De onderzoekers van de Europese denktank voor politieke anticipatie LEAP hebben vanaf 2006 de verschillende stadia van wat zij de 'mondiale systeemcrisis' hebben genoemd, geanalyseerd en voorspeld. Volgens hen betreft het de ingrijpende overgangsfase tussen twee mondiale systemen: van een unipolaire wereld met het centrum in het Westen naar een multipolaire wereld. Omdat die inmiddels steeds zichtbaarder en reëler wordt, meent de burgerlijke denktank nu dat de mondiale systeemcrisis over haar top heen is, maar dat nog de nodige hindernissen genomen moeten worden. Los van de toegenomen oorlogsdreiging in Europa, waar grootmachten, met name de VS, hun vroegere machtsposities willen behouden of anachronistische conflicten uit het verleden willen beslechten. De Griekse schuldencrisis daarentegen woedt nog in volle hevigheid en wacht op een ontknoping. In onderstaand persbericht geeft het team zijn visie op de verschillende mogelijkheden daarvoor, met speciale aandacht voor de rol van het IMF.
Persbericht bij GEAB nr. 96 (15 juni 2015)
Als we de media mogen geloven, dan lijkt het wel alsof de hele wereld afhankelijk is geworden van een akkoord van Griekenland met de Europese Unie, de Europese Centrale Bank en het Internationaal Monetair Fonds, de trojka. De onderhandelingen slepen zich voort, de spanning loopt op en een Grieks faillissement (een default, het onvermogen om de schuldeisers te betalen) wordt inmiddels niet meer uitgesloten. Is dat een catastrofe of juist een kans (om zich van het IMF te ontdoen)?
We hebben het steeds gezegd en zeggen het ook nu: Griekenland blijft in de eurozone. Vreemd genoeg hebben tot voor kort alle media een Grieks faillissement en een Grexit (het uittreden van Griekenland uit de eurozone) aan elkaar gekoppeld. Dat is voorbij, deze twee zaken worden nu los van elkaar gezien, en dat hoort ook zo. Duidelijk is dat Griekenland de gemeenschappelijke munt zal behouden, maar of er sprake zal zijn van een faillissement, is onzeker. En als dat gebeurt, dan zal het een weloverwogen faillissement zijn, georganiseerd en zelfs gepland, tussen Europeanen onderling. De Griekse kwestie heeft de afgelopen zes jaar niet voor niets onder de mondiale microscoop gelegen, om vervolgens op een chaotische manier af te lopen.
Bovendien zien we de laatste tijd dat de eurozone weer actief politiek wordt benaderd: Merkel en Hollande willen een "versterking van de eurozone"; Juncker zorgt voor nieuwe politieke energie in Europa; en de Franse en Duitse ministers van Economische Zaken Sigmar Gabriel en Emmanuel Macron vragen om een "radicale integratie" van de eurozone. Een en ander laat zich niet rijmen met een wanordelijke uittreding van Griekenland uit de eurozone. Juncker en Tsipras hebben er de afgelopen maanden alles aan gedaan om een akkoord te bereiken en gaan niet uit van een Grexit. Die bestaat enkel in de gedachtewereld van de financiële markten en de media.
Natuurlijk wordt, opzettelijk of niet, door een aantal spelers in het pokerspel dat momenteel aan de gang is, naar een Grexit toegewerkt, en dat geldt met name voor de Amerikaanse deelnemer. Iedereen kent de radicale positie van het IMF in het verleden, als het ging om het aanpakken van overheidsschuld. De Griekse kwestie vormt daarin geen uitzondering: van de drie leden van de trojka is het IMF ideologisch veruit het meest vasthoudend in zijn eisen.
Dat de Griekse tragedie al zo lang duurt, heeft niets te maken met de omvang van het probleem. Zeker, het was nodig om zo'n 240 miljard euro in de Griekse economie te pompen, of nauwkeuriger in de Griekse banken en het Griekse financiële systeem, zodat die niet zouden omvallen (want dan zou mogelijk het gehele Europese systeem meegesleurd worden). Maar qua omvang gaat het slechts om een kwart van de voorgenomen kwantitatieve versoepeling van de ECB of om een fractie van de Europese plannen voor economisch herstel en bankensteun.
Er moet een andere reden zijn voor de lange duur van de Griekse crisis. Misschien omdat de Duitsers niet willen betalen? Die zijn echter niet de enige financiers. Hun aandeel in de leningen aan Griekenland bedraagt slechts 22 procent, en ze hebben tot nu toe altijd zonder al te veel morren betaald. Nee, de echte reden moet gezocht worden bij het IMF met zijn buitensporige eisen, die voor Europese begrippen veel te neoliberaal zijn. Deze 'ondersteuning' werd in 2010 door Washington opgedrongen en financiert nog geen 20 procent van de hulp (waarvan overigens al meer dan de helft is terugbetaald). Europa zou graag van deze vervelende 'steun' af willen, zodat het zijn problemen zelf kan oplossen, zonder Amerikaanse inmenging. Zeker nu het uiteindelijk de middelen daartoe heeft gecreëerd in de vorm van het EFSF (Europese Financiële Stabiliteitsfaculteit) en diens opvolger het ESM (Europees Stabiliteitsmechanisme).
De uitweg uit de Griekse problemen is daarom nauw verbonden met de oplossing van het IMF-probleem van 'slechts' 21 miljard euro. Veel bronnen betwijfelen of Griekenland 30 juni aanstaande in staat zal zijn om 1,6 miljard euro aan het IMF terug te betalen. Zelfs de Griekse minister van Binnenlandse Zaken Michelakis denkt dat dit zonder hulp van buiten niet zal lukken.
Volgens de Griekse minister van Financiën Yanis Varoufakis, die de gevolgde aanpak betreurt en graag direct met de Europese lidstaten rond de tafel had gezeten, heeft de trojka eigenlijk nooit echt onderhandeld en alleen maar haar eisen doorgedrukt. Een manier van pokeren, die erop gokt dat Griekenland uiteindelijk met alles akkoord moet gaan? Misschien, maar in elk geval een technocratische aanpak van de Griekse crisis, terwijl deze alleen maar politiek kan worden opgelost. En een erg gevaarlijk spel, want de boodschappen die de Griekse regering middels lezingen en interviews van Tsipras en Varoufakis aan de Europeanen heeft gestuurd, zijn helder en hebben effect gehad. (Zoals de opmerking van Varoufakis dat de Griekse regering weinig kan doen tegen de belastingontduiking, omdat het Griekse rechtssysteem door geldgebrek in de praktijk niet meer functioneert.) Wie begrijpt nog steeds niet dat ze volkomen gelijk hebben en dat ze een buitengewoon grote bereidheid tonen om te blijven onderhandelen zonder hun belangrijkste troef te spelen, namelijk de dreiging failliet te gaan en uit de eurozone te stappen?
Wij zijn er al maanden van overtuigd dat er een stilzwijgende afspraak bestaat tussen Griekenland en de eurogroep, waarin de regering Tsipras de opdracht heeft om de strijd aan te binden met het IMF en zijn onredelijke eisen.
Zullen de Europese leiders de verantwoordelijkheid durven te nemen voor een faillissement van Griekenland? Waarschijnlijk niet, want de gevolgen ervan zijn grotendeels onvoorspelbaar. Volgens Varoufakis is ook een andere oplossing mogelijk, namelijk dat het ESM - dat voor zoiets in het leven werd geroepen - het geld dat Griekenland aan het IMF schuldig is, voorschiet. (Een andere mogelijkheid zou ook nog kunnen zijn dat de kwantitatieve versoepeling van de ECB ten goede komt aan Griekenland.) Een oplossing met veel voordelen: geen faillissement, wel Europese solidariteit, en het IMF afbetaald en daarmee uitgerangeerd. En dat komt het IMF misschien wel goed uit, want dat begrijpt ook dat iedereen nu in hetzelfde schuitje zit en dat het beter is om zijn geld van de EU terug te hebben dan om olie op het vuur te blijven gooien met de kans dat het hele financiële systeem ontploft. En laten we ons eens even voorstellen welk signaal er uit zou gaan van een Griekse weigering om het IMF terug te betalen naar alle andere schuldenaren van deze instelling. Zou het IMF werkelijk overwegen om tot het uiterste te gaan? Of is dit toch, zoals we al een paar maanden denken, niet meer dan afgesproken werk tussen spelers die allemaal belang hebben bij verandering en een situatie van extreme spanning nodig hebben om hun stappen te rechtvaardigen?
De oplossing van Varoufakis is zonder twijfel het juiste compromis. Mocht die echter niet gerealiseerd kunnen worden, dan is er gezien de stand van de onderhandelingen nog een ander geloofwaardig alternatief, wel heftiger en onvoorspelbaar, maar ook in staat om de crisis te beëindigen: een gedeeltelijk Grieks faillissement. Op voorhand zou dit veel meer politieke moed vereisen dan waartoe de huidige leiders in staat zijn, tenzij het Europese getreuzel Tsipras tot het uiterste dwingt, want vergeet niet: hij heeft nog een troefkaart in handen. Volgens ons is deze optie daarom niet erg waarschijnlijk. Toch zou die interessante consequenties hebben en is die steeds minder een taboe aan het worden.
In feite zou dit alternatief een alzijdige, misschien zelfs mondiale inventarisatie van de schulden van de eurozone vereisen. Want waarom Griekenland bevrijden van een deel van zijn schulden als Spanje, Italië, Portugal of Frankrijk bijvoorbeeld ook worstelen met hun schulden? Een en ander zou het voordeel hebben dat er over dit thema wordt nagedacht, met de mogelijkheid om simpelweg een deel van de overheidsschuld weg te strepen.
Private schulden zijn veranderd in overheidsschulden, die de betreffende landen (en niet alleen Griekenland) vermorzelen en verhinderen om ook maar enig economisch herstelprogramma uit te voeren. Een gedwongen schoonmaak door een gedeeltelijk, weloverwogen faillissement zal zeker onaangename gevolgen hebben voor een aantal parasitaire financiële instellingen, maar uiteindelijk wel leiden tot een nieuw evenwicht van het systeem, de noodzakelijke voorwaarde voor het overwinnen van de mondiale systeemcrisis.
Daarom is de verleiding erg groot om bewust bepaalde schuldeisers of het IMF niet langer terug te betalen en een proces van schuldkwijtschelding te starten, zeker tegen de achtergrond van de komende rentestijgingen, die alle bezuinigingspogingen van de schuldenlanden teniet dreigen te doen.
De langdurige onderhandelingen rondom de met veel symboliek beladen Griekse kwestie zijn zonder twijfel vooral een goed moment om na te denken over en te werken aan de toepassing van een definitieve oplossing, die - waarom ook niet? - de Grieken er toe zou kunnen brengen om de grote bom van hun eigen faillissement tot ontploffing te brengen, waardoor de schulden die de planeet teisteren, worden kwijtgescholden.
Onze prognose gaat echter toch in de richting van een 'redelijke' oplossing door de Griekse schulden over te hevelen naar de eurozone, waardoor Europa zijn financiële onafhankelijkheid weer herstelt.
Bron: www.geab.eu
Vertaling en bewerking: Louis Wilms.