De nieuwe FNV: dynamisch en zonder schotten

Ruud Baars. (Foto: FNV Bouw)

Niet alleen Rutte moet handen thuishouden vinden demonstranten, Samsom ook! (Foto: Manifest/WvdK)

Rotterdammers aan de kop van de demonstratie van Malieveld naar Lange Voorhout. De leden moeten de strijd dragen! (Foto: Manifest/WvdK)

Strijdbaarheid straalde af van de deelnemers: Handen af van de (Thuis)zorg! (Foto: Manifest/WvdK)

Interview met Ruud Baars, algemeen-secretaris FNV Bouw, internationaal-secretaris en lid Stuurgroep Nieuwe Vakbeweging

Wil van de Klift (interview) en Maarten Muis (verslag)

Bouwvakkers worden en masse werkloos. Wat betekent dit voor de bouwsector?

Ruud Baars

Door het vertrek van veel werknemers uit de bouw gaat er veel kennis verloren, want zij komen vaak niet meer terug naar de sector. Nieuwe aanwas van jonge bouwvakkers is er niet. We komen dan uit op een situatie dat we alleen nog werk kunnen verzetten in de bouw met migranten. Nou is er niets tegen migranten, alleen betekent dat wel dat in de bouw nog maar een klein deel zal bestaan uit Nederlanders. Met deze ontwikkeling komt alles onder druk te staan: de cao, de arbeidsvoorwaarden, de fondsen en de pensioenen.

De bouwplaats is dus veranderd de laatste twintig jaar. Hoe gaat FNV Bouw om met deze ontwikkelingen?

RB

Een voorbeeld van een project waar het helemaal verkeerd is gegaan is de Eemshaven. Oorspronkelijk was dit bedoeld als een werkgelegenheidsproject voor het Noorden, want er zouden vijfduizend banen door ontstaan. Uiteindelijk zijn daarvan vierduizend door arbeidsmigranten bezet. FNV Bouw heeft daar wel geschiedenis geschreven. Enkele Europese Vakbonden hebben de afgelopen jaren rechtszaken aangespannen bij het Europees Hof in Luxemburg over de naleving van nationale cao's, die allemaal werden verloren door de vakbeweging. Steeds ging het om vrij verkeer van werknemers boven het toepassen van de nationale cao. FNV Bouw heeft nu voor het eerst twee rechtszaken aangespannen, een keer tegen een Pools en een andere keer tegen een Turks bedrijf. Beide keren hebben we gewonnen waardoor deze bedrijven nabetalingen moeten doen.

Hoe staat het met de actiebereidheid op de bouwplaats?

RB

Ik ben actie-coördinator bij FNV Bouw en moet vaststellen dat op dit moment de mensen vooral vrezen voor hun baan. Als ik op bedrijven kom met de vraag om in actie te komen voor behoud van werkgelegenheid en arbeidsvoorwaarden, is er weinig directe steun. Er is in Nederland een situatie gecreëerd waarin werkende mensen snel bereid zijn tot inleveren van inkomen en rechten om hun baan te behouden, zeker eerder dan te strijden voor een rechtvaardige samenleving. We moeten goed beseffen dat we opnieuw de vakbeweging moeten opbouwen met sterke posities op de werkvloer.

Hoe heeft FNV Bouw zoveel invloed en posities kunnen verliezen?

RB

FNV Bouw beschikte twintig jaar geleden over twaalfhonderd lokale afdelingen door het hele land. Wij voerden grote delen van de sociale zekerheid uit. Als een bouwvakker werkloos werd, verzorgden wij als vakbond de werkloosheidsuitkering. We regelden de WW, het vorstverlet en de vakantiebonnen. Als iemand bij ons kwam die ontslagen was, konden we gelijk zien of dat regulair was. Belangenbehartiging en sociale zekerheid waren aan elkaar gekoppeld. We waren hartstikke sterk in de afdeling en op het bedrijf.

Er is toen door de overheid ingegrepen. We mochten de WW niet meer uitvoeren. Ook werd door de overheid het vakantiebonnen-systeem dusdanig aangepakt, dat de belastingvoordelen daarvan verdwenen. Het hele werk aan de basis was daarmee plots verdwenen. In de afgelopen twintig jaar zagen we ons steeds zwakker en zwakker worden.

Je ziet die verzwakte positie nu terug in het afsluiten van de cao. Voor het eerst hebben we noch een nieuwe bouw-cao als een nieuwe cao voor woningbouwcoöperaties kunnen afsluiten. Met het schuim op onze kaken hebben we deze cao's moeten verlengen, zonder dat ook maar iemand er een eurocent bijkrijgt. Dit om er voor te zorgen dat er nog iets van een cao doorwerkt.

En de bereidheid van de werkgevers om de cao uit te voeren?

RB

Die is er absoluut niet. In de onderhandelingstechniek hebben we onze voorstellen teruggetrokken, zodat de werkgevers ook hun voorstellen moesten terugtrekken. De voorstellen van de werkgevers waren alleen maar verslechteringen. De werkgever zoekt naar allerlei wegen om de in zijn ogen dure bouw-cao niet te hoeven toepassen. De polder is zover doorgeschoten dat er vakbondsbestuurders zijn, die vinden dat als aan de onderhandelingstafel met elkaar afspraken zijn gemaakt, het daarmee klaar is. Maar dat is natuurlijk verre van waar. Het is dan alleen een letter op papier. Dat is een probleem van het hedendaagse vakbondswerk. Daar heb ik veel kritiek op.

En de rol van zzp-ers in de bouw?

RB

Er zijn zzp-ers die in de bouw werken voor tarieven waar een normale werknemer zijn bed niet voor uitkomt. Dat heeft een neerwaartse druk op alles wat in de bouw gebeurt. Zzp-ers werken op dit moment voor de helft of een derde van wat voor een normale bouwvakker in vaste dienst van een bouwbedrijf alleen al aan opslagen voor fondsen moet worden betaald.

Maar maak geen denkfout. Polen, Portugezen en andere migranten die massaal in de Nederlandse bouw werken gaan met een behoorlijk nettoloon naar huis. Maar dan is het voordeel voor de werkgevers nog steeds tientallen procenten. Al die opgelden voor pensioen, voor regelingen en voor fondsen voor opleiding en onderzoek zijn zij dan kwijt.

Het is duidelijk dat FNV Bouw sterk in het defensief is gedrongen. Hoe is uit die verzwakte positie te komen?

RB

We hebben als FNV Bouw compleet de plank misgeslagen bij grote infrastructurele projecten, zoals de Betuwelijn, HSL-lijn, Tweede Maasvlakte en Eemshaven. Deze projecten waren Europees aanbesteed en de laagste bieder krijgt de opdracht. Het meeste is hierdoor gebouwd door niet-Nederlanders. We hebben er geen invloed gehad. Pas later is het gelukt als vakbond voet aan de grond te krijgen in de Eemshaven.

Het is dus nodig een FNV te vormen die gekoppeld is aan een activiteit en niet aan een beroep. Dus je moet een FNV Eemshaven formeren, of een FNV Betuwelijn, of een een FNV Maasvlakte of een FNV Schiphol. Op Schiphol werken mensen bij de marechaussee, er wordt gebouwd, er is luchtvaart, de horeca, alles zit er. Zo bouw je ook aan solidariteit tussen de beroepsgroepen.

Deze werkwijze hebben wij als FNV Bouw al bij de bouw van IJburg in Amsterdam toegepast. Jaren hebben we er gezeten. Van het opspuiten van het zand tot het opleveren van de woningen. We zijn er nooit weggegaan. We hebben daar de stakingen gewonnen omdat we dag in dag uit als vakbond aanwezig waren. Toen er gestaakt moest worden voor de bouw cao hadden we deze groep het snelst in staking. Aanwezigheid van de vakbeweging op de werkplekken van de mensen is absoluut nodig.

Gaan we nu naar een bouwproject, dan praten we met de mensen die er werken, met uitzendkrachten, met mensen van de installatie-techniek, van het vervoer en alles wat er nog meer rondloopt. Dan ben je toch gek als je niet ook samen met hen, als FNV Bouw, vakbondsmacht gaat opbouwen. Als bouwers in slecht weer staan, staan de werkers in de installatie-techniek ook in slecht weer. Het gaat om het verbinden van deze groepen werknemers. Anders krijg je de posities niet terug.

Een ongedeelde FNV is de oplossing?

RB

Het is niet alleen zo dat wij vrouwen, allochtonen, migranten of nieuwe vormen van arbeid niet aan ons hebben kunnen binden. De inrichting van de vakbeweging op basis van een indeling in bedrijfssectoren die in 1947 is vastgelegd (en nog geldig is bij de Kamer van Koophandel) hindert ons in te spelen op de veranderingen. Er zal een nieuwe, dynamische vakbond moeten worden gecreëerd waar deze schotten niet in zitten.

Het moet voor een vakbondslid geen donder meer uitmaken of die vandaag bouwvakker is en morgen monteur. Ook niet dat een lid twee soorten beroepen heeft, denk aan aspergestekers die ook bouwvakkers zijn. Nu is het steeds overschrijven een duur proces, het nekt ons. Mensen zijn in hun hoofd lid van de FNV. Als je ze dat vraagt zeggen ze ook lid te zijn van de FNV. En niet van een bond als FNV Bondgenoten of AbvaKabo FNV.

Wat verdwenen is in Nederland is de traditie dat je lid wordt van een vakbond. We zijn in een samenleving terechtgekomen waarin de meerwaarde van de vakbeweging niet meer helder zichtbaar is. Mensen hebben rechtsbijstandverzekeringen en vertrouwen daarop. De belangrijkste peiler van de vakbeweging is nog steeds de solidariteit tussen beroepsgroepen.

Toch beoordeelt men de vakbeweging nog wel als een belangrijke speler in Nederland. Uit enquêtes blijkt dat telkens weer. Maar lid worden is er niet meer vanzelfsprekend bij.

Mensen denken nu vaak dat ze zelf hun zaken kunnen regelen. Als het betekent dat de vakbeweging en de linkse politiek heeft opgeleverd dat de Nederlandse werkende zo geëmancipeerd is dat hij zijn eigen zaken kan regelen, is dat natuurlijk mooi. Alleen de waarheid is dat dit beeld natuurlijk helemaal niet klopt.

Hoe ziet die ongedeelde FNV in Beweging er concreet uit?

RB

Vier bonden en vijf werkorganisaties gaan zich samenvoegen: FNV Bondgenoten, AbvaKabo FNV, FNV Bouw en FNV Kiem. Hun vier werkorganisaties en die van de overkoepelende FNV worden een. Dat is ongeveer 1 miljoen leden. Er zijn dan nog 200.000 leden bij Aob, Politiebond, FNV Mooi en andere bonden. Deze bonden willen zich niet opheffen. Dit zijn beroepsbonden, zij zijn eigenlijk al wat we als FNV geheel willen worden: indelen van leden in sectoren dichtbij het lid.

We willen een flink aantal sectoren creëren, waar mensen zich in gaan herkennen. Waarbij je kunt zeggen: ik ben lid van FNV Gemeente, FNV Bouw, FNV Zorg en zo verder. Die duidelijke herkenbaarheid, die niet te vinden is in FNV Bondgenoten of Abvakabo FNV, is nodig. Want we weten dat beroepstrots van groot belang is. Bijvoorbeeld de cao van de WSW. Waarom sluiten we een cao af die duidelijk maakt dat je schijnbaar gehandicapt bent? In plaats van dat je schoonmaker of hovenier bent? Mensen herkennen zich niet in hun handicap, maar wel in het beroep dat ze uitoefenen. We hebben de fout gemaakt om alles bij elkaar te vegen. We gaan die fout herstellen door terug te gaan van die grote bonden naar herkenbare sectoren en daarbij kunnen de leden zelf kiezen.

Hoe om te gaan met de weerstand tegen deze vernieuwing?

RB

Ten eerste vind ik dat we af moeten van de invloed van de huidige hoofdbestuurders en topkaders in de bondsraden. Daar hoor ik zelf ook bij. Zij houden de vernieuwing deels tegen. Ze zijn nog erg bezig met de belangen van hun eigen bloedgroep. Zij hebben minder boodschap aan de stip aan de horizon die nodig is. Het is wel begrijpelijk, want ze hebben zich tientallen jaren beziggehouden met hun eigen vakbondsgroep. Ze verdedigen dat. Het wordt de kunst om zowel aan hoofdbestuurders als regiobestuurders en bondsraadsleden uit te leggen wat de meerwaarde is van begrip solidariteit.

De vakbeweging in Nederland wordt voor een groot deel, in tegenstelling tot de bewering dat de SP dat doet, geleid door de PvdA. Dat we aan de leiband lopen van de SP is flauwekul, dat we aan de leiband lopen van de PvdA is zeker waar. Een verklaring voor de zwakte van de vakbeweging is ook een overdosis polderen vanuit de PvdA.

De sterke positie die de Aob zichzelf toeschrijft is ook maar een veronderstelde macht. Anders konden ze wel een cao afsluiten. En ook de FNV in de Rotterdamse haven kan niet in haar eentje de verslechteringen van het ontslagrecht tegenhouden. Je kunt alleen deze vraagstukken oplossen binnen de brede beweging van de FNV. Zo moet je ook omgaan met de middelen. De FNV is heel rijk, we kunnen honderden miljoenen inzetten voor werkend Nederland. Dat is het probleem niet. We hebben duizenden medewerkers, duizenden kaderleden. We gaan zorgen dat deze mensen nu ingezet worden op plekken waar posities moeten worden ingenomen.

Je wijst op de rol van de PvdA binnen de vakbeweging. Hoe krijg je de progressieve vakbondsbestuurders aan de knoppen in plaats van types als Lodewijk Asscher?

RB

Lodewijk Asscher heeft zich wel eigenaar gemaakt van het flex-dossier en kan daarin ook nuttig zijn. Ook is Ton Heerts op dit moment dienend voor de vakbeweging. Beiden zien wel in dat de Nederlandse samenleving kapot gaat aan de flexibilisering. Zij begrijpen ook dat pensioen, onderzoek en opleiding ter discussie staan als Nederland zo'n gigantische flexibele schil krijgt.

In haar fundament is de sociaaldemocratie echter geen beweging om de arbeiders te emanciperen. Omdat zij als uitgangspunt de kapitalistische maatschappij accepteert en als rechtvaardig beoordeelt. Een sociaaldemocraat wijst vaak onvoldoende op de onrechtvaardige topinkomens en dat geld naar geld stroomt en niet naar arbeid. Als dat niet in je genen zit, ben je geen echte bondgenoot van werkend Nederland. Maar de sociaaldemocratie, waaronder ook de SP, is niet ons grootste probleem. De problemen zitten bij de VVD en het kapitalisme.

Hoe schat je de huidige onderhandelingen tussen de sociale partners in? Eerdere akkoorden heeft de FNV weinig opgeleverd.

RB

Gevaarlijk is de stand waar een deel van de bestuurders van de FNV in staat. Zij zijn erop gericht altijd maar compromissen te willen sluiten om erger te voorkomen. Hierdoor zeggen leden op en herkennen potentiële leden zich niet in de FNV. We zitten al jaren in een proces van inleveren. We kunnen bijvoorbeeld het binnenhalen van de eis om weer de regie te voeren over de WW niet uitleggen met een verkorting van de duur daarvan tot 24 maanden. Mensen zien namelijk dat ze ontslagen worden en na twee jaar in de bijstand komen. De mensen hebben er dan geen boodschap aan dat de regie terugveroverd is. Die politiek is jaren dominant geweest. De gebakken lucht van het pensioenakkoord was overduidelijk. Niemand heeft kunnen sparen voor de afgesloten vitaliteitsregelingen. Het was een superoverwinning voor rechts en kapitalistisch Nederland.

Hoe kijk jij tegen het plan aan wat in de maak is voor de WW?

RB

Ik vind het goed dat we de regie over de WW terugkrijgen. Het is een werknemersverzekering en werknemers horen daar zeggenschap over te hebben. Dat we dan ook moeten bijdragen als werknemers is dan ook logisch. Het mag alleen niet ten koste gaan van het inkomen. Nu betalen de werkgevers de premie, die geven ze dan maar aan ons. Het moet per saldo nul zijn, dan is het prima te verdedigen. Het is wel van essentieel belang dat wij de regie hebben over onze eigen verzekeringen. Waar is trouwens al dat geld gebleven dat in alle fondsen zat? Dat is allemaal verdampt. Net zoals toen er teveel geld zat in de pensioenfondsen.

Hoe schat je de uitkomst van het overleg in?

RB

Er kan niets raars gebeuren. De sociale partners mogen alleen de mogelijkheden verkennen, maar geen sociaal akkoord sluiten. De bondsraden en het ledenparlement zijn er op tegen. Hun positie is behoorlijk stevig op dit moment. Nog langer een verliesstrategie bewandelen heeft geen zin. Er mag natuurlijk wel onderhandeld worden om de positie van werknemers te verbeteren, maar voordat ze een deal sluiten moeten de onderhandelaars terug naar de bondsraden en het ledenparlement. Ik schat in dat er nooit een akkoord kan komen, omdat daar altijd verslechteringen in staan.

Wat gebeurt er dan na de mislukking van het overleg?

RB

Dan kom je in een situatie terecht dat de overheid zelf maatregelen gaat nemen. Dat wordt natuurlijk erger dan je met een akkoord had kunnen verzachten. En het gaat ook zo gespeeld worden. Maar de vraag is of je medeverantwoordelijk wil zijn voor verslechteringen. Om erger te voorkomen? Of dat je de overheid zelf de verslechteringen laat nemen en daar tegenover vakbondsmacht gaat opbouwen? Ik sta op het standpunt dat we niet moeten meewerken aan verslechteringen. Bouw vakbondsmacht op en draai met deze macht de overheidsbesluiten terug. Voorwaarde is wel in de benen te komen.

In het komende Manifest gaan we verder met een analyse over enkele internationale vraagstukken.