwarte' voor 'neger' gingen inwisselen. Zeg gewoon neger, dacht ik toen. 'Zwarte' vond ik denigrerend. Tijden veranderen. Nu wordt elke inwoner van dit land die ook maar enigszins oriëntaalse trekken heeft, iedere kwart-Arabier al tot de 'zwarten' gerekend. Wat? Voor sommigen is het een geuzennaam geworden. En 'neger' een scheldwoord. En schrijver dezes hoort dan tot de 'witte' Nederlanders, zo moet ik begrijpen.
Doch het gaat hier niet over mooie of minder mooie woorden. Het onderwerp is ernstig genoeg. Maar laat het dan wel over de daders en hun nazaten gaan; laat het alstublieft over de politiek verantwoordelijken gaan. En daar wringt nu de schoen. Zo was daar eens het slaventijdperk. De eeuwen waarin het houden van slaven, van menselijke werkdieren, dagelijkse praktijk was, het economisch en politiek stelsel was. Slaven en slavenhouders, dat was de hoofdklassentegenstelling. De staat was ervoor om de slavenhouders - de heersende klasse - aan de macht te houden, de slavenmaatschappij in stand te houden.
Later is de slavenmaatschappij getransformeerd in de feodale samenleving met haar horigen en lijfeigenen. Slavernij als economische hoofdzaak verdween langzamerhand. Later ontstond een steeds grotere tegenstelling tussen het feodale stelsel en de opkomende kapitalistenklasse (bourgeoisie). Toen de feodale verhoudingen de nieuwe opkomende klasse in de weg zaten, zijn deze verhoudingen - ook door een reeks van burgerlijke revoluties - overwonnen en van leidend ondergeschikt geworden.
Als het nu gaat over de rol van Nederland bij slavenhandel en slavenhouderij, dan gaat het over slavernij in de 'nieuwe wereld', het continent Amerika. Slavernij dus tijdens het opkomend kapitalisme, toen de burgerij korte metten wilde maken met het economisch overleefde feodalisme. Vanuit historisch-dialectisch oogpunt bezien een aan het tijdperk vreemde ontwikkeling. Een reactionaire ontwikkeling, vanuit de historische ontwikkeling bezien, achterhaald.
Toen golden de mooie woorden als 'vrije burgers' en 'vrijheid, gelijkheid en broederschap' opeens niet meer. Wat in de thuislanden van de kolonisators achterhaald was werd door hen in de nieuwe veroverde wingewesten zonder scrupules ingevoerd. Misschien een les voor die mensen die de illusie hebben dat wat er eenmaal aan beschaving bereikt is niet weer kan verdwijnen. Amerika was voor de roofstaten een nieuw wingewest, waar nog geen sprake was van opkomend kapitalisme. Daar was slavernij opeens weer winstgevend.
Waar nazaten van slaven in de Nederlandse koloniën een belangrijk punt hebben is dat er hierover geen juiste en eerlijke geschiedschrijving bestaat. Eens las ik ergens een serieus bedoeld artikel waarin beweerd werd dat de nazaten van slaven in de VS nu een veel beter leven hebben dan hun 'ras'genoten in die gebieden in Afrika waar ze vandaan gehaald zijn. Hoe brutaal, hoe grenzeloos beledigend kun je zijn om een van de meest mensonterende gebeurtenissen goed te praten?
Ook las ik eens ergens een uitspraak dat de nakomelingen van slaven nu nog steeds teveel behept zijn met een slavenmentaliteit. Dit bedoeld als kritiek op te weinig strijdbaarheid. Wat ook genoegdoening in de weg zou zitten. Nu zal ik de laatste zijn die het niet mogelijk acht dat het maatschappelijk zijn grote invloed op het bewustzijn heeft en dat dit ook na generaties nog mogelijk is. Maar waar over gezwegen wordt is dat zulks ook geldt voor de nakomelingen van slavenhouders en allen die dankzij de slavernij en familie-erfenissen goede zaken kunnen doen, daardoor rijk en invloedrijk hebben kunnen worden, tot de bezittende klasse moeten worden gerekend.
Het is aan te nemen dat bij velen van dezen de slavenhoudersmentaliteit nog steeds bestaat. Maatschappelijk zijn en bewustzijn! En dat deze nog steeds bijdraagt tot toename van bezit. Het zijn niet de mensen die het woord 'neger' gebruiken en daar niets discriminerends mee bedoelen; het zijn niet de ouders van kinderen die naast Sinterklaas ook in Zwarte Piet geloven, die genoegdoening in de weg staan. Het zijn zij die nog steeds over een slavenhoudersmentaliteit beschikken die dat in de weg staan. De huidige staat is hún staat! De regering is hún regering! Daarom is het voor de regering zo moeilijk de verlangde woorden uit te spreken.
De grote massa's menselijk vee, verscheept over de oceaan, indien deze hel overleefd, van vader op zoon, van moeder op dochter afgebeuld op de plantages of anderszins vernederd, handelswaar en bezit van hen waarvan de meesten zowel godsvruchtig als geldzuchtig waren, dat alles is ook deel van de Nederlandse geschiedenis. Wat zeggen dan excuses? Het woord 'sorry' hebben we de laatste tijd wel genoeg gehoord. Als de Nederlandse regering openlijk zou uitspreken zich diep te schamen voor wat er destijds onder Nederlandse vlag is gebeurd, dan zou dat al heel wat zijn. Die schaamte zou dan ook individueel uitgesproken kunnen worden door de nazaten van de slavendrijvers en slavenhouders. Als dat zou gebeuren dan is ook de tijd rijp voor eerlijke geschiedschrijving.