'De Argentijnse elite heeft decennia geprofiteerd van de verdwijningen'

30.000 mensen opgepakt en vermoord, nog duizenden vermist. De 'Moeders van de Plaza de Mayo' - het plein van de Revolutie (1810) in Buenos Aires - gaan door met hun strijd om alle 30.000 verdwijningen opgehelderd te krijgen en de schuldigen berecht. (Foto: kathyspencerwhite.com)

Pablo Jannes met op achtergrond eigen werk. (Foto: Manifest/WvdK)

Interview met Pablo Jannes (Buenos Aires, 1956)

Wil van der Klift

Naast die ene bekende Argentijnse die met de nieuwe koning is getrouwd, wonen er 4.853 Argentijnen in Nederland (CBS 2013). Eén van hen, Pablo Jannes, zocht rond de kroning de publiciteit om zijn totaal van Maxima Zorreguieta verschillende levensverhaal te vertellen. Manifest zocht hem op in Schiedam en kreeg het verhaal te horen van de repressie, de verdwijningen en de ontvoeringen die de rechtse politieke elite in Argentinië heeft ingezet tegen communisten en linkse vakbondsleiders.

WvdK: Wat was de directe reden dat je naar buiten trad met je verhaal?

PJ

Er waren al tal van voorbereidingen gedaan om rond mijn levensverhaal en die van mijn familie een documentaire te maken. De NCRV blies echter vlak voordat de opnames zouden beginnen het project af. Inmiddels had ik na al die jaren de stap genomen het verhaal van mijn ontvoering publiekelijk te maken. Om iedereen de waarheid te laten zien van wat er indertijd in Argentinië, toen Jorge Zorreguieta politieke verantwoordelijkheid droeg, gebeurde met mensen die stonden voor hun linkse politieke principes.

Wat was je band met de communistische beweging?

PJ

Mijn vader was een hoge functionaris in de Communistische Partij van Argentinië en had de leiding over een grote en sterke lokale afdeling in Buenos Aires. Hij studeerde twee jaar in de Sovjet-Unie en zat driemaal gevangen wegens zijn politieke activiteiten. Hij was van beroep zetter in een drukkerij en actief vakbondsman. Hij verliet in 1969 de partij bij een van de splitsingen, maar bleef politiek actief als vakbondsman in de Grafische Bond. Hij richtte onder meer een krant op. Ik werd spelenderwijs lid van de communistische partij toen ik pas veertien jaar oud was en trad zo in zijn voetsporen.

Je groeide op in een communistisch milieu. Hoe beoordeel je dat Maxima Zorreguieta met iemand van het Nederlandse koningshuis trouwde?

PJ

Ik groeide op in een bruisend politiek en cultureel leven. Ik ging als kind mee naar veel vergaderingen en manifestaties. De proletarische cultuur waarin ik als tiener ervaringen opdeed verschilde totaal van het leven dat Maxima in de wereld van grootgrondbezitters leidde. Aan hun goed gedekte tafels spraken Maxima's vader en andere notabelen over die 'communistische lastpakken' en de noodzaak 'er snel iets aan de doen in belang van de stabiliteit'. Dit bewust aangewakkerde politieke klimaat leidde ertoe dat mijn leven en die van mijn familie een dramatische wending nam.

Je gaf eerder aan dat de ontvoeringen en verdwijningen niet pas begonnen met de staatsgreep van Videla?

PJ

Ik zag twee jaar voor de staatsgreep van Videla de repressie in Argentinië sterk toenemen. De methode van het laten verdwijnen van actieve linkse mensen werd toen al toegepast. Voor de staatsgreep in maart 1976 waren al 3600 'communistische lastpakken' verdwenen. Dit wijst erop dat de heersende elite van meet af aan plannen smeedde om met alle middelen de posities van links in Argentinië te vernietigen. Zoals overigens overal in Latijns-Amerika in die jaren gebeurde.

Hoe zag je leven vlak voor de staatsgreep eruit?

PJ

Ik werkte overdag en studeerde 's avonds voor leraar. De andere studenten en ik stelden onze opleiding direct in dienst van de bevolking van de grote krottenwijken, door daar lessen te geven en culturele projecten te ontwikkelen. Dit bleek allemaal door de geheime dienst precies in kaart te zijn gebracht. De helft van het aantal studenten uit mijn klas is door de jaren heen vermist geraakt. De zwarte lijst werd persoon voor persoon afgewerkt.

En wanneer was het jouw beurt?

PJ

Op 29 mei 1975, toen ik achttien jaar oud was, werd ik samen met mijn moeder, zus, zusje en broertje ontvoerd door het anticommunistische extreem-rechtse doodseskader, de Triple A (Alianza Anticomunista Argentina). De Triple A had cellen bij de politie, het leger en de marine. Onze familie wist al jaren dat zij op de zwarte lijst van de Triple A stond, direct onder de secretaris van de vakbond. Ik was gewaarschuwd. Op een dag, begin april 1975, kreeg ik te horen dat de zoon van de secretaris was opgepakt. Mijn hele familie dook direct onder bij vrienden en familieleden. Maar er was inmiddels ook sprake van breed aangewakkerde angst voor de repressie onder de mensen die moesten worden opgevangen. Na vier weken was de situatie onhoudbaar en moesten we terug naar huis. Twee weken later, op 29 mei 1975, stond de Triple A voor onze deur.

En de partij kon of wilde niet helpen?

PJ

De communistische partij bood geen hulp aan ons omdat mijn vader geen lid meer was. Maar ook steeds minder mensen wilden ons helpen uit angst. Na anderhalf jaar moesten wij besluiten te stoppen met onderduiken, omdat de mensen ons geen plek meer durfden aanbieden. Wij gingen weer samenleven in een appartement.

En toen werden jullie ontvoerd?

PJ

Na twee weken, op 29 mei 1975, werd er aangebeld en vier gewapende mannen stormden de woning in. Mijn moeder, zus, zusje, broertje en ik werden urenlang hardhandig ondervraagd. Mijn vader was die avond afwezig. Ik moest alles over mijn activiteiten op school, over de projecten in krottenwijken en de activiteiten van mijn vader vertellen. De Triple A bleek van alles op de hoogte. Rond vijf uur in de ochtend werden wij afgevoerd naar een speciale afdeling van de politie. Daar werden we opnieuw urenlang ondervraagd. De Triple A had normaal twee opties: of we werden 'opgeruimd' of de ontvoering werd omgezet in een officiële arrestatie. Dertig uur later werden we tot onze verrassing vrijgelaten. De intimidatie had echter gewerkt: mijn vader en ik konden niet meer openlijk politiek actief zijn. Wij liepen continu gevaar dat de Triple A ons zou laten verdwijnen. Anderen konden ons ook niet meer helpen zonder zelf in gevaar te komen.

Wat heeft die ontvoering met jullie gedaan?

PJ

Van kind af aan groeide ik op in een omgeving waar we erop alert waren dat bepaalde informatie niet bij de verkeerde mensen zou terechtkomen. Toen wij na de ontvoering op de vlucht waren, kon een kleine fout er al toe leiden dat wij halsoverkop het appartement moesten verlaten om een nieuwe plek in de anonimiteit te zoeken. Deze fase van angst en onzekerheid heeft ons allemaal in meer of mindere mate psychische schade toegebracht. Mijn broertje en zusje, die bijna tien jaar jonger waren, hebben zwaar geleden onder de moeilijke omstandigheden. Deze ervaringen hebben altijd op de achtergrond een rol gespeeld in onze familie, maar er kon nooit openlijk over worden gepraat. Pas nu ik sinds jaren in Nederland woon en er een Argentijnse uit de heersende elite is opgedoken in het koningshuis, komt alles wat was weggestopt naar boven.

Wat is de algemene politieke boodschap uit je levensverhaal?

PJ

Dat er een smalle grens bestaat tussen de denkwijze die dominant is in de heersende kringen en openlijke fascistische methoden van repressie. Dat heeft de geschiedenis van Argentinië aangetoond. Mijn familie heeft het aan den lijve ondervonden hoe makkelijk men deze grens overschrijdt als dat door de elite politiek nodig wordt gevonden.

Het is niet uitzonderlijk dat een type als Jorge Zorreguieta voor problemen zorgt in het Koninklijk Huis. Volgens mij hebben alle belangrijke families uit de heersende klasse donkere kanten, die ze liever verborgen houden. Omdat de politieke en economische dominantie van de kapitalistische elite uiteindelijk alleen kan bestaan door uitbuiting en gewelddadige repressie. Kijk maar naar het koloniale verleden van Nederland.

De best aanwijsbare schandvlek op de Oranjes op dit moment is Jorge Zorreguieta. De betrokkenheid bij die periode zal hen ook blijven achtervolgen. Mijn levensverhaal is het krachtige bewijs.

(uitwerking M.M.)