Wil van der Klift
Veel Europeanen zijn de crisis moe. De bezuinigingsmaatregelen, die hun regeringen nu al jaren voorschrijven, blijken niet te helpen. Het speculatiekapitaal zorgt er voor dat bedrijven nog steeds moeilijk aan geld komen. Investeren in bedrijven rendeert onvoldoende. De werkloosheid blijft hoog en de afbraak van de welvaartsstaat gaat in sneltreinvaart door.
Geldstromen trekken zich weinig aan van nationale grenzen. De kapitalistische globalisering wordt gekenmerkt door maximale vrijheid van het financierskapitaal. Nationale bedrijven zijn voor het (flits)kapitaal slechts financiële winstbronnen, zonder mogelijk maatschappelijk belang. Uiteraard vinden er talloze pogingen plaats om de nationale (bedrijfs-)belangen te verdedigen, maar dat is voor de meeste landen en bedrijven vechten tegen de bierkaai. Slechts het multinationale grootkapitaal houdt zich staande en groeit ook parasitair. De kleintjes leggen op den duur allemaal het loodje.
Het groeiende onbehagen over al deze zaken wordt versterkt doordat de Europese regeringen wel de weg weten naar de portemonnee van burgers, maar dat zij geen greep meer blijken te hebben op de (kapitalistische) crisis. Bij brede lagen van de bevolking is het besef doorgedrongen dat een kleine laag van de bevolking de crisis weet te gebruiken om superwinsten te maken die door de meerderheid van de werkende klasse moet worden opgebracht.
De bijeenkomsten van regeringsleiders in Brussel zijn bedoeld om oproer en onrust onder de bevolking te temperen en liever nog te voorkomen. In de westerse kapitalistische kernlanden moeten zo stabiel mogelijke sociale verbanden blijven bestaan. Aan onrust hebben speculanten en investeerders een broertje dood. Daardoor wordt in Europa, anders dan in het Midden-Oosten en elders in de niet-westerse wereld, nog gezorgd voor enige sociale stabiliteit.
De doorbraak van extreem-rechtse en anti-establishmentpartijen in veel Europese landen heeft de elite weliswaar enigszins uit haar evenwicht gebracht. Maar zolang de crisis nog kan worden 'verplaatst' naar elders in de wereld en zolang slimme (financiële) opzetjes de eigen bevolking nog rustig kunnen houden zal het systeem zich waarschijnlijk nog wel even kunnen handhaven. Prettig lachende bewindslieden in spijkerbroek en sportieve outfit op de hei moeten zorgen voor een sfeer van samen de problemen oplossen. Van samen komen we er wel uit. Even doorbijten, het kan niet anders, we moeten nu eenmaal allemaal een stapje terug doen. En passant wordt de verontwaardiging over het plaatsen van een hek van een half miljoen euro rond de Griekse vakantievilla van 'onze' koning weggewimpeld. Veiligheidsoverwegingen weet je wel. Je moet je speedboot van 7 à 8 ton toch ergens kunnen aanleggen?
Over de perspectieven op groei heerst fundamentele verdeeldheid onder economen. Zelfs de 'optimisten' schatten in dat de digitale economie, waar ze een positieve doorbraak van verwachten, de maatschappelijke tweedeling alleen maar zal vergroten. Het merendeel verwacht eerder een blijvende stagnatie van de groei. Terecht, de investeringen in de industrie en de koopkracht blijven achterlopen. Investeren in de reële economie wordt daardoor onmogelijk of niet rendabel. Winstmaken kan eigenlijk nog alleen door financiële speculatie. En dat gebeurt daarom dus ook.
Met de westerse economische kennis zal het niet lukken de huidige economische crisis te overwinnen. Het gaat immers om fundamentele tegenstellingen binnen het kapitalistische systeem. Het resultaat: het herstel van de bedrijvigheid in Europa - met name in de industrie - is al weer tanende, het economische klimaat blijft te zwak. De ondernemers sturen op kosten. Dat remt de banengroei in de eurozone fors af. De groei van het aantal banen is niet zodanig dat zowel de werkloosheid afneemt als het aanbod van werkzoekenden toeneemt. Steeds minder mensen wenden zich nog tot de arbeidsmarkt. De eurozone glijdt weg in een negatieve spiraal van prijsdalingen en economische malaise.
Feestjes in hemdsmouwen op de hei dienen daarom een ander doel. Zorgen dat de regeringscoalitie zo goed mogelijk de ellende doorkomt met het oog op de komende provinciale statenverkiezingen die immers ook een nieuwe Eerste Kamer moeten opleveren. De 'successen' van het kabinetsoptreden met betrekking tot de vliegramp boven Oekraïne probeert de politiek zoveel mogelijk te verzilveren. Dus allemaal lachen en prettig samen zijn. Daar houdt de gemiddelde kiezer immers van. Rust, redelijkheid en veel schone schijn. Het is steeds meer alleen de toon die de muziek maakt.
Dat duurt tot de groeiende werkloosheid, de verlaging van inkomen en uitkering een niet te nemen politieke drempel zullen vormen. Een kwestie van tijd dus, want oplossingen zijn er niet voor deze structurele crisis. De oplossingen worden nu al "in de haarvaten van de groei" gezocht op advies van voormalig voorzitter van de SER, Wiebe Draijer. Kleiner kan bijna niet, maar het spoort wel met de gemiddelde groei van maar 0,2 procent gedurende de afgelopen vier kwartalen. Zes jaar na het begin van de crisis en nog is het herstel bloedeloos.
Intussen worden er uiteraard wel steeds noodverbanden aangelegd, zoals nu weer de pogingen om meer (flexibele, tijdelijke, gesubsidieerde) banen te scheppen door lagere loonkosten. Over de bekostiging daarvan wordt nog hevig gediscusieerd. Wie het moet gaan betalen is de vraag. Zomin mogelijk door de rijken uiteraard. Dus geen winstbelastingen en andere nare maatregelen. De gepensioneerden, de werkers in de (thuis)zorg, de ambtenaren en de uitkeringsafhankelijken moeten er zoveel mogelijk voor opdraaien. Breek het voorzieningenniveau nog maar verder stap voor stap af, maar langzaamaan, is de boodschap.
Zolang de bevolking nog denkt dat het allemaal wel goed komt, zolang er sprake blijft van onbegrip over de werkelijke economische wetmatigheden, zullen er geen snelle, omvangrijke en daarmee doeltreffende acties worden gevoerd. De onlust komt voorlopig nog tot uiting in min of meer spontane, gemakkelijk organiseerbare groepsuitingen, zoals in de Haagse Schilderswijk, die eerder meer tegenstellingen oproepen dan eenheid van actie en doel. Er is (nog) geen sprake van 'Ferguson'. In de VS zijn de tegenstellingen al jaren veel groter dan in Nederland. Maar Ferguson, Missouri is dichterbij dan menigeen denkt. Het najagen van beperkte groepsdoelen leidt in ons land vooralsnog tot meer versnippering die dankbaar wordt misbruikt door de leidende elite.
Er zal de komende periode vooral moeten worden gewerkt aan politieke bewustwording en georganiseerde doelgerichte actie, gericht op versterking van de eenheid en vermeerdering van het inzicht in de werkelijke veroorzakers van de crisis. Voor het laatste moet worden gewerkt aan het vormen van een collectief van progressieve wetenschappers, activisten en maatschappelijk betrokken personen. De vakbeweging is daarbij onontbeerlijk.
Het is de hoogste tijd voor een aanvalsplan.