In de kantoren aan de Zuidas beheren - vaak jonge - financiële medewerkers de gigantische winsten van de grote multinationals. De arbeiders kunnen daar naar fluiten. (Foto: Udo Geisler/Flickr/cc/by))
Maarten Muis
Bij mij viel twee weken geleden een krant in de bus. Het bleek verkiezingsmateriaal van de SP: Armoedekrant Amsterdam. Op de voorkant lijsttrekker Laurens Ivens, die in zijn schriftelijke bijdrage duidelijk maakte dat hij de gemeenteraad in wil om de armoede te bestrijden. Niet verrassend, benadrukte deze sociaaldemocraat, vooral de slachtofferrol van het arme deel van Amsterdam. In plaats van het op te roepen bezit te nemen van de Zuidas: het financieel centrum van het Nederlands monopoliekapitaal.
Deze week las ik in het Financieele Dagblad dat nog meer kantoorruimte bijgebouwd gaat worden aan de Zuidas, omdat de zaken er goed gaan. Als je in de Armoedekrant Amsterdam oproept tot 'perspectief bieden aan jongeren', waarom verzwijg je dan dat deel van de jongeren, dat vanaf hun twintigste de kneepjes van het kapitalistisch graaien geleerd krijgt in die kantoorkolossen? SP, waarom maar één kant van het verhaal: de armoede?
Het is een goede zaak dat er aandacht is voor het deel van de Amsterdamse bevolking dat verder in de armoede zakt door de economische crisis en de bezuinigingen. Het is een schande dat er voedselbanken in de stad zijn, waar een ander deel van de bevolking het normaal vindt dagelijks een luxe koffie voor bijna vijf euro te kopen in een van de vele hippe zaken. De arme buurten verpauperen in een gestaag tempo verder, criminaliteit is er schering en inslag en dakloosheid blijft een chronisch probleem.
Het is niet alleen een te repareren manco in de inkomensopbouw, waardoor arme delen van Amsterdam armer worden en rijken rijker. Het is kapitalisme in werking. Het is niet enkel een vraag van beter verdelen, het is vooral een vraag van zeggenschap en bezit. De eerste stap naar werkelijke verandering is in het politieke debat de ware aard van de klassentegenstellingen, die de tweedeling veroorzaken, bloot te leggen.
Het controlebord waarmee het proces, dat een groot deel van de Amsterdamse werkende bevolking in rap tempo verarmt, gestopt kan worden staat niet in de Stopera. De gemeenteraad is niet meer dan de politieke tribune, de heersende klasse bevindt zich elders. Meer zeggenschap over de richting van economische verhoudingen is eerder te bemachtigen aan de Zuidas. Ik nodig studenten van sociale en economische wetenschappen in Amsterdam hierbij van harte uit grondig onderzoek te gaan doen naar de werkelijke bezitsverhoudingen in de stad. En ik wil vragen of de SP er niet aan gedacht heeft naast de Hulpdienst voor invullen van formulieren ook een Studiedienst op te richten om eens te onderzoeken wat de werkelijke, economische verhoudingen zijn!
Er vallen op dit moment twee sociaaldemocratische verhalen te onderscheiden in de Amsterdamse gemeentepolitiek: het cultiveren van de slachtofferrol door de SP en een PvdA-propaganda voor een 'doe-het-zelf-privatiseren'. Dit laatste, een optimistisch verhaal dat de burger zelf de wegbezuinigde buurtvoorzieningen in beheer neemt, wordt met name uitgedragen door wethouder Pieter Hilhorst. Beide benaderingen zijn betuttelend, dat is sociaaldemocraten nooit vreemd, maar zijn ook vooral wrang omdat ze gecombineerd worden met de zerotolerance van rechts.
Wie roepen de sociaaldemocratie in Amsterdam nu precies op om iets aan de misstanden te doen en welke richting geven ze mee? Het 'doe-het-zelf-privatiseren' is een spitsvondige manier van de PvdA om jarenlange sociale afbraak opeens als een positief gegeven te verkopen. De extreme ingrepen in de budgetten voor de thuiszorg en welzijn hebben deze sectoren gemaakt tot lage-lonen-flex-jungles, waar vooral de hoop gevestigd is op de inzet van vrijwilligers. Alleen buurten waar een aantal zzp'ers wel brood ziet in een vorm van 'doe-het-zelf'-voorzieningen komt de droom van Hilhorst uit. In de arme buurten zonder sterke onderlinge sociale verbanden pakt de wegbezuiniging van de professional desastreus uit. Er is in die buurten vooral een tekort aan banen die in een normaal inkomen voorzien. Aan interessante vrijwilligersklussen, gecreëerd door het gemeentelijk afbraakbeleid, geen gebrek. Het antwoord van de lokale politici als de vlieger van het 'doe-het-zelf-privatiseren' niet opgaat en de buurt verder afglijdt naar criminaliteit, is verhevigde repressie.
De SP richt zich met name op de desastreuze effecten van de sociale afbraak, maar doet voorkomen dat hier eerder de gemeenteraad de hand in heeft, dan als product van een kapitalisme in crisis. Ik kan niet goed onderscheiden wie zij nu aanspreken met hun Armoedekrant. Ik lees vooral dat er iets gedaan moet worden voor 'hen die in armoede leven'. Het optuigen van een eigen Hulpdienst voor aanvragen van de vele sociale regelingen is natuurlijk sympathiek en biedt kansen. Maar de huidige beschrijving ademt eerder medelijden uit, dan dat het een aanklacht is tegen de oorzaak van de structurele onrechtvaardigheid. Er is namelijk in hun Armoedekrant geen heersende klasse waar een eis neergelegd kan worden. Het is alsof de uitgebuite mens geen uitbuiter kent. Het verhaal van de verdere monopolisering van rijkdom in dat andere deel van de stad is bewust weggelaten. Dat zal vooral ingegeven zijn omdat het pluche lokt en fundamentele kritiek op de bezitsverhoudingen in de stad deelname aan het college van B en W verder onmogelijk maakt.
Wat te doen om te zorgen dat niet de slachtofferrol de overhand krijgt in de buurten waar de sociale afbraak desastreus uitpakt? De eerste stap is de ideologische strijd durven aangaan. De zaken durven te benoemen. Iemand wijzen op een sociale regeling in combinatie met het zichtbaar maken van de oorzaak van de sociale uitsluiting: een kapitalistisch systeem dat mensen structureel uitbuit en ziek maakt. Strijden tegen armoede en onrecht kan alleen als de uitbuiters een gezicht krijgen. En daarvoor is een goed begrip van de klassentegenstellingen onontbeerlijk.