Bij elk protest zal duidelijker worden dat het kapitalisme slechts een aanpak kent: meer uitbuiting en repressie. (Foto: Marcel Oosterwijk/Flickr/cc/by-sa)
Maarten Muis
Kortgeleden werden de cijfers over het koopkrachtverlies van de laatste tijd bekendgemaakt. De cijfers wezen twee groepen aan die het meest inleverden: zzp'ers en gepensioneerden. Achter de gemiddeld enkele procenten inkomstenverlies gaat echter ook nog een ander verhaal schuil: de keiharde werkelijkheid van het kapitalisme in crisis.
Het is in een crisis als bij een waterbed: waar een deel van de arbeidersklasse voorzichtig een stukje opschuift weg van de uitgaven, is het voor een ander deel een golf die hem beweegt richting rand en erover. Een kettingreactie die met een kleine inlevering door de middengroepen begint, wordt een tsunami bij de lagen onder hen.
Graag breng ik de protesten van 2011 tegen de 'Stapeling' in herinnering. Hiermee werd bedoeld dat een grote groep Nederlanders te maken kreeg met een opeenstapeling van veranderingen en bezuinigingen. Dit zijn met name mensen die te kampen hebben met lichamelijke en psychische klachten en beperkingen. Inmiddels is het twee jaar later en de effecten van deze hervormingen worden nu echt gevoeld. Ziek worden is een armoedeval geworden. Ook wijs ik op de mensonterende toestanden die zichtbaar zijn geworden door de Vluchtkerk en de Vluchtflat in Amsterdam. Een grote groep vluchtelingen wordt aan zijn lot overgelaten en heeft door zijn illegale status geen enkele aanspraak op steun, onderdak en medische verzorging. Met name de uitzichtloosheid is schrijnend. Hierdoor worden deze mensen steeds meer in handen van criminelen gedreven en krijgen zij te maken met allerlei vormen van uitbuiting.
Jarenlang sleutelen door verschillende regeringen aan gecombineerde bezuinigingsoperaties en een keihard rechts asielbeleid maken van deze twee groepen de grootste slachtoffers. Maar zij zijn niet de enigen die de crisis voelen. Achter de 2,3 procent koopkrachtverlies voor zzp'ers gaat een grote groep schuil, die zijn droom van zelfstandigheid in duigen ziet vallen met een omzetdaling van meer dan de helft. Na jaren een aardig netto-inkomen wordt nu een grote groep zelfstandigen geconfronteerd met wat het betekent niet sociaal verzekerd te zijn. Het is voor veel mensen diep vallen.
Ook een grote groep ouderen ziet zijn droom in rook opgaan, nu blijkt dat na een lange periode van werken die 'goede, oude dag' toch heel wat schraler is geworden door kortingen op de pensioenen. Over tien jaar zal een grote groep merken wat een lange periode van niet indexeren door de pensioenfondsen werkelijk voor gevolgen heeft. De boodschap is dat mensen zichzelf moeten bijverzekeren, willen ze dezelfde levensstandaard houden. De commerciële verzekeringsmaatschappijen zijn de profiteurs van deze ontwikkeling.
Achter de grote woorden over 'meer dynamiek en flexibiliteit in de sociale zekerheid en de arbeidsmarkt' zit niets anders dan een noodzakelijk geachte neerwaartse druk op lonen en uitkeringen. Die druk heeft het kapitalisme nodig om genoeg winstgevend te blijven. De verdringing door Oost-Europese arbeidsmigranten wordt wel aangeklaagd door Lodewijk Asscher, maar uit de werkgeversorganisatie VNO-NCW komen hele andere geluiden. De grote werkgevers zijn maar wat blij dat de lonen over de hele linie onder druk staan,mede door de Polen en het massaal verleiden van mensen naar zzp-constructies. Het resultaat van twintig jaar hervormingen, merendeels ook door sociaaldemocratische bewindslieden, pakt op dit moment erg voordelig uit voor de heersende klasse. De bevolking is deels murw gebeukt of gewoon hard bezig met overleven. Ook al wordt op sommige plekken stevig verzet gepleegd tegen verslechteringen, de machtsbalans is duidelijk in het voordeel van het kapitaal. De factor arbeid moet zich herorganiseren en nieuwe kracht vinden, wil het niet het onderspit delven in deze crisis.
Volgens het idee: 'iedereen kapitalistisch ondernemer', staat vaak in de krant en wordt op televisie verkondigd dat we tijdelijk ons 'verlies moeten nemen'. Het gaat nu eenmaal wat minder, dan maar je gespaarde geld aanspreken, loonkortingen accepteren, afscheid nemen van collega's en de levensstandaard drastisch terugschroeven. De echte profiteurs van de financiële hausse van de laatste twintig jaar hebben allang hun winst veiliggesteld.
De ideologische strijd voor het alternatief van het kapitalisme is noodzakelijker dan ooit, want daarmee vinden we kracht om een grens te trekken. Zolang er geloof is in een terugverend kapitalisme, zullen de mensen ook makkelijker verslechteringen accepteren. Maar iedereen moet weten dat dit niet tijdelijk is. En er is zeker niets zonder strijd terug te veroveren.
Waar rechtse ideologen vaak de 'trickle-down'-theorie aanhalen, om te beargumenteren dat groei van rijkdom bij de elite verder druppelt naar minder bedeelden, breng ik graag het 'waterbed-effect' in. Als het deel van de arbeidersklasse dat met zijn inkomen zich een redelijke welvaart kan veroorloven iets moet inleveren, is dit het begin van een beweging richting afgrond voor de lagen onder hem.
Dit is nu meer dan goed zichtbaar: waar een veertigjarige met vast contract en een redelijk inkomen een stapje terug moet doen (bijv. een vakantie minder) in deze crisis, heeft de jongere met een flexibele horeca-baan die steeds minder uren krijgt, direct problemen met het betalen van zijn huur en dreigt dakloosheid. Andere werkenden zijn niet geholpen met een tijdelijke, individuele stap terug, alleen de uitbuiters die de winst opstrijken. Het gaat er dan ook om als gehele arbeidersklasse de grens te trekken: we leveren niets, maar dan ook niets meer in! Want het kapitalisme kent geen grenzen in de uitbuiting. Die moet de arbeidersklasse zelf stellen.