De huidige crisis in Oekraïne vormt een lakmoesproef voor de autonomie van Europa, aldus de onafhankelijke, burgerlijke denktank LEAP/E2020. Het continent wordt in toenemende mate geregeerd door trans-Atlantische krachten en verliest daardoor steeds meer van zijn soevereiniteit aan de Verenigde Staten. Tevens legt de Oekraïne-crisis bloot hoe diep momenteel de Europese leiderschapscrisis is. Toch signaleren de onderzoekers ook ontwikkelingen (met name in de betrekkingen met Rusland) die erop wijzen dat de crisis rond Oekraïne alle voorwaarden in zich heeft om Europa een heilzame schok te bezorgen die zijn onafhankelijkheid weer kan versterken. De denktank worstelt nadrukkelijk met het maken van een evenwichtige en op de werkelijkheid gebaseerde verklaring. Werkelijkheidszin en dagdromerij wisselen elkaar af. Maar wie heeft al het juiste antwoord? In onderstaand persbericht is de aandacht gericht op de Europese verkiezingen en een mogelijke institutionele blokkade van de Europese Unie.
Persbericht bij GEAB nr. 85 (15 mei 2014)
Nadat we in de laatste twee nummers van GEAB heel bewust pessimistische scenario's hebben geschilderd, willen we nu weer terugkeren naar onze gebruikelijke positieve voorspellingen. Niet omdat we van mening zijn dat Europa zijn problemen inmiddels heeft overwonnen, maar omdat de door ons gebruikte methode van Politieke Anticipatie gebaseerd is op de overtuiging dat de mens zijn lot in eigen hand kan nemen, als hij er in slaagt om de onderliggende trends te herkennen en deze vervolgens adequaat weet te beïnvloeden. Het doel van Politieke Anticipatie is om wenselijke en haalbare scenario's te ontwerpen en duidelijk te maken wie deze positief kan beïnvloeden door gebruik te maken van de dynamiek van de trends. In de Politieke Anticipatie is het niet erg als voorspellingen niet (helemaal) uitkomen, het gaat erom dat voor de toekomst belangrijke trends worden geïdentificeerd en wordt aangegeven hoe men daarvan kan profiteren voor het bereiken van zijn doelen. De Politieke Anticipatie is geen glazen bol waarin men de toekomst kan zien, maar een op het verstand gebaseerd hulpmiddel bij het nemen van besluiten. Doemscenario's die tot doel hebben om mensen in een shocktoestand te brengen en te verlammen, zijn nooit het werkveld van de Politieke Anticipatie.
In de afgelopen twee nummers hebben we met nadrukkelijk pessimistische voorspellingen de Europese leidende elites indringend willen waarschuwen dat zonder politieke leiding - zoals momenteel pijnlijk duidelijk is - deze hulpmiddelen bij de besluitvorming niet opgepakt kunnen worden en dus werkeloos moeten blijven. Wij hopen dat ons pessimisme eraan bijgedragen heeft dat binnenkort een heilzame schok door Europa gaat.
"Europa wordt tijdens zijn crises gemaakt en zal de som zijn van de oplossingen waarmee deze crises worden overwonnen", aldus Jean Monnet (1888-1979; een van de 'vaders' van de EEG). Dat is ook het geval geweest tijdens de financiële crisis van 2008 en daarna de eurocrisis van 2011/12, toen de integratie van Europa, of preciezer gezegd de eurozone, grote stappen vooruit heeft gezet. Die vooruitgang hebben wij sinds 2006 steeds juist voorspeld en geanalyseerd.
Maar sinds het begin van de mondiale systeemcrisis hebben wij ook regelmatig betoogd dat de politieke crisis die het gevolg is van de omwenteling in de wereldorde, Europa tot een principebesluit dwingt: óf Europa benut deze politieke crisis om beslissende stappen vooruit te zetten op de weg naar een politieke unie óf dit project van de politieke unie en daarmee de landen van Europa worden verbannen naar de zijlijn van de geschiedenis.
Ook nu bewijzen de media weer welke verantwoordelijkheid ze dragen voor de depolitisering van Europa. Een heel opvallend voorbeeld in Frankrijk was de beslissing van de publieke televisie om de Europese debatten niet uit te zenden. Desondanks roept de campagne voor de Europese verkiezingen toch wel een zekere belangstelling op in de sociale media en leidt daar tot debatten, met name tegen de achtergrond van de crisis in Oekraïne.
Daarin wordt de bandbreedte zichtbaar en hoorbaar van de meningen over onder meer de Europese Oekraïne-politiek, de Europees-Russische betrekkingen, de Europese onafhankelijkheid, de rol van lobby-organisaties en het vrijhandelsverdrag TTIP. Hoewel deze debatten in de belangrijke media nauwelijks worden gevoerd, geven deze activiteiten in de sociale media toch enig zicht op de meningen van de mensen in Europa. De Europese politici zouden zich daardoor moeten laten inspireren!
Nemen we bijvoorbeeld de uitnodiging aan Poetin voor de herdenkingsplechtigheid van de landing in Normandië op 6 juni. Volgens ons zou het voor Hollande nauwelijks mogelijk zijn geweest om die uitnodiging overeind te houden zonder deze door de Europese verkiezingen geïnspireerde debatten, die hun echo vinden op internet. Voor de traditionele media zou het immers niet moeilijk zijn om "in naam van alle Fransen" die uitnodiging als een schandaal aan de kaak te stellen. Tijdens verkiezingscampagnes is het contact tussen de mensen en hun 'vertegenwoordigers' nu eenmaal directer dan wanneer de media er steeds tussen zitten.
Daar staat helaas tegenover dat de kandidaten van de grote partijen, die zich voor het eerst in de geschiedenis van de Europese verkiezingen achter een 'lijstaanvoerder' (als kandidaat-Commissievoorzitter) verenigd hebben, buiten hun eigen land nauwelijks zichtbaar zijn. De media geven hun onvoldoende ruimte, maar een deel van de schuld dragen ze echter ook zelf. Ze verliezen zich in algemeenheden over de betekenis van het Europees integratieproject, in plaats van de bestaanscrisis waarin Europa zich bevindt tot onderwerp van discussie te maken en aan te geven welke oplossingen zij daarbij te bieden hebben.
De meeste mensen in Europa hebben niet begrepen dat deze verkiezingen zich wezenlijk onderscheiden van de vorige, want door deze Europese 'lijsttrekkers' en de gemeenschappelijke verkiezingsprogramma's kunnen we deze keer spreken van echte Europese verkiezingen. En daarmee laat Europa opnieuw een kans voorbijgaan om op Europees niveau het debat te voeren over de problemen, de doelen en de toekomst van Europa.
In wezen beperken de campagnes van de partijen zich ertoe te beweren dat zij geen verantwoordelijkheid dragen voor de problemen in Europa, dat men hen moet kiezen, want zij zullen het wel gaan regelen, en dat men in geen geval op protestpartijen moet stemmen - bepaald geen intellectueel inspirerende discussie over het complexe probleem Europa. De Europeanen worden moreel gechanteerd door het voor te stellen alsof ze enkel de keuze hebben tussen de gevestigde orde (dus degenen die verantwoordelijk zijn voor dit Europa dat de mensen inmiddels niet meer vertrouwen) en Hitler.
Er is daarnaast echter nog een hele reeks van kleine progressieve partijen die, net als het midden- en kleinbedrijf in de economie, de echte bron van politieke innovatie en creativiteit zijn. Terwijl de grote partijen de nationale politiek vast in hun greep hebben, vormen de Europese verkiezingen een politieke arena waarin ook nieuwe partijen met nieuwe inhouden en nieuwe methoden succes kunnen hebben. Natuurlijk zijn deze kleine partijen zwak, slecht georganiseerd en uiteindelijk nationaal, ook al doen ze mee aan Europese verkiezingen. Maar ze bieden met hun zeer gevarieerde programma's wel aan iedereen de mogelijkheid een partij te vinden die programmatisch het beste past.
Alleen zo wordt een individuele keuze tot een politieke boodschap. Wie op een van de grote partijen wil stemmen, zou eerst het verkiezingsprogramma en de verklaringen van deze partij moeten vergelijken met haar daadwerkelijk in het Europees Parlement uitgeoefend stemgedrag. Laten we hopen dat het Europa-breed aaneensluiten van de kleine progressieve partijen ooit de basis zal leggen voor een Europese democratie.
Tot het zover is, blijft volgens ons de kans groot dat de komende Europese verkiezingen en het in democratisch opzicht onevenwichtige en onrijpe systeem waarop ze bouwen, het functioneren van het hele stelsel van EU-instellingen gaan frustreren. Ook voorzien we dat het systeem grote moeite zal hebben om alle sleutelposities in te vullen: de voorzitters van de Commissie, van de Raad, van het Parlement, van de Eurogroep en van de Dienst voor extern optreden.
In GEAB nummer 84 hebben we gespeculeerd over de vraag of misschien bepaalde belangen gediend zouden kunnen worden door een institutionele blokkade en zelfs een politieke blokkade van de EU. (Het grote aantal zetels voor antidemocratische partijen zou het EU-systeem het voorwendsel kunnen geven om het hele democratische proces te annuleren en de verkiezingsuitslag ongeldig te verklaren.) Nu vragen wij ons af of niet ook de lidstaten zelf belang zouden kunnen hebben bij op zijn minst een institutionele blokkade. Daardoor zou immers de Europese Unie zwakker worden en misschien zelfs al haar betekenis verliezen, en dan zouden de lidstaten de mogelijkheid krijgen om een ander Europa op te bouwen, waarbij natuurlijk de eurozone en diens omvorming tot een politieke unie voor de hand liggen.
Met het oog op een EU die zichzelf vleugellam maakt, is het absoluut legitiem om de eurozone uit te bouwen tot een politieke unie, zoals wij al jaren propageren. We brengen in herinnering dat de Duitse minister van Financiën Schäuble al vaker de instelling van een parlement van de eurozone heeft geopperd. Als dat tegelijk ook de oprichting van een politieke unie zou moeten betekenen, dan zou dit parlement natuurlijk gekozen moeten worden tijdens Europa-brede verkiezingen met Europa-brede partijen. Dat zou de geboorte betekenen van de met democratische rechten uitgeruste euro-burgers. En dan zou Jean Monnet weer gelijk hebben met zijn uitspraak dat Europa tijdens zijn crises gemaakt wordt en de som is van de oplossingen waarmee die crises worden overwonnen.
Het Europees Parlement zou deze ontwikkeling zelfs kunnen sturen, als het bereid zou zijn een commissie van de eurozone in te richten, waarin slechts de afgevaardigden van de 18 eurolanden vertegenwoordigd zijn. Deze commissie zou de parlementaire, door democratische verkiezingen gelegitimeerde tegenhanger vormen van de Europese Centrale Bank en de Eurogroep, en door haar instemming hun besluiten van een democratische legitimering kunnen voorzien. Zo zou de crisis een voor de toekomst veelbelovende afsluiting kunnen krijgen - zeker als deze commissie het eens zou kunnen worden over een vaste vergaderplaats, en dat mag in geen geval Brussel zijn. De weg van een dergelijke commissie naar een echt euro-parlement zou daarna niet zo lang meer hoeven te zijn.
Bron: www.leap2020.eu
Vertaling en bewerking: Louis Wilms