Het waren heel gewone mensen: Joop IJisberg conducteur op tram 7 of Jan Moelee, tot voor kort ook hier aanwezig en stratenmaker bij de gemeente, die hun nek uitstaken en het verzet vorm gaven, 75 jaar geleden. Gewone mensen, maar wel met moed, al hadden ze dat toen misschien niet van zichzelf gezegd.
"Weest solidair met het zwaar getroffen joodse deel van het werkende volk!!! Onttrekt de joodse kinderen aan het nazigeweld, neemt ze in uw gezinnen op!!! - Staakt, staakt, staakt!!!", stond er in het door de illegale CPN verspreide manifest.
Het waren communisten en ze konden gewoon niet wegkijken van wat ze dichtbij in hun eigen stad zagen gebeuren. Gewone mensen, maar wel goed georganiseerd. Laat je deze dagen niets wijsmaken: er was weinig spontaans aan het begin van de Februaristaking. Die daad van verzet, een staking hing al langer in de lucht. Er was goed over nagedacht, het was voorbereid en eerder al een keer uitgesteld. En toen de grote razzia's onder de joden plaatsvonden, die om een antwoord vroegen, konden goed georganiseerde mensen bouwen op elkaar en samen een duidelijk signaal van solidariteit geven: wie aan hen komt, komt aan ons.
En al was de vakbondsleiding toen een hele foute, veel van deze conducteurs en stratenmakers, maar ook fabrieksarbeiders, bouwvakkers en onderwijzers die zich bij de staking aansloten waren nog de oude sterke vakbondsmensen, gewend om op te komen voor hun gezamenlijke belangen. Ze konden collega's overtuigen mee te doen omdat ze een lange staat van dienst, vertrouwen en dus draagvlak hadden.
Het woord solidariteit had inhoud eind februari 1941. Niet wegkijken, opkomen voor mensen in de verdrukking, ergens een grens trekken. Niet meer stil blijven, een daad stellen, staken. Zelfs als dat betekende dat je gearresteerd kon worden, of erger nog gefusilleerd of stante pede geëxecuteerd. Dan heeft solidariteit enorm veel inhoud.
Het wordt dezer dagen gelukkig vaker gedaan: de relatie leggen van toen naar nu. En dan rijst de vraag hoe solidariteit nu in te vullen? In deze tijd, waarin mensen die, terwijl ze 'wir sind das volk' brullen, een bus met vluchtelingen aanvallen in Oost-Duitsland, of die hier in Steenbergen vinden dat er 'een piemel in gehangen moet worden'. In deze tijd als Duitse neofascisten van Pegida in Amsterdam door de straten lopen en de aanhang van Wilders groeit en groeit. En 'gewone mensen' zich bij hem aansluiten.
In deze tijd krijgt solidariteit inhoud door niet stil te zijn, maar je mond open te doen. Door niet na te papegaaien, maar kritisch te blijven en te leren van de geschiedenis. Door niet alleen te zeggen "dit nooit meer", maar te weten waar je het dan over hebt.
Want net als toen worden die gewone mensen er weer in geluisd: door valse tegenstellingen, door verdeel-en-heerspolitiek. Het is makkelijk in een tijd van crisis. Heel erg makkelijk. Verandering is van elke tijd en verandering geeft vaak gemor en onvrede. Maar als verandering economische achteruitgang en onzekerheid voor veel mensen betekent, omdat de rijkdom steeds oneerlijker verdeeld wordt, is het zaak dat de ware schuldigen aan die achteruitgang snel een zondebok vinden. En ruimte maken voor fascistendie met de vinger kunnen wijzen. Destijds naar de joden, nu naar moslims en de vluchtelingen uit het Midden-Oosten.
Ik ben niet naïef, er staan grote belangen op het spel. Die zondebok hebben ze echt nodig. Want het is absoluut niet de bedoeling dat we verhaal halen bij de belastingontduikende Google's of Ikea's. Nee, ter meerdere eer en glorie van het vrije marktdenken en de winstdrift van Siemens, Shell en andere multinationals én hun bankiers moet onze sociale zekerheid, ons zorgsysteem en ons pensioenstelsel afgebroken worden. En daar moet echt iemand anders de schuld van krijgen. Iemand anders, iemand die anders is, met een ander kleurtje of met een ander geloof, een duidelijk herkenbare minderheid. En artikel 1 van de grondwet? Nee, nu even niet.
Door daarop te wijzen. Op de ware schuldigen, op de verdeel-en-heerspolitiek en op artikel 1 van de grondwet. Door weer tegenover Siemens te gaan staan die de oorlogsmachine toen liet rollen, weer tegenover Shell die toen de kerosine leverde. En van hen te eisen dat ze de rijkdom eerlijk verdelen. Niet de winst naar de aandeelhouders, maar naar de werknemers. Of die nu in Nederland wonen of in Polen. Uit Turkije komen of uit Marokko. En de winst terugsluizen naar het publieke domein: voor goede zorg, betaalbare woningen, een goed pensioen en sociale zekerheid.
Helaas was de Februaristaking niet omvangrijk en lang genoeg om een groot verschil te maken. Hoewel na die staking voelden veel meer mensen zich verbonden met het lot van de joden en was de ware aard van de bezetter duidelijk, had de NSB minder aanzien. Maar de staking was vooral niet vroeg genoeg. De macht was al aan de racisten en fascisten.
Het is aan ons om 'dit nooit meer' op tijd inhoud te geven. Solidariteit inhoud te geven. Door kritisch te blijven en niet stil te blijven. Door ons goed te laten informeren, lid te worden van de Correspondent en van Follow the Money, door zelf anderen weer goed te informeren. Over de belangen en wie erachter zitten, over oorlogsindustrie en wapenhandel, over geopolitieke verhoudingen en oorlogspropaganda. Door te lezen en te schrijven, maar vooral ook door de discussie aan te gaan. Oók op de verjaardagsfeestjes waar soms eigen familie Wilders gelijk dreigt te geven. Ook op je werk, als 'ze' ineens de schuld krijgen. En ook binnen de vakbeweging zelf want 'Racisme Werkt Niet'. Binnen die vakbeweging moeten we daar meer ruimte voor claimen.
En verder door er te zijn komende zaterdagmiddag om nogmaals te zeggen dat Pegida ook hier in Amsterdam niets te zoeken heeft of op 4 maart 19.30 uur hier in het Badhuistheater bij de lezing over de oorlog in Syrië en de vluchtelingenstromen. Zeker ook op 17 maart in Rotterdam (19.30 buurthuis Charlois) bij de FNV hoorzitting over racisme op en rond het werk. En natuurlijk op 19 maart bij de grote demonstratie tegen racisme en discriminatie om 13.00 uur op het Museumplein.
Omdat we deze krans niet voor niets leggen bij dit gedenkteken voor die gewone tramconducteur en stratenmaker. Omdat mensen zoals u en ik het verschil kunnen maken. Op tijd.