Wil van der Klift
Er kleven onder kapitalistische eigendomsverhoudingen grote nadelen aan trage of stagnerende groei. De onderlinge kapitalistische concurrentie dwingt tot voortdurende economische groei, met alle milieu-uitwassen die daarbij horen. De groei is niet behoeftegestuurd, maar wordt gestuurd door winstmaximalisatie.
Naar de mate dat de economische groei vermindert en de winsten van bedrijven en kapitaalbezitters afnemen zal ook worden geprobeerd de kosten nog meer af te wentelen op de werkende en uitkeringsgerechtigde bevolking. Lagere economische groei leidt in dit systeem onverbiddelijk tot lagere welvaart. De pensioenen en omvang en kwaliteit van de zorg zijn op dit moment de grootste slachtoffers.
Het redelijk collectieve en omvangrijke Nederlandse pensioensysteen wordt op dit moment van verschillende kanten aangevallen. De AOW is een omslagstelsel en dus kwetsbaar als gevolg van de krimpende bevolkingsgroep die betaalt (de werkenden) en de groeiende groep die ontvangt (de pensioengerechtigden). De AOW is echter vooral een collectief recht. Het in stand houden ervan is een politieke afweging. De pensioenleeftijd wordt stelselmatig verhoogd, zogenaamd om het stelsel betaalbaar te houden. Dat is echter een politiek besluit. De houdbaarheid van de pensioenen kan ook uit andere bronnen en op andere manieren worden gefinancierd. Bijvoorbeeld door de kosten voor de oorlogsvoering niet nog verder op te voeren of de premie voor de rijken te verhogen. De huidige uitholling van de AOW is dus volstrekt niet 'eerlijk' of 'begrijpelijk', maar volstrekt arbitrair. Dat de SP de eis 65 is 65 liet vallen is het zoveelste teken van zwakte van die partij. De ouderen zijn steeds meer de klos en moeten met steeds minder rondkomen en langer werken om nog te kunnen genieten van hun welverdiende pensioenen. De pensioenfondsen zijn deel van een kapitaaldekkingsstelsel, maar door het gemanipuleer met de huidige dekkingsgraden wordt gepensioneerden de structurele inflatiecompensatie ontnomen.
Nederland besteedt per jaar ruim 90 mrd euro aan zorg. Deze kosten stijgen per jaar met 4-5 procent. Omgerekend zijn de jaarlijkse zorgkosten nu 7000 euro per werknemer, maar bij blijvend stijgende zorguitgaven en een dalend aantal werknemers zal dit bedrag oplopen tot rond 12.000 euro in 2030. Aangezien deze kosten voor ruim 80 procent via de rijksbegroting gefinancierd worden, gaan deze stijgingen bij lage groei ten koste van koopkracht of voorzieningenniveau.
Bij de inrichting van ons zorg- en pensioenstelsel zijn we er decennialang al dan niet impliciet van uitgegaan dat onze economie tot het einde der dagen flink zal groeien. Bij een te lage groei ontstaan koopkrachtverliezen, omdat we een groter deel van ons inkomen moeten besteden aan stijgende zorg- en pensioenkosten. Voor welvaartsbehoud is groei dus noodzakelijk. Meer economische groei betekent dat minder pijnlijke ingrepen noodzakelijk zijn. Groei is dus onder kapitalistische verhoudingen onmisbaar om het levenspeil in stand te houden. Economische groei moet! De vraag is of die substantiële groei ook komt.
Economische groei vloeit voort uit drie bronnen: de groei van de beroepsbevolking, de participatiegraad van die beroepsbevolking (inclusief het aantal gewerkte uren per persoon) en de productiviteitsstijging per gewerkt uur. Onze groei in de tien jaar voorafgaand aan de crisis valt grofweg uiteen in 0,3 procent beroepsbevolkingsgroei, 1 procent groei in de participatiegraad en 1,3 procent productiviteitsgroei per gewerkt uur.
Vooruit kijkend hoeven we van de eerste twee factoren niet veel groei meer te verwachten. De binnenlandse beroepsbevolking gaat - na decennia van groei - krimpen. Er is wel nog enige ruimte om het aantal gewerkte uren per lid van de beroepsbevolking te verhogen, maar de rek is er flink uit. Zo is bijvoorbeeld de vrouwenparticipatie de afgelopen decennia flink gestegen, het aantal WAO'ers flink gedaald en de pensioenleeftijd aanzienlijk verhoogd.
Uitgaande van historische economische groei van 2 á 3 procent per capita en een hooguit beperkte stijging van de participatiegraad, zal dus alles op alles moeten worden gezet om de productiviteit per gewerkt uur met minimaal 2 procent per jaar te verhogen. Die productiviteitsgroei was de afgelopen decennia hooguit 1 á 1,5 procent. Maar zelfs dat percentage lijkt voor de toekomst allerminst vanzelfsprekend.
Allereerst zal de beroepsbevolking de komende decennia door de vergrijzing meer 45-plussers bevatten en die zijn gemiddeld minder productief. Dat heeft naar verwachting een drukkend effect op de productiviteitsgroei.
Daarnaast eroderen veel landenvoordelen waarvan Nederland in het verleden heeft geprofiteerd. Zoals een gunstiger belastingklimaat, betere beheersing van vreemde talen, een beter opgeleide beroepsbevolking en hoogwaardiger fysieke en ICT-infrastructuur. Door de globalisering is onze voorsprong de afgelopen tien jaar flink teruggelopen. Ook deze aanjagers van productiviteitsgroei verliezen dus aan kracht.
Het is nodig om de productiviteit aanzienlijk sterker te laten groeien dan de afgelopen decennia gelukt is. Dat kan alleen als politici, ondernemingen en beleidsmakers anders gaan kijken naar groei. Van beleid gericht op groei van het aantal gewerkte uren naar beleid gericht op echte productiviteitsgroei.
Het groeidebat zal daar de komende periode over gaan. Robotisering, automatisering en een nog verdergaande uitbuiting van de werkenden zullen hand in hand gaan en leiden tot nieuwe ontslaggolven en toenemende werkstress. Dat eist het kapitalisme om te kunnen overleven in een wereld van concurrentie die draait om steeds hogere winsten. Niet de behoeften van de mensen staan centraal, maar de overlevingskansen van de bedrijven. Moord en doodslag, milieuvervuiling en permanente kapitaal- en productvernietiging in plaats van planning, economische terughoudendheid, collectieve waarden en solidariteit. Zolang de werkende klasse het toelaat, zal het verder doorvreten.
Maar strijd loont! Stop deze waanzin. Stop het oorlogsgebral. Planning en socialisme zijn nodig, geen voortgaande individuele rooftochten door het financierskapitaal. Voor een waardigere vreedzame menselijke wereld. Weg met de echte labbekakken van deze wereld.