Mondiale systeem crisis
Steun voor dollar brokkelt verder af
Vakbondsactivisten demonstreerden op 8 oktober tegen het sluiten van alle federale diensten in de VS. (Foto: AFGE/Flickr/cc/by)
Persconferentie na de bijeenkomst van EU-leiders over de jeugdwerkloosheid. Op de foto v.l.n.r. voorzitter van het Europese Parlerment Martin Schulz, voorzitter van de Europese Raad Herman Van Rompuy, De Litouwse president Dalia Grybauskaite, Franse president François Hollande, Duitse kanselier Angela Merkel, en de voorzitter van de Europese Commissie José Manuel Barroso. Allemaal in dienst van het grootkapitaal. (Foto: ZLV)
De mondiale systeemcrisis woekert volgens de onafhankelijke Europese denktank LEAP/E2020 onverminderd voort: in 2014 zullen de drie laatste belangrijke pijlers van de Amerikaanse macht wegvallen. China doet zijn uiterste best om van zijn munt, de yuan, een internationale valuta te maken en ondermijnt daarmee de centrale rol van de dollar in het internationaal monetair systeem. Saoedi-Arabië, een essentieel onderdeel van het systeem van de petrodollars, begint steeds meer afstand te nemen van de Verenigde Staten. En de Europese Unie, een onverbeterlijke fan van Amerika, wordt opgevolgd door Euroland, dat zich met zijn eigen munt tot een nieuwe rivaal van de VS zal opwerken. Kortom, de sluipende ontwrichting vreet het fundament van de huidige wereldorde steeds verder aan.
Persbericht bij GEAB nr. 79 (16 november 2013)
"Het was nacht en er viel regen; toen hij viel, was het regen; maar toen hij gevallen was, was het bloed." Deze woorden van Edgar Allan Poe (uit Silence, 1837) passen perfect bij de mondiale ontwrichting die zich momenteel voltrekt. Allerlei kleine gebeurtenissen lijken - als 'regen' - zonder betekenis, maar samen ondergraven ze de fundamenten van het afstervend internationaal systeem; vandaar het 'bloed'. Dat dit proces langzaam verloopt en dat de gebeurtenissen onbeduidend lijken, komt paradoxaal genoeg doordat het hier om de eerste echte mondiale systeemcrisis gaat. Ze gaat veel dieper dan die van 1929, ze treft nu alle landen en verwoest het centrum van het systeem. De crisis van 1929 was voor de nieuwe wereldmacht, de VS, een soort groeistuip, nu ligt dat land na bijna 70 jaar als supermacht op zijn sterfbed . Omdat de huidige wereldorde zo lang gebaseerd is geweest op de centrale positie van Amerika, proberen alle andere landen te voorkomen dat de VS 'aftreden' en de wereldorde daarna ineenstort, voordat zij zelf op eigen benen hebben leren staan. Ze proberen zich allemaal langzaam en onopvallend los te maken van de VS en wekken tegelijkertijd naar buiten toe de indruk dat alles bij het oude blijft. Daarom verloopt de huidige crash zo in slow motion.
China is intussen meester in deze kunst, maar ook veel andere landen nemen meer of minder discreet afstand van de VS, zoals bijvoorbeeld Saoedi-Arabië - iets wat tot voor kort ondenkbaar leek. Als een van de laatste trouwe bondgenoten van Amerika heeft de Europese Unie het extra moeilijk met deze ontkoppeling. Wij verwachten dat de Europese verkiezingen van 2014 niet alleen een grote overwinning zullen opleveren voor extreem-rechtse en eurosceptische partijen, maar dat die ook zullen leiden tot een implosie van het huidige EU-bouwwerk. Daarna kan Euroland, het geheel van de landen van de eurozone, de nieuwe politieke structuur van Europa gaan vormen.
De VS gokken erop dat de andere landen de sprong van de status-quo ('de wereld van gisteren') naar 'de wereld van morgen' niet durven wagen vanwege de kosten ervan en dat ze dus deze Rubicon niet zullen oversteken, ook al zouden ze veel te winnen hebben bij een nieuwe wereldorde. De Amerikanen menen bijvoorbeeld dat China zich niet uit het dollarsysteem kan losmaken omdat diens gigantische dollarreserves veel van hun waarde zouden verliezen als het land de Amerikaanse wereldmacht te openlijk zou uitdagen. En dat Saoedi-Arabië niet bereid is een belangrijke klant en diens uitdrukkelijke veiligheidsgarantie op het spel te zetten en daarom ertoe veroordeeld is om de VS trouw te blijven. Maar intussen maken de verschillende landen gewoon een kosten-batenanalyse en stellen dan vast dat de kosten van het huidig systeem hoger zijn geworden dan de baten ervan. Wij zijn ervan overtuigd dat de Amerikanen hun weddenschap vandaag al verloren hebben.
In het Westen niets nieuws
De financiële markten kunnen gerust zijn: Janet Yellen die in januari Ben Bernanke opvolgt als voorzitter van de Fed, heeft al laten doorschemeren dat zij het programma van de kwantitatieve versoepeling (Quantative Easing) wil voortzetten. Logisch, want een alternatief heeft ze niet. De illusie van een functionerende Amerikaanse economische macht kan alleen dankzij dit programma in stand gehouden worden. Met deze geldstroom werden de vastgoedmarkt en de financiële markten kunstmatig in leven gehouden en kon de Amerikaanse regering haar tekort tegen een lage rente financieren.
Het gaat echter niet alleen om de financiële markten en hun belangen. In het buitenland vraagt men zich af wanneer de speculatiebubbels die met het goedkoop Amerikaans geld werden opgeblazen, zullen klappen en welke gevolgen dat voor de verschillende landen zal hebben - tenminste, als die zich nog niet voldoende van de VS hebben losgemaakt. De Amerikaanse bevolking op haar beurt weet allang dat de positieve gevolgen van QE aan haar voorbijgaan. De gigantische geldstroom - elk jaar net zoveel als de totale uitgaven van de New Deal in de periode 1933-1940 (omgerekend in dollars van vandaag) - komt uitsluitend terecht op de financiële markten en helpt de gewone mensen op geen enkele wijze. En in de reële economie vraagt men zich af wanneer de rente eindelijk weer eens een zodanig niveau zal bereiken dat investeerders geprikkeld worden om concrete projecten te financieren die tenminste enig rendement opleveren.
Wat de Fed betreft dus niets nieuws. Dat geldt ook voor de andere problemen waar de VS mee kampen, ze zijn hoogstens verergerd. De media berichten inmiddels over honger in Amerika. De criminaliteit neemt sinds twee jaar weer toe. Het druggebruik explodeert. Hoewel de gevangenisdirecties door budgetbeperkingen gedwongen zijn om gevangenen voortijdig vrij te laten, zijn er in de VS meer gevangenen dan ingenieurs of middelbare-schoolleraren. Ook al zeggen de officiële cijfers iets anders, de massawerkloosheid neemt verder toe. Op het onderhoud van de infrastructuur wordt bezuinigd. Het wetenschappelijk onderzoek wordt niet meer voldoende gefinancierd. Enz., enz.
Het onmogelijk Amerikaans herstel
De problemen van de VS kunnen onder de huidige omstandigheden niet opgelost worden. Het land staat voor een dilemma. Als de reële economie weer aantrekt, dan moet de Fed haar stimuleringsprogramma stopzetten. Maar dat zou - zoals in september bleek toen alleen nog maar sprake was van een mogelijke tempering - een paniek op de financiële markten veroorzaken, die het herstel meteen weer tenietdoet.
De situatie is simpel gezegd als volgt. Als er ook maar ergens in de VS sprake is van enige groei, dan zal in elk geval een deel van de gigantische geldstroom die de Fed veroorzaakt heeft en die naar de opkomende economieën gestroomd is, weer terugvloeien naar de VS om meteen van dit binnenlands succesje te profiteren. Dat zal echter onvermijdelijk tot een enorme inflatie leiden en binnen de kortste keren het einde van het herstel betekenen. Dit heen-en-weer tussen hoop en wanhoop zal doorgaan zolang men de crisis blijft bestrijden met de instrumenten en de maatregelen van 'de wereld van voor de crisis', of totdat een nieuwe schok duidelijk maakt hoe desastreus de situatie in werkelijkheid is. Kwantitatieve versoepeling kan de economie er dus niet bovenop helpen, ze produceert slechts economische zombies en speculatiebubbels, maar lost de fundamentele problemen niet op.
Europa is dood, lang leve Europa
Conflictoplossing, handel, financiën ... de Europese contacten in westelijke richting worden steeds inniger. Europa heeft echter ook nog de mogelijkheid om op de trein te springen van een nieuwe 'Zijderoute' die Azië en Europa moet gaan verbinden, en zich daarmee open te stellen voor 'de wereld van morgen'. Europa moet zich dan wel eindelijk losmaken van de VS. Een goed moment daarvoor zouden de Europese verkiezingen van 2014 kunnen zijn, want die zullen Europa definitief veranderen.
De opmars van rechts-extreme en eurosceptische partijen, het democratisch tekort, de kracht van de lobbyisten en de zwakte van de burgers, het Brussels centralisme, de bureaucratie en de technocratie ... de Europese Unie nadert haar einde. Volgens ons zullen de Europese verkiezingen van 2014 ertoe leiden dat het huidig institutioneel EU-raamwerk uiteenvalt en dat de unie weer politieker wordt door eindelijk het noodzakelijke debat over de toekomst van Europa te gaan voeren. Deze re-politisering van Europa zien we nu al in het voornemen van de Groenen om met één lijst van kandidaten uit de gehele EU aan de verkiezingen deel te nemen. Opvallend is dat alle 'unies' (de EU, het Verenigd Koninkrijk en de VS) het momenteel moeilijk hebben. Het zijn eenheden met een regeringsstructuur die niet meer van deze tijd is. Grote regionale blokken kunnen tegenwoordig alleen nog decentraal als netwerken bestuurd worden.
De EU die haar einde nadert, is het Europa dat de VS op het oog hadden en waarvan zij de ontwikkeling stuurden. Het Europa dat niet meer mocht zijn dan een reusachtige interne markt, altijd op zoek naar uitbreiding en open voor Amerikaanse producten. Het Europa dat voor Monsanto op de knieën gaat en tegen de wil van de meerderheid van de lidstaten Europa openstelt voor het genetisch gemodificeerde zaaigoed van deze Amerikaanse multinational. De besluiten die in Europa genomen werden en worden in het belang van de VS zullen echter steeds minder kans van slagen hebben. Zoals bijvoorbeeld de toetreding van Turkije tot de EU. Dat is geen wens van de Europeanen of de Turken - slechts 20 procent van de Europeanen en 44 procent van de Turken vindt dit een 'goede zaak' -, de Amerikanen willen het. De toetredingsonderhandelingen met Turkije verlopen momenteel zeer moeizaam, na de Europese verkiezingen van 2014, als de rechts-radicale partijen een groot aantal zetels in het Europees Parlement bezetten, zullen ze definitief mislukken. Dit Europa dat ontworpen en gevormd is overeenkomstig de Angelsaksische wensen en als verlengstuk van de Amerikaanse belangen, deze derde pijler van Amerika, begeeft het nu.
Welke vorm zal 'het Europa van morgen' krijgen? De 'hernieuwing' van Europa, mocht die al lukken, zal de nodige tijd vergen, veel tijd zelfs. Een realistische tijdshorizon voor een democratisch Europa is volgens ons 2019, als er weer Europese verkiezingen zijn. Tot het zover is kan Euroland, als een nieuw politiek project, de leemte gaan vullen die de EU achterlaat.
Bron: www.leap2020.eu, vertaling en bewerking: Louis Wilms.