Wisseling van de wacht: VS waren grootste ter wereld, China is nu land met grootste productie: de Amerikaanse president Obama (l) en de Chinese president Xi Jinping (r) tijdens de 22ste APEC-top. (Foto: ZLV)
Sinds 2006 onderzoekt de Europese, burgerlijke denktank LEAP/E2020 de trends achter de mondiale systeemcrisis en probeert op basis daarvan voorspellingen te doen over de verdere ontwikkelingen. Volgens de onderzoekers is de grote lijn daarbij het definitieve einde van de dominantie van de Verenigde Staten op het economisch en politiek wereldtoneel, en het ontstaan van een nieuwe, multipolaire wereldorde. Daarin gaan de landen van de BRICS-groep (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika) een belangrijke rol spelen, met China voorop. Omdat de machtspositie van de VS voor een groot deel het gevolg was van de centrale rol van internationale reservevaluta, die de dollar in 1944 op de conferentie van Bretton Woods kreeg toebedeeld, moeten de nieuwe hoofdrolspelers op zoek naar een andere 'wereldmunt'.
Onderstaand persbericht bespreekt met name de gevolgen van de Russisch-Europese crisis en de wederzijdse sancties op de economische en politieke verhoudingen met China.
Persbericht bij GEAB nr. 88 (15 oktober 2014)
In de afgelopen weken hebben twee gebeurtenissen plaatsgevonden, die in samenhang niet onderschat mogen worden. Allereerst heeft China het Amerikaans productieniveau overtroffen en is het nu heel officieel de grootste economische macht van de wereld. Volgens (voor koopkrachtverschillen gecorrigeerde) cijfers van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) bedraagt het bruto binnenlands product van China 17,61 biljoen dollar en dat van de Verenigde Staten 17,4 biljoen dollar. Ook al hebben de gezaghebbende media nauwelijks aandacht geschonken aan dit nieuws, wij beoordelen deze wisseling van de wacht als een gebeurtenis van historische betekenis. Voor het eerst sinds vroeg in de 20e eeuw zijn de VS niet meer de wereldwijd grootste economische macht en daardoor verandert alles!
Op de tweede plaats falen de VS volledig in hun pogingen om de overkokende chaos in Irak enigermate onder controle te houden. Enkele maanden geleden nog deden de VS in de Oekraïnecrisis alsof ze militair sterk genoeg waren om een oorlog met Rusland te riskeren. Nu blijkt dat ze niet eens in staat zijn een terreurbende in toom te houden. Terugkijkend waren hun pogingen om zich als militaire supermacht voor te doen dan ook gewoon belachelijk. Vandaag de dag weet de hele wereld dat Amerika de bekende hond is die wel blaft, maar niet bijt. De politiek van militaire bangmakerij, waarmee de VS de wereld wisten te domineren, werkt vanaf nu niet meer.
Uit deze twee gebeurtenissen valt af te lezen dat een belangrijke etappe in het verloop van de mondiale systeemcrisis zijn beslag heeft gekregen. China is nu de nieuwe supermacht en gaat de nieuwe wereldorde kenmerken.
Deze opkomst van China als belangrijkste speler op het toneel van de wereldeconomie en van de internationale politiek is door de crisis in Oekraïne in een stroomversnelling gekomen. China probeerde stilletjes in deze nieuwe rol te groeien, Rusland probeerde afstand te houden van een al te opdringerig China, en Europa had eigenlijk ook geïnteresseerd moeten zijn in een geleidelijke opmars van China, maar de Oekraïnecrisis heeft de ontwikkelingen versneld en de spelers beroofd van de controle over het gehele proces.
Eerder hebben we al geschreven dat de Oekraïnecrisis en de daarop volgende politiek van sancties de Russen ertoe hebben gebracht een verdrag met China over gasleveranties te ondertekenen, dat veel minder winstgevend is dan was gepland. Die crisis heeft Rusland tot een stap gedwongen, die het anders niet gezet zou hebben.
Op dit moment is de Chinese minister-president op staatsbezoek in Europa en Rusland met in zijn handbagage het nodige aan verdragen, investeringsprojecten en zakelijke mogelijkheden. Het lijkt wel een Marshallplan voor de wederopbouw van de Europese en de Russische economie, die deels zwaar te lijden hebben gehad van de Oekraïnecrisis - een verband dat overigens in de media wordt doodgezwegen. Tegen deze Chinese aanbiedingen kunnen Rusland en Europa natuurlijk geen nee zeggen. Maar kunnen we er ook zeker van zijn dat Europa op deze manier niet in eenzelfde soort afhankelijkheid van China terechtkomt als tot nu toe van de VS? Per slot van rekening was een doel van het Amerikaans Marshallplan na de Tweede Wereldoorlog ook om de Europese economie aan de Amerikaanse te binden.
China heeft de Londense City al van de ondergang gered door toe te staan dat het als eerste financieel centrum buiten China Chinese staatsobligaties mag uitgeven. Geen wonder dus dat Engeland momenteel vol overgave ervoor pleit om de yuan op te nemen in het IMF-systeem van de speciale trekkingsrechten SDR. Ook wordt gezegd dat de Europese Centrale Bank erover denkt om valutareserves in yuan aan te gaan houden. Europa speelt hier een rol die het op het lijf geschreven is, namelijk die van opstaphulp voor de nieuwe wereldorde die de oude aflost. Het zou echter mooi geweest zijn als Europa deze rol actief op zich had genomen in plaats uitsluitend door zakelijke en overlevingsbelangen gedwongen.
Al deze activiteiten tussen Europa, Rusland en China vinden de komende dagen hun hoogtepunt tijdens de ASEM-top (Asia-Europe Meeting) die 16 en 17 oktober in Milaan wordt gehouden. Deze bijeenkomst van staats- en regeringsleiders uit Azië en Europa kan wel eens geschiedenis gaan schrijven, als het daar lukt de Europese en de Aziatische belangen te coördineren. In het kader van ASEM kunnen Azië en Europa samen de instrumenten ontwikkelen voor het oplossen van de eurocrisis, de Oekraïnecrisis, de Europees-Russische crisis en zelfs de mondiale systeemcrisis. Daarmee zou de bijeenkomst dan het moment zijn dat de definitieve overgang van de oude naar de nieuwe wereldorde markeert. Zeker, een Euro-BRICS top zou geschikter zijn om de nieuwe wereldorde ten doop te houden, omdat die de nieuwe realiteiten van de komende multipolaire wereldorde nauwkeuriger vertegenwoordigt. Maar de tijd dringt en in elk geval zijn in Milaan drie van de BRICS-landen aanwezig, Rusland, India en China. De ASEM-top is - tenminste wat economische kracht, bevolking en aandeel in de wereldhandel betreft - voldoende representatief voor de nieuwe mondiale krachtsverhoudingen. En het is absoluut noodzakelijk dat de VS buiten de deur gehouden worden, want die laten geen gelegenheid voorbijgaan om de aanpassing van de wereldorde aan de nieuwe realiteiten te dwarsbomen en te saboteren.
Het succes van deze bijeenkomst zal alle Europese besluitvormers duidelijk maken welk immens onderscheid er bestaat tussen de toekomstperspectieven van een voortgaand bondgenootschap met de VS - dat altijd uitloopt op deelname aan oorlogen - en de perspectieven van een strategische toenadering tot Azië die de belofte van een economisch herstel inhoudt. Wij gaan ervan uit dat de hoopvolle verwachtingen die door deze bijeenkomst worden gevoed, met name tot gevolg zullen hebben dat het nu al zo sterk bekritiseerde trans-Atlantisch vrijhandelsverdrag TTIP definitief begraven wordt. (Wij hebben altijd voorspeld dat het TTIP-verdrag zou mislukken. Maar de gebeurtenissen van de laatste maanden hebben Europa weer helemaal op de koers naar het westerse, door Amerika gedomineerde, kamp gezet en brengen zo het reële gevaar mee dat de mensen in Europa het TTIP-verdrag door de strot geduwd krijgen door zijn Amerika-horige elites.)
Zoals bekend zien wij de onafwendbare opgang van China niet met zorg tegemoet. Maar politieke anticipatie - zoals wij die bedrijven - moet er ook rekening mee houden dat het politiek systeem in China kan veranderen, dat de nieuw verworven positie als wereldmacht kan verleiden tot misbruik van de nieuwe kracht, en dat de economische situatie kan veranderen. Daarom moet Europa er alles aan doen om tegenover de nieuwe supermacht zijn onafhankelijkheid te behouden.
Wat dat betreft zien we nog wel een reden voor optimisme. In Europa zijn de eerste lichtingen studenten, voor wie Europa - dankzij het uitwisselingprogramma Erasmus en de Europese harmonisatie van het hoger onderwijs - een levensrealiteit is geworden, inmiddels 40-50 jaar oud en hebben op hun economisch en politiek werkterrein posities bereikt waarin ze invloed kunnen uitoefenen. Hun vaardigheid om in een multipolaire wereld te integreren, is onvergelijkbaar sterker ontwikkeld dan die van de elites van de vroegere generaties, die slechts nationaal of in de VS waren opgeleid en in het beste geval alleen Engels als vreemde taal beheersten. Dankzij Erasmus heeft Europa alle troeven in handen om ondanks zijn geringe omvang toch wereldwijd van betekenis te zijn: de wendbaarheid op het gebied van taal en cultuur maken het de huidige Europese generaties gemakkelijker open te staan voor de wereld en haar complexiteit te begrijpen.
Afsluitend kunnen we concluderen dat de ontwikkeling van een multipolaire wereld zich verder weer voltrekt langs de lijnen die wij eerder hebben voorspeld. Alleen is haar ontstaan moeilijker en verwarrender geweest dan wanneer de overgang actief en zonder verstoring door de Oekraïnecrisis had plaatsgevonden. En de nieuwe wereldorde zal ook sterker door China gedomineerd worden dan wenselijk is.
Bron: www.leap2020.eu
Vertaling en bewerking: Louis Wilms