Wil van der Klift
Het planbureau kwam op 4 maart jl. met nieuwe verwachtingen voor dit jaar en voor het eerst ook voor 2015. Een toelichting geeft het CPB echter pas over twee weken, dus ná de verkiezingen. De cijfers suggereren dat het de goede kant opgaat met de economie. Maar een toelichting van het CPB moet nog komen - na de verkiezingen uiteraard.
De groeiverwachting wordt door het planbureau opgetrokken. De naderende lente is kennelijk ook voelbaar in het kantoor van het CPB. Het CPB gaat niet meer uit van 0,5 procent maar van 0,75 procent. Dat is nauwelijks groei, maar optimisten putten er hoop uit. Pas bij een groei van hoger dan 3 procent is er echter sprake van een economische opleving.
De groeiverwachting (2014: 4,75% en in 2015 nog eens 3,25%) van sommige binnenlandse bedrijfsbestedingen wordt als belangrijkste oorzaak genoemd van het feit dat de economie niet nog verder keldert. Daarmee zou er een einde komen aan de periode waarin de economie eenzijdig op de export steunde. Dat komt goed uit nu ook de export begint te stagneren. Met de uitvoer gaat het aanzienlijk minder goed dan eerder verondersteld. De lagere exportgroei wreekt zich niet in de groeicijfers doordat ook de import minder zal toenemen.
Cijfers over het consumentenvertrouwen duiden ook op voortgaande stagnatie. Het Centraal Bureau voor de Statistiek ging er in december van uit dat de consumptieve bestedingen in 2014 met 0,75 procent zouden dalen. Het vertrouwen staat nog steeds in de min: 0,25 procent. De hoop dat de koopkracht zal aantrekken is ijdel. Positieve berichtgeving moet het lentegevoel aanwakkeren en zal misschien, zo hopen de regeringspartijen, ook het verkiezingssentiment ten voordele van de huidige coalitie doen omslaan. De groeiende werkloosheidscijfers zullen dit sprookje snel doorprikken. Maar politiek landelijk en lokaal is steeds meer een kwestie van het ene gat met het andere dempen en van dag tot dag jezelf voortslepen. Nu maar eerst alle aandacht voor de komende verkiezingen is het parool. De media volgen gedwee. Daarna ziet politiek Den Haag wel weer verder. Elk positief briesje wordt ingezet om de heersende neergang te camoufleren.
Politiek Den Haag reageerde positief op de groeiverwachtingen, maar hoop op lastenverlichting is er niet. Minister Dijsselbloem van Financiën: "Volgend jaar geven we nog altijd 12 miljard euro meer uit dan we binnenkrijgen. Dat moet verder omlaag", zei de minister. "Voor de begroting ziet het er goed uit. Maar is het lek boven? De werkloosheid neemt nog steeds toe, en die moet met prioriteit omlaag. We zijn er nog niet." Ook de regeringspartijen VVD en PvdA stelden dat het te vroeg is voor lastenverlichting. Enkele oppositiepartijen drongen wel aan op minder bezuinigen, maar niet de partijen die onder één hoedje spelen met het kabinet. Dus zullen de lastenverzwaringen gewoon doorgaan. Dit blijkt ook uit berekeningen van de EU. Maar juist een lastenverlaging zou de groei een extra oppepper kunnen geven.
Brussel voorziet dat het begrotingstekort van Nederland blijft schommelen rond de norm van 3,0 procent. Het blijft dus de vraag of er voor 2015 extra bezuinigingen nodig zijn. De groei hoeft maar een tikkeltje tegen te vallen of het tekort loopt weer iets op, en moet er dus weer worden ingegrepen.
Er is geen reden voor optimisme over de de staatsfinanciën. Onder meer de staatsschuld loopt nog verder op. Tot en met 2015 blijft de 'EMU-schuld' toenemen, tot naar schatting 74,7 procent.
Vanaf eind 2012 tot halverwege vorig jaar nam de werkloosheid heel snel toe om vervolgens weer te stabiliseren. In december ging het CBS uit van een werkloosheid van gemiddeld 665.000 personen, nu van 650.000. In januari waren er 634.000 werklozen. Dat betekent nog altijd groei van de werkloosheid dit jaar. Het CBS ziet bovendien al enige tijd dat het aantal banen afneemt en de werkloosheid vooral stabiliseert doordat minder mensen zich aanbieden op de arbeidsmarkt. Het CPB gaat er nu van uit dat die tendens doorzet (van -0,25% tot -1,0%). Ongeveer 76.000 mensen minder bieden zich dan aan op de arbeidsmarkt. De schatting dat er 15.000 mensen minder werkloos zouden worden valt daarbij volledig in het niet. De arbeidsmarkt blijft er somber uitzien.
Met minder mensen hetzelfde of meer werk doen leidt tot een hogere arbeidsproductiviteit. De uitbuitingsgraad neemt dan toe. Dat is goed te merken.
Dit jaar leidt een verdere afname van het aantal arbeidsplaatsen tot een stevige groei van de arbeidsproductiviteit. Het CPB rekent op een plus van 2 procent. De toegenomen bedrijfsinvesteringen worden gebruikt om de arbeidskosten te drukken en nieuwe technologieën in te zetten. Deze tendens zal nog fors toenemen in tal van sectoren waar automatisering kan worden toegepast. De komende jaren zal de arbeidsproductiviteit alleen maar verder toenemen. Met alle negatieve gevolgen voor de werkdruk en de werkgelegenheid.
Niemand kan in de toekomst kijken, ook analisten, economen en marktvolgers niet. Miskleunen blijven zeker niet beperkt tot de valutamarkt. De ramingen van erkende beursvolgers zitten er veelal ook naast. Dat geldt eveneens voor heel wat economische beschouwingen. Ongeacht de tijd, moeite en kennis die economen, analisten en marktvolgers erin steken: uiteindelijk weten zij het ook niet. Laten we die beschouwingen daarom maar met een korreltje zout nemen. Te vaak is de wens de vader van de gedachte. Te vaak wordt er gedaan of - onder de gegeven kapitalistische verhoudingen - planning mogelijk is. Het blijft bij achteraf bijsturen om de zaak niet compleet uit de hand te laten lopen. Intussen zijn er uiteraard winnaars en slachtoffers bij het nationale pokerspel.
De economie in de eurozone lijkt enigszins te stabiliseren, het rendement op de obligatiemarkt is laag en de AEX staat boven de 400 punten: het maakt aandelenbeleggers aanhoudend optimistisch. En dus durven ze te beleggen met een hefboom. Via BinckBank hadden Nederlandse particulieren eind vorig jaar voor 428 miljoen euro belegd met een effectenkrediet: geleend geld met een effectenportefeuille als onderpand. Dat is het hoogste bedrag in tweeëneenhalfjaar. Ten opzichte van eind 2011 wordt via Binck nu ruim 47 procent meer belegd met geleend geld. De AEX steeg in diezelfde periode met 31 procent.
Beleggers zijn positief over hun portefeuille. De speculanten en couponknippers gaat het redelijk voor de wind. De vermogens van de rijken groeien.
Het vertrouwen van beleggers is dusdanig toegenomen, dat ook de belangstelling voor de meer riskante categorieën weer toeneemt. De roulettetafel maakt weer overuren. Het lijkt of alle waarschuwingen alweer vergeten zijn. Of kan het onder kapitalistische verhoudingen niet anders? Hoort speculeren, belastingontduiking, witwassen en graaien gewoon bij dit systeem?
Moet je wel meedoen omdat je anders dief van je eigen portemonnee bent? Hoort maatschappelijke verloedering er onlosmakelijk bij? En wat gebeurt er met de anderen die niet bij zulke groepen willen of kunnen horen?
In veel gemeenten is het bijstandsregime al asociaal streng en nieuwe wetswijzigingen zullen het nog verder aanscherpen en over het hele land uitrollen. De huidige bijstandswet zorgt al voor meer werkloosheid omdat bijstandsgerechtigden gedwongen worden te werken zonder loon. Het is nu al zo dat het contract van bijvoorbeeld thuiszorgmedewerkers niet wordt verlengd omdat de zorginstellingen bijstandsgerechtigden zonder salaris inzetten. Duizenden thuiszorgmedewerkers verliezen zo hun baan en belanden in de bijstand. Vervolgens moeten ze van de gemeente weer in een verzorgingshuis werken, maar nu zonder salaris.
De gemeenten worden bovendien gedwongen op grote schaal en onder veel te grote druk rijkstaken over te nemen. Daarvoor krijgen ze dan bovendien nog te weinig geld. Het wordt een doffe ellende in ons land voor de overgrote meerderheid van de bevolking. Steeds grotere delen van de middengroepen worden in deze afbraak meegezogen. De komende gemeenteraadsverkiezingen zullen een belangrijk signaal zijn over de stemming in ons land. De gevestigde partijen en in hun kielzog de meelopers in de media zijn al heel druk om de negatieve stemming nog enigszins ten goede te keren. Maar de werkelijkheid blijkt altijd sterker dan de sprookjes en illusies. Daar helpen uiteindelijk ook de eengemaakte media niet tegen. Het is een kwestie van tijd voordat de lont het kruitvat laat springen. Zelfs Ferdinant Grapperhaus in het FD van 8 maart jl. toont zich zenuwachtig en bepleit een 'nieuw populisme', waarmee de inkomenskloof wordt verkleind. Ook aan de top van de heersende klasse in Nederland wordt men nerveus.