Foto: Shutterstock
Matthijs Dröge
Minister Bussemaker heeft de afschaffing van de basisbeurs voor studenten een jaar uitgesteld om oppositiepartijen over de streep te trekken. Komend collegejaar kan er nog een lichting aan de studie beginnen met een basisbeurs. Het betekent echter ook opnieuw onzekerheid voor scholieren. Het lijkt een jaarlijkse procedure te worden, terwijl er steeds minder mensen in geloven. Het zou daarom beter zijn om het plan volledig van tafel te vegen.
Op oudejaarsavond kunnen we bij de Duitse zender NDR elk jaar genieten van de klassieke sketch Dinner for One. Een rijke Engelse dame nodigt elk jaar haar vier beste vrienden uit voor een etentje. Zij is zelf inmiddels negentig jaar oud en haar vrienden zijn allang overleden. Traditie gaat boven alles, dus moet haar butler de rollen van alle gasten op zich nemen, en ook voor alle vier drinken. Dit wordt ingeleid door de legendarische dialoog: "The same procedure as last year, Miss Sophie?" "The same procedure as every year, James!"
Ook aan de eettafel van Jet Bussemaker wordt het elk jaar eenzamer. Bij het aantreden van dit kabinet, in 2012 zat de Tweede Kamer nog vol met vrienden die zich duidelijk hadden uitgesproken voor een leenstelsel. De links-liberalen van D66 en GroenLinks droomden van een 'echt sociaal' leenstelsel, met meer garanties voor de rente op de lening, het behoud van de ov-chipkaart, meer geld voor het onderwijs en een betere aanvullende beurs voor de laagste inkomens. In het voorstel van Bussemaker was hier niets van terug te vinden, de oppositie weigerde steun in de Eerste Kamer te verlenen en het studiefinancieringsbeleid was in oktober een opvallende afwezige in het Begrotingsakkoord.
De coalitiepartijen VVD en PvdA hadden het voorstel van Bussemaker altijd verdedigd, maar vooral de PvdA leek steeds minder gelukkig. De sociaaldemocraten hadden in de aanloop naar het cruciale debat in december steeds meer weg van de butler, die met steeds meer drank op zijn rol steeds minder enthousiast en steeds minder coherent speelt. Zo werd in de laatste maanden gefluisterd dat de PvdA eigenlijk ook wel van de 'scherpe randjes' van het voorstel van zijn eigen minister af wilde, en kwam het uitstel wel heel goed uit.
Het Haagse getouwtrek vormt voor jongeren een probleem. Het afgelopen collegejaar hebben veel studenten zich ingeschreven zodat ze nog een basisbeurs konden ontvangen, terwijl ze eigenlijk liever iets anders hadden gedaan, bijvoorbeeld een tussenjaar. Voor hen zal het een bittere pil zijn dat ze snel de knoop hebben doorgehakt, terwijl het eigenlijk nog niet nodig was.
Jongeren die net van school komen zitten in een cruciale fase in hun leven: zij staan voor een keuze die een vergaande invloed op hun toekomst kan hebben. Om een goede planning te maken, is het belangrijk om te weten waar je aan toe bent. Hoe moet dat komend jaar? Zit het kabinet er dan nog? Zal de minister GroenLinks en D66 alsnog overtuigen? De lichting die in 2015 klaar is met school zal het graag willen weten.
Het is eigenlijk onbegrijpelijk dat de besluitvorming een jaar is uitgesteld. Volgens een enquête van de Landelijke Studentenvakbond en FNV Jong is 88 procent van de scholieren, studenten én ouders tegen het leenstelsel. Deze groepen krijgen over een jaar hetzelfde debat, dezelfde procedure als dit jaar voorgeschoteld, terwijl zij er allang niet meer in geloven, als ze dat ooit al gedaan hebben. Scholieren en ouders zijn terecht bezorgd over het feit dat studeren zonder je in de schulden te werken straks voorbehouden is aan studenten met ouders die veel verdienen.
De protesten van de studentenbeweging tegen het leenstelsel (en de afschaffing van de ov-chipkaart voor studenten) waren creatief en ludiek, maar minder massaal en minder verontwaardigd dan de acties tegen de langstudeerboete twee jaar eerder. De link met de scholieren van nu, die straks daadwerkelijk door het leenstelsel geraakt zullen worden (en hun ouders), werd wel gelegd, maar dit kwam niet altijd even sterk naar voren.
De studentenbeweging heeft in 2014 de taak om deze verbinding opnieuw te zoeken, de onrechtvaardige situatie, zoals hierboven geschetst, aan te klagen en de verontwaardiging hierover aan te wakkeren en te organiseren. De inzet wordt daarbij om niet alleen maar achter de parlementaire politiek aan te hollen. Men accepteert nog te makkelijk dat 'er gewoon hervormd moet worden' en dat de basisbeurs sowieso moet verdwijnen, of dat nu door een keihard schuldenstelsel is, of door een verkapte lastenverzwaring na de studie.
Het is mede door deze logica dat het leenstelsel nog niet dood is, ondanks de zware klap die het heeft gehad. Een compromis in het nieuwe jaar is goed mogelijk. Het Hoger Onderwijs Persbureau schetste vorig jaar in oktober al de langetermijngevolgen hiervan: 'Als het leenstelsel er eenmaal is kunnen volgende kabinetten altijd nog de aanvullende beurs verlagen en de ov-studentenkaart wegbezuinigen.' Terwijl het falen van Bussemaker in 2013 juist de kans biedt om het leenstelsel voorgoed van tafel te vegen en een nieuwe, zuivere discussie over het studiefinancieringsstelsel te openen, een discussie waarin het beginsel van toegankelijk onderwijs voor iedereen leidend is, in plaats van de cynische parlementaire rekensommetjes die nu de boventoon voeren.
Daarvoor moeten dan wel eerst de gematigde voorstanders van het leenstelsel worden teruggefloten. Aan het eind van Dinner for One kondigt de gastvrouw aan dat ze naar bed gaat, waarop James haar bij de arm neemt en mee naar boven begeleidt. "The same procedure as last year, Miss Sophie?" "The same procedure as every year, James!" De butler zegt, met een vette knipoog naar het publiek: "Well, I'll do my very best!" Het risico bestaat dat partijen als GroenLinks en D66 volgend jaar alsnog gearmd met Bussemaker mee naar boven gaan. In 2014 moeten de studenten, scholieren en ouders de druk opvoeren om dit te voorkomen.