Op 9 februari jl. demonstreerden meer dan 100.000 Ieren tegen het afwentelen van de bankschulden op de bevolking. (Foto: informatique/Flickr/cc/by-sa)
In het februarinummer van het online bulletin GEAB staat de dollarcrisis centraal. De onafhankelijke denktank LEAP/E2020 verwacht dat de wereld in de loop van 2013 eindelijk het einde accepteert van de dollar als internationale reservevaluta, zodat daarna alles op nieuwe fundamenten weer kan worden opgebouwd. Daarnaast is er aandacht voor de problemen in de Verenigde Staten rondom de overheidsbegroting en de staatsschuld. De onderzoekers handhaven hun eerder afgegeven waarschuwing voor de periode maart-juni. Tot slot signaleert het team het gevaar dat de bankencrisis gaat leiden tot een 'IJslandisering' van de aanpak van de bancaire problemen.
Persbericht bij GEAB nr. 72 (16 februari 2013)
In de afgelopen jaren heeft de eurocrisis Europa gedwongen zijn economisch en financieel bestuur te moderniseren en aan te passen aan de uitdagingen van de 21e eeuw. Op vergelijkbare wijze zal een heftige dollarcrisis de wereld verplichten alle mondiale bestuursstructuren te hervormen. Dit proces moet beginnen bij het internationaal monetair systeem, want de naderende storm bedreigt de nationale valuta's.
Wij verwachten dat dit reorganisatieproces pas op de G20-top in september van start gaat en dat daardoor het gevaar bestaat dat het gehaast gebeurt. Wij voorzien immers al in de periode maart-juni de eerste belangrijke schokken rondom de dollar.
Een uitspraak van de Italiaanse communist Antonio Gramsci (1891-1937) omschrijft perfect de lange en gevaarlijke overgangsperiode waarin we momenteel zitten: "De oude wereld sterft, de nieuwe wereld laat nog op zich wachten, en in de tussentijd duiken monsters op." Aan deze periode zal wel een einde komen, maar de monsters blijven toch gevaarlijk.
Het zal niet verbazen dat olie een van de belangrijkste factoren is die het Amerikaanse verlies aan invloed in de wereld versnellen. Tussen 2013 en 2015 komt er een einde aan de 'wereldheerschappij' van de oliedollar. In 2005 was de olieconsumptie van de opkomende economieën voor het eerst groter dan die van de westerse landen. De opkomst van deze nieuwe klant - rijk en gulzig - bood de olieproducenten een onweerstaanbare gelegenheid om de prijzen op te drijven en de relaties tussen het Westen en de OPEC radicaal te herzien.
In de afgelopen maand zijn de sterke trends en indexcijfers die zich momenteel tegelijkertijd voordoen en een catastrofe in de periode maart-juni aankondigen, in kracht toegenomen. Allereerst zijn dat de 'valutaoorlogen' die inmiddels politieke dimensies beginnen te krijgen en een einde maken aan het onderlinge vertrouwen tussen landen. Daarnaast zijn er ook veel binnenlandse aanwijzingen die de alarmbellen doen rinkelen over de ontwikkelingen in de VS.
De Amerikaanse politici hebben besloten om de debatten over het korten op de begroting dan wel het verhogen van de belastingen los te koppelen van die over het schuldenplafond. Daarmee hebben ze de schok die eraan zit te komen verdubbeld. Eerst was er slechts sprake van één schok, eind februari/begin maart, nu komt daar nog een tweede bij in mei. Deze splitsing toont overduidelijk de strategie van de Republikeinen. Enerzijds zullen zij de machtsstrijd over de verhoging van het schuldenplafond maximaal benutten om de overheidsuitgaven verder te verminderen. Maar, om niet verantwoordelijk gehouden te worden voor de ramp die zou volgen op een overheidsfaillissement, zullen ze zich in mei uiteindelijk toch verplicht voelen om met zo'n verhoging in te stemmen. Aan de andere kant zijn de gevolgen van de automatische begrotingskortingen die voor 1 maart zijn voorzien als er dan geen akkoord is over de begroting - hoewel zeker niet pijnloos - lang niet zo dramatisch als wordt gesuggereerd. Daarom hebben de Republikeinen besloten in de onderhandelingen vast te houden aan een substantiële reductie van het overheidstekort en het anders maar aan te laten komen op deze automatische kortingen. [Dit laatste is inmiddels gebeurd. L.W.]
In het vierde kwartaal van 2012 kenden de VS weer eens een 'verrassende' en alom genegeerde daling van het bruto binnenlands product (bbp). Op de Amerikaanse markten redeneert men inmiddels als volgt: "Als het economisch nieuws goed is, prima, want dan gaat de economie vooruit; als het nieuws slecht is, ook goed, want dan zal de Amerikaanse centrale bank, de Fed, ingrijpen." Zo ver zijn die markten dus al losgezongen van de werkelijkheid, een symptoom van een disfunctionerende grootmacht op de rand van het ravijn!
In combinatie met mogelijke begrotingskortingen begin maart kan niemand nog blijven geloven in een positieve groei van het bbp in het eerste kwartaal van 2013, tenzij men met de statistieken gaat goochelen. Een daling van het bbp is veel waarschijnlijker, omdat in het noordoosten van de VS een aantal dagen van economische activiteit verloren is gegaan door de sneeuwstorm Nemo en doordat er dit jaar sprake was van een bijzonder ernstige griepepidemie. Zo nodig zal hiermee de daling van het bbp verklaard worden in een economie die volgens officiële mededelingen juist aantrekt. Hoe dan ook, een aankondiging eind april van een Amerikaanse terugval in een recessie - want twee achtereenvolgende kwartalen van krimp - zal niet ongemerkt aan de wereldeconomie voorbijgaan.
Gelukkig is er een 'dam' opgeworpen om de golven te weerstaan, die de schok zal veroorzaken. Kredietbeoordelaar Egan Jones, die minder bevooroordeeld is dan zijn drie grote broers en die in drie stappen de kredietstatus van de VS al heeft teruggebracht tot AA-, mag van de toezichthoudende Securities and Exchange Commission (SEC) het land 18 maanden lang niet meer beoordelen. Wat een gelukkig toeval! En ook toevallig: de Amerikaanse overheid heeft een rechtszaak aangespannen tegen Standard & Poor's, de enige van de drie grote kredietbeoordelaars die de VS heeft durven afwaarderen. De andere beoordelaars moeten dus op hun tellen passen!
Hoe nutteloos deze 'dam' ook mag zijn, hij maakt wel duidelijk hoe bang men op het hoogste niveau in de VS is voor 2013 en dat het moment van de schok snel nadert. Vanuit dit perspectief moeten we dan ook de mededeling van de Federal Deposit Insurance Corporation (FDIC) begrijpen dat vanaf afgelopen 1 januari een einde is gekomen aan de onbeperkte staatsgarantie van banktegoeden. Die zijn nu nog slechts gegarandeerd tot 250.000 dollar en daarmee is voor 1.400 miljard dollar aan tegoeden buiten de garantie gevallen. Zo is in geval van bankfaillissementen een mogelijk bankroet van de FDIC zelf niet meer aan de orde!
De insiders van de financiële wereld zijn zich blijkbaar ook aan het indekken: zij hebben enorme shortposities geplaatst op expiraties eind april en gokken dus op koersdalingen; twee Zwitserse banken hebben hun status zo veranderd dat hun partners niet langer persoonlijk aansprakelijk zijn voor de verliezen van de bank; en Eric Schmidt, topman bij Google, heeft onlangs voor 2,5 miljard dollar aan aandelen in zijn bedrijf verkocht.
Niet alleen de markten bereiden zich op het ergste voor. Het lijkt erop dat ook de Amerikaanse regering onlusten en veel geweld verwacht. Zij rust momenteel het Department of Homeland Security (Ministerie van Binnenlandse Veiligheid) uit met 7.000 semi-automatische geweren en president Obama zal - tot groot ongenoegen van een deel van de Amerikaanse publieke opinie - een wet ondertekenen die het mogelijk maakt om Amerikanen die een zogenaamde 'concrete terroristische dreiging' vormen, zonder vorm van proces te liquideren.
Gelet op de naderende schok verwachten wij dat de meeste landen, inclusief de VS, een nieuwe bankencrisis zullen gaan aanpakken op een IJslandse manier, dat wil zeggen: banken niet meer redden, maar laten omvallen. De IJslandse autoriteiten hebben dat indertijd zo met de bank Icesave gedaan en vervolgens, na een referendum, alle verantwoordelijkheid voor de bankschulden geweigerd. Een recent schoolvoorbeeld is de liquidatie van de Ierse bank IBRC. "Hoe Ierland zich in een nacht van zijn zware bankenlast ontdeed", kopte de Franse krant La Tribune op 7 februari vol bewondering.
De IJslandse methode lijkt in toenemende mate dé oplossing te worden voor banken in problemen, en wel om drie redenen: te oordelen naar het huidige herstel van IJsland lijkt deze aanpak veel effectiever dan de reddingsplannen uit de jaren 2008-2009; landen hebben gewoon de middelen niet meer om nog reddingsplannen te financieren; en het valt niet te ontkennen dat het voor regeringsleiders heel erg verleidelijk is om op een populaire manier af te komen van een deel van de schulden en de 'giftige activa' die hun economieën belasten (zie ook AD, 23-2-2013, blz. 3, red. Manifest).
Deze banken die beschouwd worden als 'too big to fail' (te groot om te mogen omvallen), zijn namelijk volgestopt met publieke en private westerse schulden, en die zorgen voor hun winsten en hun macht. Eerder hebben wij al eens de vergelijking gemaakt tussen een bank als Goldman Sachs en de Tempeliers. Deze middeleeuwse ridderorde was als belangrijkste bankier van Franse vorstenhuizen zo uitzonderlijk rijk geworden dat koning Filips de Schone er in 1307 een einde aan maakte en met het goud van de tempeliers zijn schatkist vulde. Enkele actuele trends volgen deze zelfde lijn. Zo proberen een aantal landen banken te verplichten om hun zakelijke activiteiten los te koppelen van hun nutsactiviteiten (betalen en sparen) om daarmee te voorkomen dat problemen in de eerste sector grote gevolgen hebben voor de tweede. Daarnaast kunnen de vele rechtszaken die momenteel met recht tegen enkele grote banken (zoals Barclays) lopen, gezien worden als een middel voor overheden om zich meester te maken van het geld van de banken om het vervolgens te gebruiken ten behoeve van de schatkist of de reële economie.
De regeringsleiders van de grote landen zullen waarschijnlijk niet actief proberen om een bank 'op te blazen', maar een ding is zeker: de motivatie en de middelen om banken in moeilijkheden te redden zoals in de jaren 2008-2009, zijn niet meer aan de orde. Als er al enige soepelheid wordt getoond voor een 'too big to fail' bank - zoals momenteel de noodlijdende Bank of America - dan zullen in elk geval de verantwoordelijken zeer zeker maximaal aangesproken worden op hun fouten.
Begin 2012 voorspelden wij al dat er in 2013 een einde zou komen aan de dominantie van de Amerikaanse dollar als belangrijkste betaalmiddel in de wereldhandel. Wat de aanpak in de komende periode ook zal zijn, door de nieuwe schok zullen de Amerikanen versneld hun mondiale invloed verliezen en op de eerste plaats hun ultieme wapen, de dollar.
Bron: www.leap2020.eu
Vertaling en bewerking: Louis Wilms.