Mondiale systeemcrisis

Nieuw internationaal monetair systeem wacht op euro

Een Frans militair konvooi in de Malinese stad Gao op februari 2013. Wegens de strijd in Mali, die een direct gevolg is van de NAVO-interventie in Libië, is een nieuwe VN-vredesmissie gestart. Nederlandse militairen zullen in dit Afrikaanse land gestationeerd worden. Steeds sneller zullen ook EU-landen, ingegeven door imperialistische belangen, zich mengen in de Afrikaanse brandhaarden. (Foto: ZLV)

Leden en sympathisanten van lokale vakbondsorganisaties demonstreren voor het Amazon-hoofdkwartier in Seattle, VS, uit solidariteit met de stakende Amazon-medewerkers in Duitsland. (Foto: ZLV)

De onafhankelijke Europese denktank LEAP/E2020 verwacht dat 2014 het jaar wordt van de grote Amerikaanse aftocht. Niet alleen op monetair en geopolitiek terrein, maar ook op de vastgoed- en financiële markten. Verder voorziet het onderzoeksteam dat in de periode 2014-2020 wereldwijd de democratie als politiek en sociaal model onder grote druk komt te staan. Met name in het Verenigd Koninkrijk, waar crisis en bezuinigingspolitiek inmiddels diepe scheuren in de samenleving hebben veroorzaakt. In het persbericht bij het online bulletin GEAB van december staat het nieuw internationaal monetair systeem centraal. Manifest brengt aan het begin van het nieuwe jaar nogmaals onder de aandacht van de lezers dat het Eurocentralisme van de analyses van LEAP/E2020 niet door haar wordt gedeeld, noch de suggestie dat de neoliberale uitwassen van het kapitalisme blijvend kunnen worden bijgestuurd.

Persbericht bij GEAB nr. 80 (16 december 2013)

Het jaar 2013 eindigt met een wereld-van-voor-de-crisis die in stukken uiteengevallen is. Na 2014 zal er nog slechts een ruïne van over zijn. Goethe schreef: "Ook met de stenen die ons de weg versperren, kunnen we iets moois bouwen." En zo ontstaat langzaamaan uit deze chaos de wereld-van-morgen. De Verenigde Staten, Japan en de Europese Unie zijn, geplaagd door politieke en economische problemen, steeds minder aanwezig op het wereldtoneel. Rusland schuift in de Syrië-crisis en in zijn betrekkingen met de ex-Sovjetrepublieken Armenië en Oekraïne zijn diplomatieke pionnen op het geopolitiek schaakbord steeds verder naar voren. En China zet zijn ambities in de Oost-Chinese Zee kracht bij. Kortom, het geopolitiek vacuüm dat de machten-van-gisteren achterlaten, wordt snel opgevuld door de machten-van-morgen.

Deze onderliggende trendmatige ontwikkeling zal in 2014 aan snelheid winnen door het samenkomen van een aantal factoren. De VS hebben de controle over de mondiale geopolitiek verloren. De wanhopige financiële reddingsoperaties (met name de kwantitatieve versoepeling) sorteren steeds minder effect. De onroerendgoedmarkt stort opnieuw in. En niet te vergeten, de grootmachten zijn genoodzaakt om het internationaal monetair systeem te hervormen. De huidige situatie is te vergelijken met een roulettespel. Tot voor kort bevond de wereld zich nog in de fase van 'faites vos jeux', waarin de spelers hun strategieën konden voorbereiden en implementeren. Vandaag geldt echter 'rien ne va plus' en zullen de spelers weldra weten of ze gewonnen of verloren hebben.

Aan het monetair front gaan de ontwikkelingen razendsnel. Alle inspanningen die tot nu toe zijn gepleegd, zullen in 2014 tot concrete resultaten leiden. Vijf voorbeelden om de lopende ontwikkelingen te schetsen:

Koeweit, Qatar, Bahrein en Saoedi-Arabië lanceren eind december een gemeenschappelijke munt. Voorlopig wordt de waarde ervan gekoppeld aan de dollar, ook al verliest de handel van deze landen met de VS steeds meer aan betekenis. De Arabische bondgenoten van Amerika willen zo voorkomen dat de VS hun een spaak in het wiel kunnen steken. In een volgende fase kan met een eenvoudige politieke beslissing de munt altijd nog snel gekoppeld worden aan een stabielere valutamand, die onafhankelijk is van de dollar. Trouwens, ook vijf Afrikaanse landen (Kenia, Tanzania, Rwanda, Uganda en Burundi) hebben overeenstemming bereikt over een gemeenschappelijke munt.

De bitcoin wordt steeds populairder (met name in China) en maakt niet alleen de markten zenuwachtig, maar ook de centrale banken, die proberen deze digitale munt te reguleren. Ook al zijn de recente koersstijgingen vooral het gevolg van speculatie, toch is het succes van de bitcoin tekenend voor de huidige ontwikkelingen. Het groeiende wantrouwen ten opzichte van de papieren valuta's (met name de dollar) vergroot de behoefte aan een munt die niet door centrale banken kan worden gemanipuleerd, die gedecentraliseerd is en niet door een land of instelling wordt gedomineerd, en die gedematerialiseerd is. De bitcoin is een eerste poging, bij lange na niet perfect en uiterst volatiel (als gevolg van het beperkte volume en de vooraf vastgelegde geldschepping). Ze ligt onder vuur van verschillende nationale wetgevers en loopt daarom het risico in de naaste toekomst te worden verdrongen of helemaal te verdwijnen. Desondanks zouden de bijzondere kenmerken van dit elektronisch geld meegenomen moeten worden bij het ontwerpen van een nieuwe internationale munt.

We hebben al vaker geschreven dat immense hoeveelheden goud tegenwoordig van west naar oost stromen en daarmee aan de Chinese yuan een steeds grotere internationale legitimiteit geven. Er gaan zelfs al stemmen op dat het Westen binnenkort niet meer over voldoende goud zal beschikken om de prijs ervan te blijven manipuleren! De nieuwe wereldvaluta zal zeker niet gebaseerd zijn op een gouden standaard, daarvoor is dit edelmetaal niet meer geschikt. Tegenwoordig steunen valuta's op echte rijkdommen, zoals energie en economische productie - de huidige monetaire wereldcrisis is dan ook het gevolg van het instorten van de productiviteit van de Amerikaanse economie, de basis van de dollar. De nieuwe wereldvaluta, hoe die er ook gaat uitzien, zal waarschijnlijk geen enkele band met goud hebben. Desondanks betekent in de huidige monetaire chaos het bezit van goud een extra reden voor vertrouwen.

Om het monopolie van de Anglo-Amerikaanse kredietbeoordelaars (zoals Standard & Poor's, Fitch Ratings en Moody's) te doorbreken, zijn in China, Rusland en West-Afrika internationale agentschappen opgezet, die samen een wereldwijd netwerk vormen. Dat is beslist geen onbelangrijke ontwikkeling, want hun waarderingen hebben een enorme invloed op het marktgebeuren en met name op de kredietwaardigheid van nationale economieën. Het gaat hier weliswaar niet om een zuiver monetaire factor, maar toch draagt deze ontwikkeling bij aan het breken van de dominantie van de dollar.

De EU was een van de eersten die de oprichting van een eigen kredietbeoordelaar voorstelde. In april is ze echter gestopt met dit project, omdat het te duur en te ingewikkeld zou zijn! Daarom kan Europa nu geen deel uitmaken van dit mondiaal netwerk voor een multipolaire wereld. Dat is teleurstellend en roept de vraag op wie verantwoordelijk is geweest voor dit besluit. Waarschijnlijk dezelfde krachten die Europa proberen de dwingen tot een trans-Atlantisch vrijhandelsverdrag, tot anti-Russische vrijhandelszones met Oekraïne, Moldavië en Armenië, en tot de toetreding van Turkije tot de EU ... en die hopen dat Europa zo voorgoed van het wereldtoneel verdwijnt.

Het gebruik van de yuan als betaalmiddel voor importen is recent de euro voorbijgegaan en ligt wereldwijd nu op de tweede plaats achter de dollar. Het gaat hierbij slechts om een beperkt soort goederentransacties, in het totaal van de internationale handel ligt de yuan nog ver achterop. Toch is het een belangrijke aanwijzing voor de verschuiving in de mondiale evenwichten. China heeft swap-overeenkomsten gesloten met landen in bijna alle regio's van de wereld, waardoor de handelstransacties in lokale valuta's afgewikkeld kunnen worden. Het aandeel van de handel met China, die met yuan wordt betaald, is in minder dan een jaar gestegen van 12 naar 20procent. En de totale internationale handel die in yuan wordt afgewikkeld, kan in 2014 met wel 50 procent toenemen. Deze enorme versnelling in het internationaal gebruik van de yuan is des te opmerkelijker omdat de Chinese munt nog steeds niet vrij verhandelbaar is. Het is een bewijs voor de onweerstaanbare aantrekkingskracht van de Chinese economie.

Als we de VS buiten beschouwing laten - die zijn natuurlijk gebaat bij het in stand blijven van de huidige situatie - dan kan een echt internationaal systeem alleen maar samen met de eurozone worden opgezet. De euro is na de dollar de belangrijkste internationale valuta, hij maakt circa 30 procent uit van de wereldhandelsstromen en van de mondiale valutareserves, en ligt daarmee ver voor op zijn naaste concurrenten. Toch is de euro in de praktijk eerder een steun voor de dollar gebleven dan dat hij zich ontwikkeld heeft tot een alternatief ervan. Hij heeft zich immers niet kunnen omvormen tot de enige handelsvaluta van de Europese landen ter vervanging van de dollar. Dat leidt tot de paradoxale situatie dat de enorme dynamiek van de handel van de eurolanden direct bijdraagt aan het voortbestaan van de dominantie van de dollar - met als enige grote voordeel dat de euro niet te veel in waarde kan stijgen! De vorming van een multipolair monetair systeem is momenteel dan ook afhankelijk van een besluit in de eurozone om de dollar op te geven en om op de trein te springen die, met name bestuurd door China, afkoerst op een onvermijdelijke geldpolitieke hervorming.

De Europese bankenunie, die in kleine stapjes tot stand gebracht wordt, biedt de mogelijkheid om de gemeenschappelijke munt te versterken en haar de rol te geven die Europese politici als Mitterand en Kohl eind jaren '80 en begin jaren '90 in gedachten hadden toen ze haar ten doop hielden. Verder verwachten wij dat de Europese verkiezingen van mei 2014 de kloof tussen de eurozone en de EU nog wat dieper zal maken. Eind 2014 of uiterlijk 2015 komt dan het moment dat de euro zijn bijdrage zal leveren om het internationaal monetair systeem definitief te verlossen van de overmacht van de dollar.

Bron: www.leap2020.eu